Środowisko kapłańskie na Pomorzu Zachodnim w latach 1945–1956

• Authors: Cichocka Marta

Title variants

EN

Sacerdotal Community in Western Pomerania in the Years 1945–1956

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

After the Second World War, the region of Western Pomerania changed its religious face from Protestant to Catholic as a result of political decisions. As the Polish territory was moved to the west, the influence of the Roman Catholic Church also shifted. Not only secular settlers but also priests had to adjust to those exceptional circumstances. Usually treated as part of the institution they created, they have not yet been fully described as one of the groups of migrants. However, their role was crucial for the settlement and land development by believers, the Church and the Polish state. The aim of the article is to answer the questions who those clergymen were and how they dealt with this unusual challenge. In the literature on the subject, such issues as settlement processes in the Western and Northern Territories, the creation of the church administration, and relations between the state and the church have been widely described. Relations between priests and believers or relations among clergymen themselves are still less known. The documents available in the archives of state and church provenance allow to examine the priestly environment, which also underwent the stage of adaptation and integration with the foreign material and social environment. The historical and comparative method of research led to the establishment of several conclusions, including the most important one that the priests who came to Western Pomerania in the first decade after the war were not homogeneous. Their diversity concerned origin, education, customs or age, but also their attitude towards the so-called Regained Territories, their duties, church discipline or the new authority in Poland. This disintegration, often accompanied by prejudices and stereotypes, constituted the specificity of the religious life of the region and from this point of view is worth examining.

Keywords

EN

Regained Territories; settlement; priests; clergy; Polonization; adaptation; church administration; the Catholic Church

• Publisher: Towarzystwo Naukowe w Toruniu
• Journal: Zapiski Historyczne
• Year: 2019
• Volume: 84
• Issue: 2
• Pages: 123-149

