Wariatka i zakonnica? Anusia Marii Konopnickiej jako przypowieść antropologiczna o dorastaniu

• Authors: Chyła Karolina

Title variants

EN

The Mad Woman and the Nun? Anusia by Maria Konopnicka as an Anthropological Allegory of Growing Up

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Cel badań. Celem badania było przeanalizowanie, w jaki sposób Maria Konopnicka wykorzystała w swej noweli Anusia, po części o charakterze wspomnieniowym, motyw inicjacji, zwłaszcza w kobiecość. Metodologia. Dociekania oparłam na ustaleniach Mircei Eliadego, Brunona Bettelheima czy Mary Douglas. Powstało dzięki temu szerokie tło, uwzględniające perspektywę religioznawczą, antropologiczną i psychiatryczną, na którym dobrze widać wielkie zalety ujęcia literackiego, całą jego subtelność i sugestywność. Czerpałam również z rozpoznań feministycznych, z tekstów Sandry M. Gilbert i Susan Gubar, Nancy K. Miller czy Krystyny Kłosińskiej, aby podkreślić wyraźną u Konopnickiej persewerację motywów często obecnych w literaturze kobiet: szaleństwo, przebywanie na marginesie, szycie, żałoba. Wyniki. W literaturze XIX wieku i nieco młodszej spotykamy nieraz obrazy domów, w których część kobiet mieszka za kulisami, w miejscach, gdzie życie toczy się intensywniej niż to odmienne, poddane pełnej kontroli życie salonów, często przedstawianych jako bezduszne, a u Konopnickiej wręcz nieobecnych. Ta inna przestrzeń staje się też przestrzenią innej kultury. By to pokazać, przywołuję przykłady baśni i ballad, a także modlitw, legend, pieśni nabożnych, w kulturach tradycyjnych wykonywanych przez kobiety dla kobiet, również dla dzieci. W taką właśnie kulturę włącza Anusia troje swych wychowanków. Następnie za pośrednictwem wariatki Kani, niegdyś ladacznicy i gorszycielki, przez wszystkich odpychanej i pogardzanej, której Anusia udziela swojej opieki, wkracza w ich życie seksualność i śmierć. Wnioski. W Anusi, przypowieści inicjacyjnej, spełnia się potrójne wtajemniczenie zasugerowane przez Eliadego: wedle tego badacza, człowiek wstępuje w dorosłość za sprawą sacrum, Erosa i Tanatosa – z chwilą, kiedy pozna te trzy obszary, nie jest już dzieckiem.

EN

Introduction. In this article, the aim of the author is to analyze how Maria Konopnicka uses the motive of initiation in her early novella called Anusia, bearing a clear resemblance to the author’s past. Methods. Drawing from sources which could be associated with psychiatry, anthropology or feminist critique, by among others Bruno Bettelheim, Mary Douglas, Mircea Eliade, Sandra M. Gilbert, Susan Gubar, Nancy K. Miller or Krystyna Kłosińska, the author has created a background of perspectives which allow Konopnicka show the advantages of a suggestive, subtle and meaningful literary approach. Results. In nineteenth century literature we often meet a special class of women living in the backstage of the house, where life throbs more intensively than in the parlor, so frequently portrayed as stiff and soulless, a parlor which in the story by Konopnicka is significantly never mentioned. Instead we are invited into a small wardrobe, Anusia’s kingdom and center of the children’s world. Here, undisturbed, freely and wildly, blossoms a kind of culture that is partly oral and partly written, and may be easily described as semi-folk. That places Konopnicka in a rich context which the author Illustrates using examples of fairytales, prayers, legends, ballads, and religious songs, traditionally connected with female audience, and the art of interpretation cherished by them. The other crucial question in the children’s lives is their sudden encounter with a despised outcast and scandalizer, a mad woman known by the entire town and notorious for having formerly been a city harlot. Anusia, a respectable, modest old maid, pities her and nurses her when she falls sick, thereby exposing her pupils to the mystery of erotism and death. Conclusion. Konopnicka’s novella seems to be consciously shaped after Eliade’s scholarly work, where the initiation process is divided clearly into three parts: sacrum, death and sexuality.

Keywords

PL

kobiecość; peryferyjność; inicjacja

EN

femininity; marginality; initiation

• Publisher: Fundacja Pro Scientia Publica
• Journal: Ogrody Nauk i Sztuk
• Year: 2019
• Issue: 9
• Pages: 479-490

Contributors

author

Chyła Karolina

• Instytut Filologii Polskiej Uniwersytetu Wrocławskiego pl. Nankiera 15, 50-996 Wrocław

