„Co jsou svatí anjelé, jak jsou na lidi laskaví“. K tematizaci anděla v české literatuře doby barokní

• Authors: Bočková Hanna

Title variants

EN

„Who are the holy angels, how kind they are to people“: the Themes of the Angel in the Czech Literature of the Baroque Period

PL

„Kim są święci aniołowie, jak są dla ludzi uprzejmi [łaskawi]”. Do tematu anioła w czeskiej literaturze okresu baroku

• Languages of publication: CS

Abstracts

CS

Článek na příkladu dvou českých textů doby barokní ukazuje, jakým způsobem bylo použito téma anděla a andělské úcty k cílům nábožensky vzdělávacím. Theatrum divinum (1616) nekatolíka M. Konečného je encyklopedie založená na vizi světa jako božího divadla, v němž je v šesti dějstvích (šesti dnech stvoření světa) vyložena podoba makro- a mikrokosmu. Víra v anděly je jeho součástí a její výklad je ilustrovaný biblickými příklady. Knížka pobožná o svatých anjelích (1699) jezuity V. B. Jestřábského zachycuje spiritualitu vrcholného baroka. V centru její pozornosti je vzájemný vztah člověka a anděla, kultivuje čtenářovu zbožnost, schopnost meditace a modlitby. Dobovou představu o andělu jako průvodci člověka životem využívá Jestřábský i v alegorické próze Vidění rozličné sedláčka sprostného (1710 nebo 1716). Interpretace textů se opírá o strukturální analýzu, pokouší se též charakterizovat autorskou strategii zaměřenou na prohloubení znalosti víry modelového recipienta. Přínos článku lze spatřovat v tom, že zvolené texty sleduje též z hlediska jejich významné funkce mimoliterární, prezentuje metody a postupy, které vedou modelového recipienta k rozvíjení úcty k andělům a tím i k prohloubení jeho zbožnosti.

EN

Using two examples of Czech texts of the Baroque period the article shows the way how the theme of angels and respect for the angels was used for religious educational goals. Theatrum divinum (1616) by a non-Catholic - M. Konečný is an encyclopedia based on the vision of the world as God´s theatre which describes in six acts (6 days of the creation of the world) the form of macro- and microcosm. The belief in angels is the part of this vision and its interpretation is illustrated by biblical examples. The pious book about angels (1699) by the Jesuit V. B. Jestřábský captures the spirituality of the high Baroque period. It focuses on the mutual relationship between a man and an angel, cultivates the reader´s piousness, his ability to meditate and to pray. Jestřábský uses the contemporary idea of angels as man’s guides to life also in the allegorical prose Various visions of an ordinary peasant (1710 or 1716). The interpretation of the texts is based on a structural analysis and also attempts to characterize the author´s strategy aimed to deepen the knowledge of a model recipient’s faith. The contribution of this article can be seen in the fact that it analyses the chosen texts also from the point of view of their significant extra-literary function, it presents the methods and procedures that lead the model recipient to developing a respect for angels and thus to deepening his/ her piety too.

PL

Stosując dwa przykłady czeskich tekstów z okresu baroku, artykuł pokazuje sposób, w jaki temat aniołów i szacunek (cześć) dla aniołów używano do celów edukacyjno-religijnych (dydaktyczno- religijnych). Theatrum Divinum (1616) napisana przez nie-katolika Matouša Konečnego (Mateusza Koniecznego) jest encyklopedią opartą o wizję świata jako teatru Boga, który opisuje wq sześciu aktach (6 dni Stworzenia świata) formy makro- i mikro-kosmosu. Wiara w anioły jest częścią tej wizji a jej interpretację zilustrowano biblijnymi przykładami (przykładami z Biblii). Nabożna księga o swiętych aniołach (1699) jezuity Valentina Bernarda Jestřábský’ego (Walentyna Bernarda Jastrzębskiego) przejmuje duchowość wysokiego (wzniosłego) okresu baroku. Ona skupia się na wzajemnych relacjach pomiędzy człowiekiem i aniołem, kultywuje pobożność czytelnika, usprawnia jego zdolność do medytacji i modlitwy. Jestřábský (Jastrzębski) używa współczesnej mu koncepcji (idei) aniołów jako człowieczych przewodników w życiu także w alegorycznej prozie Różne wizje zwykłego chłopa (1710 albo 1716). Interpretacja tekstu opiera się na analizie strukturalnej, spróbowano też scharakteryzować strategię autorską mającą w zamierzeniu pogłębić poznanie wiary modelowego odbiorcy. Wkład artykułu można dostrzec w tym, że wybrane teksty wynikają także z punktu widzenia ich znaczących funkcji pozaliterackich, prezentuje metody i praktyki, które wiodą modelowego odbiorcę do rozwijania szacunku do aniołów i tym samym takže i do pogłębienia jego pobożności (religijności).

