O precyzji terminologicznej w kontekście badań diachronicznych (na przykładzie przyimków)

• Authors: Janowska Aleksandra

Title variants

EN

Terminological precision in the context of diachronic research (exemplified by approaches to prepositions)

Abstracts

PL

Precyzja terminologiczna stanowi jedno z najważniejszych wyróżników nauki, gdyż ściśle wiąże się z precyzją myślenia. W naukach humanistycznych, także w językoznawstwie, wymóg ten jednak często jest omijany. Trudno bowiem w rygorystycznych ramach naukowych umieścić większość zjawisk językowych. W artykule Autorka skupia swoją uwagę na problemie zakreślania granic klasy przyimków (chodzi głównie o przyimki wtórne wzdłuż, wobec, celem, na początku, pod wodzą), klasy bardzo trudnej do opisu ze względu na niejednorodność i dynamizm zjawisk z nią związanych. Jest to bowiem część mowy kształtująca się niejako „na naszych oczach”. Swoje rozważania Autorka rozpoczyna od przeglądu dotychczasowych różnorodnych propozycji definicyjnych: od ujęć w znacznym stopniu zawężających tę klasę leksemów do form „pewnych”, zleksykalizowanych aż do opisów zwracających uwagę na cały szereg zjawisk składniowych, wiążących się z omawianą grupą jednostek, opisów uwzględniających wszelkie zjawiska pograniczne. Interesuje ją, które z tych ujęć jest przydatne w zrozumieniu fenomenu klasy przyimkowej i które powinny (mogą) być brane pod uwagę w analizach historycznych. Autorka poświęca też uwagę kwestii dopasowania terminów stosowanych w językoznawstwie synchronicznym i diachronicznym

EN

Terminological precision in the context of diachronic research (exemplified by approaches to prepositions). Summary: Terminological precision constitutes one the most important determinants of scholarship because it is directly associated with precise thinking. However, in the humanities, also in linguistics, this requirement is frequently omitted, for it is hardly possible to capture the majority of linguistic phenomena within a rigid scientific framework. The paper focuses on the problem of defining the boundaries of the class of prepositions (we are concerned mainly with secondary prepositions: wzdłuż, wobec, celem, na początku, pod wodzą), a class whose description is difficult due to the lack of uniformity and the dynamic nature of the phenomena related to the use of prepositions. It is a part of speech which in a way is developing “right before our eyes”. The author presents an overview of the multifarious definitions of prepositions proposed to date. They range from approaches which to a great extent narrow down this class of lexemes to “certain”, lexicalised forms, to descriptions which take into account a whole range of syntactic features related to the analysed lexical units, as well as some borderline phenomena. The author intends to point to the most useful approach to the understanding of the phenomenon of the prepositional class and indicate which approaches should be (or may be) taken into account in historical analyses. The author also addresses the problem of the adjustment of terms used in synchronic and diachronic linguistics. Keywords: secondary preposition, scholarly terminology, diachronic research, parts of speech

Keywords

PL

przyimek wtórny,; terminologia naukowa,; badania diachroniczne,; części mowy

EN

secondary preposition,; scholarly terminology,; diachronic research,; parts of speech

• Publisher: Polskie Towarzystwo Językoznawcze; UNIVERSITAS Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych; Wydawnictwo LEXIS
• Journal: Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego
• Year: 2020
• Volume: 76
• Pages: 207-2016