References

• Bettelheim B., 1996, Cudowne i pożyteczne. O znaczeniach i wartościach baśni, przeł., wprow., objaśnieniami i posł. opatrzyła D. Danek, wyd. 2, Warszawa: Jacek Santorski & Co, W.A.B.
• Bettelheim B., 1989, Rany symboliczne. Rytuały inicjacji i zazdrość męska, przeł. i wstępem opatrzyła D. Danek, Warszawa: Czytelnik.
• Borkowska G., 1996, Cudzoziemki. Studia o polskiej prozie kobiecej, Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich PAN.
• Brodzka A., 1958, O nowelach Marii Konopnickiej, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Child F.J., 1886-1898, The English and Scottish Popular Ballads [Popularne ballady angielskie i szkockie], Boston, New York, Houghton, Nifflin and Company, online, dostęp: 27 XII 2018, dostępne w internecie: http://www.sacred-texts.com/neu/eng/child/index.htm.
• Czapliński P., 1998, Nowa proza – rytuały inicjacji, [w:] tegoż, Ślady przełomu. O prozie polskiej 1976-1996, Kraków: Wydawnictwo Literackie.
• Dąbrowska M., 2013, Noce i dnie, oprac., wstęp i koment. E. Głębicka, t. 1-2, Warszawa: Fundacja Akademia Humanistyczna, Instytut Badań Literackich PAN.
• Douglas M., 2007, Czystość i zmaza, przeł. M. Bucholc, wstęp J. Tokarska-Bakir, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Eliade M., 1999, Egzystencja człowieka i uświęcenie życia, [w:] tegoż, Sacrum i profanum. O istocie religijności, przeł. R. Reszke, Warszawa: KR.
• Eliade M., 1997, Inicjacja, obrzędy, stowarzyszenia tajemne. Narodziny mistyczne, przeł. K. Kocjan, Kraków: Znak.
• Fink B., 1996, The Lacanian Subject. Between Language and Jouissance [Podmiot lacanowski. Między językiem a jouissance], Princeton, NJ: Princeton University Press.
• Foucault M., 1987, Historia szaleństwa w dobie klasycyzmu, przeł. H. Kęszycka, wstępem opatrzył M. Czerwiński, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Gilbert S.M., Gubar S., 2000, The Mad Woman in the Attic. The Woman Writer and the Nineteenth Century Literary Imagination [Wariatka na strychu. Pisarka i wyobraźnia literacka XIX wieku], Yale University Press.
• Grimm J., Grimm W., 1986, Baśnie domowe i dziecięce, il. E. Murawska, przeł. E. Bielicka, M. Tarnowski, posł. H. Kapełuś, t. 1, wyd. 2, Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
• Grochowski P., 2009, Dziady. Rzecz o wędrownych żebrakach i ich pieśniach, Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
• Gutowski W., Owczarz E., (red.), Z problemów prozy. Powieść inicjacyjna, 2003, Toruń: Duet.
• Jung C.G., 2018, Archetyp inicjacji, [w:] tegoż, Człowiek i jego symbole, przeł. R. Palusiński: Katowice, KOS.
• Kalbarczyk A., 1996, O pojęciu i interpretacji przypowieści, w: M. Woźniakiewicz-Dziadosz (red.): Formy dyskursu w powieści, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
• Kłosińska K., 1999, Ciało, pożądanie, ubranie. O wczesnych powieściach Gabrieli Zapolskiej, Kraków: eFKa.
• Kłosińska K., 2010, Feministyczna krytyka literacka, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Konopnicka M., 1974, Moi znajomi i inne opowiadania, Warszawa: Czytelnik.
• Kristeva J., 2007, Potęga obrzydzenia. Esej o wstręcie, przeł. M. Falski, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu jagiellońskiego.
• Łebkowska A., 2007, Między antropologią literatury i antropologią literacką, Teksty Drugie, nr 6.
• Madyda A., 2012, Haupt. Monografia, Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
• Magnone L., 2011, Maria Konopnicka. Lustra i symptomy, Gdańsk: słowo/obrazterytoria.
• Miller N.K., 2007, Arachnologie. Kobieta, tekst i krytyka, przeł. K. Kłosińska, K. Kłosiński, w: A. Burzyńska, M.P. Markowski (red.): Teorie literatury XX wieku. Antologia, Kraków: Znak.
• Orzeszkowa O., 1949, Dobra pani, [w:] tejże, Panna Antonina, Warszawa: Książka i Wiedza.
• Plaskota Z., 2011, Stał mąż z płaczem przy grobie, [w:] Śpiewy, gwizdy, krzyki czyli prosto ze wsi, płyta CD, tekst i oprac. płyty A. Bieńkowski, Warszawa: Muzyka Odnaleziona.
• Radowska-Lisak M., 2015, Między oralnością a literackością. Proza wiejska Adolfa Dygasińskiego, Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
• Szypowska M., 1963, Konopnicka jakiej nie znamy, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Tokarczuk O., 2010, Prowadź swój pług przez kości umarłych, Kraków: Wydawnictwo Literackie.
• Wójcicki K.W., 1876, Klechdy. Starożytne podania i powieści ludowe zebrał i napisał…, il. rys.: Andriollego [i in.], wyd. 3 pomnożone, Warszawa: Drukarnia S. Lewentala.