Keywords

CS

barokní zbožnost; nábožensky vzdělávací literatura anděl; Theatrum divinum Matouše Konečného (1569 – 1622); Knížka pobožná o svatých anjelích Valentina Bernarda Jestřábského (1630 – 1710); česká literatura; literatura 17. století

EN

Baroque piety; religious educational literature; angel; Theatrum divinum; Matouš Konečný (1569 – 1622); The pious book about holy angels Valentin Bernard Jestřábský (1630 – 1710); Czech literature; literature of the 17th century

PL

Barokowa pobożność; religijna literatura dydaktyczna; anioł; Theatrum divinum; Matouš Konečný (1569-1622); Nabożna księga o świętych aniołach Valentin Bernard Jestřábský (1630-1710); literatura czeska; literatura XVII wieku

• Publisher: Fundacja Naukowa Katolików “Eschaton”
• Journal: Religious and Sacred Poetry: An International Quarterly of Religion, Culture and Education
• Year: 2014
• Issue: 3(7)
• Pages: 29-46

Contributors

author

Bočková Hanna

• Masaryk University in Brno in Czech Republic

References

• Konečný Matouš, Theatrum divinum, to jest Divadlo boží, anjelům i lidem žádostivé, 1616.
• Drexel Jeremias, Horologium auxiliaris tutelaris angeli, 1623.
• Jestřábský Valentin Bernard, Knížka pobožná o svatých anjelích, v níž se vysvětluje, co jsou svatí anjelé, jak jsou na lidi laskaví, jak mnohá dobrodiní lidem činí a jak mají býti od lidí vážení a ctění, 1699.
• Jestřábský Valentin Bernard, Vidění rozličné sedláčka sprostného, Ed. M. Kopecký, Uherský Brod 1973.
• Bible. Český ekumenický překlad, Česká biblická společnost, Praha 1996.
• Brückner Wolfgang, Thesen zur literarische Symbol des sogennant Erbaulichen, [In:] Literatur und Volk im 17. Jahrhundert : Probleme populärer Kultur in Deutschland. Wolfenbütteler Arbeiten zur Barockforschung, Bd. 13, Teil 2, Wiesbaden 1985, s. 499-507.
• Hordová Daniela, Jan Ámos Komenský, [In:] Zeman M. a kol., Rozumět literatuře. Interpretace základních děl české literatury I, SPN Praha 1986, s. 43-50.
• Miko František, Funkčný a výrazový synkretismus v barokovej literatúre [In:] Literárny barok. Litteraria XIII. Bratislava 1971, s. 194-231.
• Rulíšek Hynek, Postavy, atributy symboly. Slovník křesťanské ikonografie, 2. vyd., Karmášek, České Budějovice, 2006 [heslo: Anděl].
• Schlieper Andreas, Himmlische Heerscharen. Eine Geschichte der Engel, WJS Verlag, Wolf Jobst Siedler jr., Berlin 2006.
• Vašica Josef, České literární baroko. Příspěvky k jeho studiu, Atlantis, Brno 1995.

Identifiers

ISSN

2299-9922