Contributors

author

Janowska Aleksandra

• Uniwersytet Śląski, Wydział Humanistyczny, Instytut Językoznawstwa

References

• 1. Bronikowska Renata (2014): Problemy opisu przyimków wtórnych w „Słowniku języka polskiego XVII i 1. połowy XVIII wieku” . – Polonica XXXIV, 239–246.
• 2. Danielewiczowa Magdalena (2018): Terminomania i terminofobia we współczesnej lingwistyce . – [w:] Tomasza Mika, Dorota Rojszczak-Robińska, Olga Ziółkowska (red.): Terminy w językoznawstwie synchronicznym i diachronicznym. – Poznań: Wydawnictwo Rys, 11–30.
• 3. Grochowski Maciej (1984): Składnia wyrażeń polipredykatywnych. – [w:] Zuzanna Topolińska (red.): Gramatyka współczesnego języka polskiego. Składnia. – Warszawa: PAN, 213–299.
• 4. Grochowski Maciej (1997): Wyrażenia funkcyjne. Studium leksykograficzne. – Kraków: PAN.
• 5. Janowska Aleksandra (2015): Kształtowanie się polskiej klasy przyimków wtórnych. – Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• 6. Janowska Aleksandra (2018): Problemy opisu klasy przyimków wtórnych w historii polszczyzny. Ekwiwalenty przyimkowe. – [w:] Urszula Wójcik, Violetta Jaros (red.): Przeszłość w języku zamknięta. – Częstochowa: Wydawnictwo im. S. Podobińskiego Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie, 173–184.
• 7. Janowska Aleksandra, Pastuchowa Magdalena (1995): Niebezpieczna kompetencja. – Poradnik Językowy 8, 11–19.
• 8. Jodłowski Stanisław (1971): Studia nad częściami mowy. – Warszawa: PWN.
• 9. Klemensiewicz Zenon (1965): Podstawowe wiadomości z gramatyki języka polskiego. – Warszawa: PAN.
• 10. Kleszczowa Krystyna (2015): U źródeł polskich partykuł. Derywacja funkcjonalna, przemiany, zaniki. – Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• 11. Kosek Iwona (1995): Interpretacja dwusegmentowych ciągów o kształcie wyrażeń przyimkowych. – Acta Universitatis Nicolai Copernici. Filologia Polska 46, 65–77.
• 12. Kuryłowicz Jerzy (1987): Zagadnienie klasyfikacji przypadków. – [w:] Idem: Studia językoznawcze. – Warszawa: PAN, 181–184.
• 13. Lachur Czesław (2010): Uwagi o statusie jednostki przyimkowej. – Studia Rossica Posnaniensia 35, 123–131.
• 14. Lachur Czesław (2019): Polskie przyimki wtórne i jednostki o funkcji przyimkowej w użyciu realnym. Materiały do słownika (w zestawieniu z językiem rosyjskim), t. 1. – Kępa: Wydawnictwo Nik Sp.j.
• 15. Lesz-Duk Maria (2011): Przyimki wtórne w języku polskim. Stan współczesny i ewolucja. – Częstochowa: Wydawnictwo Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie.
• 16. Mika Tomasz (2018): Historycznojęzykowa gra w klasy. O nazywaniu wyrażeń funkcyjnych w historii polszczyzny. – [w:] Tomasz Mika, Dorota Rojszczak-Robińska, Olga Ziółkowska (red.): Terminy w językoznawstwie synchronicznym i diachronicznym. – Poznań: Wydawnictwo Rys, 61–76.
• 17. Milewska Beata (2003): Słownik polskich przyimków wtórnych. – Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
• 18. Narodowy Korpus Języka Polskiego, http://nkjp.pl.
• 19. Pawelec Radosław (red.) (2015): Słownik zapomnianych wyrażeń funkcyjnych. – Warszawa: Semper.
• 20. Przybylska Renata (1988): Wydzielanie przyimków wtórnych we frazach temporalnych. – Język Polski LXVIII, 243–248.
• 21. Przybylska Renata (2002): Polisemia przyimków polskich w świetle semantyki kognitywnej. – Kraków: Uniwersitas.
• 22. Wajszczuk Jadwiga (2010): Functional class (so called “part of speech”) assignment as a kind of meaning-bound word syntactic information. – Cognitive studies / études cognitives 10, 15–33.
• 23. Wątor Ignacy (1976): Rozwój funkcji wyrazów i wyrażeń polskich od przysłówkowej do przyimkowej. – Rzeszów: Wydawnictwo WSP.
• 24. Witosz Bożena: Naukowy język polski wobec metodologii ponowoczesnej. http://www.rjp.pan./index.php?option=com_content&view=article&id=1375.
• 25. Włoskowicz Wojciech (2018): O pojęciach, systemach pojęciowych i terminologii onomastycznej. – Onomastica LXII, 73–98.
• 26. Wróbel Henryk (2001): Gramatyka języka polskiego. – Kraków: Wydawnictwo Od Nowa. Zgółkowa 27. Halina (1980): Funkcje syntaktyczne przyimków i wyrażeń przyimkowych we współczesnej polszczyźnie mówionej. – Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
• 28. Zgółkowa Halina (1981): Morfologiczne właściwości przyimka w strukturze syntaktycznej. – Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica 2, 201–211.