Dates

published

2019-06-01

Contributors

author

Cichocka Marta

• Uniwersytet Szczeciński

References

• Bończa-Bystrzycki, Lech. Kościół katolicki na Pomorzu Zachodnim 1871–1945. Koszalin: PSO, 1995.
• Ceynowa, Tadeusz and Paweł Knap, eds. Kościół katolicki w realiach władzy komunistycznej na Pomorzu Środkowym w latach 1945–1989. Szczecin: IPN, 2011.
• Ceynowa, Tadeusz and Paweł Knap, eds. Polityka władz państwowych wobec Kościoła katolickiego na Pomorzu Zachodnim i Ziemi Lubuskiej w latach 1945–1989. Szczecin: IPN, 2010.
• Chorzępa, Marek. “Rozwój organizacji kościelnej na Ziemi Lubuskiej i Pomorzu Zachodnim w latach 1945–1965.” Nasza Przeszłość. Studia z Dziejów Kościoła i Kultury Katolickiej w Polsce 22 (1965): 113–149.
• Cichocka, Marta. “Aktywność i charakterystyka katolików świeckich na Pomorzu Zachodnim w latach czterdziestych i pięćdziesiątych XXw. Wnioski z wyników przeprowadzonych badań statystycznych.” In Sensus Catholicus. Katolicy świeccy w Polsce Ludowej. Postawy – aktywność – myśl. W setną rocznicę urodzin Jerzego Turowicza. W 105. rocznicę urodzin Stanisława Stommy, edited by Radosław Ptaszyński and Tomasz Sikorski, 691–707. Toruń: Adam Marszałek, 2014.
• Cichocka, Marta. “Kościół rzymskokatolicki w procesach integracyjnych na Pomorzu Zachodnim w latach 1945–1956.” PhD diss., University of Szczecin, 2016.
• Cichocka, Marta. “Na marginesie Kościoła. ‘Księża-patrioci’ na Pomorzu Zachodnim w latach 1949–1956.” In Marginalizacja a rozwój społeczny. Między teraźniejszością i przeszłością, edited by Zbigniew Galor, Sławomir Kalinowski and Urszula Kozłowska, 215–230. Bielefeld: Societas Pars Mundi Publishing, 2017.
• Cichocka, Marta. “Napływ duchowieństwa rzymskokatolickiego na Pomorze Zachodnie w latach 1945–1956.” Przeszłość Demograficzna Polski 36 (2014): 87–103.
• Cichocka, Marta. “Siostry. Zgromadzenia zakonne w służbie zdrowia w czasach Polski Ludowej na przykładzie Pomorza Zachodniego.” Miscellanea Anthropologica et Sociologica 14 (2013): 41–55.
• Cichocka, Marta. “Zdeterminowani. Fragmenty życiorysów trzech rządców kurii gorzowskiej (1945–1956).” Polish Biographical Studies 4 (2016): 65–98.
• Dec, Ignacy and Krystyn Matwijowski, eds. Kościół katolicki na Dolnym Śląsku w powojennym pięćdziesięcioleciu. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1996.
• Dzwonkowski, Tadeusz. “Administracja apostolska kamieńska, lubuska i prałatury pilskiej. Zarys dziejów 1945–1966.” In Księga pamiątkowa 50-lecia organizacji Kościoła katolickiego na ziemi lubuskiej, Pomorzu Zachodnim i Północnym (1945–1995), edited by Paweł Socha and Zbigniew Lec, 23–54. Zielona Góra, Gorzów Wielkopolski: Magnum, 1998.
• Gawryszewski, Andrzej. Ludność Polski w XX wieku. Warszawa: Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. Stanisława Leszczyckiego PAN, 2005.
• Jankowiak, Stanisław and Jan Miłosz, eds. Z dziejów Kościoła katolickiego w Wielkopolsce i na Pomorzu Zachodnim. Poznań: IPN, 2004.
• Kamiński, Tomasz. Życie i działalność ks. Zygmunta Szelążka (1905–1982). Lublin: Natan, 2013.
• Kornat, Marek, ed. Pius XII. Papież w epoce totalitaryzmów. Historiografia i polityka. Kraków: Wydawnictwo Sióstr Loretanek, 2010.
• Kostynowicz, Roman. “Wkład duchowieństwa z kresów w rozbudowę administracji Kościoła i pracę duszpasterską na ziemiach zachodnich.” In Pięćdziesięciolecie przesiedlenia kresowiaków na Pomorze Zachodnie. Początki. Dokonania, edited by Antoni Giza and Tadeusz Z. Grabowski, 105–110. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 1996.
• Kowalczyk, Krzysztof. “Spotkanie z komunizmem. Państwo a Kościół na Pomorzu Zachodnim 1945–1956.” Więź 9 (1999): 122–139.
• Kowalczyk, Krzysztof. W walce o rząd dusz. Polityka władz państwowych wobec Kościoła katolickiego na Pomorzu Zachodnim w latach 1945–1956. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2003.
• Kozłowski, Kazimierz. Stosunki państwo-Kościół w województwie szczecińskim (1945–1972). Wybrane problemy. Szczecin: „World Trade Center”, 1998.
• Krucina, Jan. “Rola integracyjna Kościoła na Ziemiach Zachodnich.” In Kościół katolicki na Dolnym Śląsku w powojennym pięćdziesięcioleciu, edited by Ignacy Dec and Krystyn Matwijowski, 16–19. Wrocław, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1996.
• Lis, Krzysztof, ed. Pius XII a Polska 1939–1949. Warszawa: Wydawnictwo Sióstr Loretanek, 2013.
• Magierska, Anna. Ziemie zachodnie i północne w 1945 r. Kształtowanie się postaw polityki integracyjnej państwa polskiego. Warszawa: Książka i Wiedza, 1978.
• Napierała, Edward. “Rządcy Administracji i diecezji oraz biskupi pomocniczy. Ks. dr Edmund Nowicki Administrator apostolski w Gorzowie Wlkp.” In Księga pamiątkowa 50-lecia organizacji Kościoła katolickiego na ziemi lubuskiej, Pomorzu Zachodnim i Północnym (1945–1995), edited by Paweł Socha and Zbigniew Lec, 55–62. Zielona Góra, Gorzów Wielkopolski: Magnum, 1998.
• Osękowski, Czesław. Społeczeństwo Polski Zachodniej i Północnej w latach 1945–1956. Procesy integracji i dezintegracji. Zielona Góra: Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. Tadeusza Kotarbińskiego, 1994.
• Panuś, Kazimierz. Pius XII. Kraków: WAM, 2008.
• Pietrzak, Jerzy. Pełnia prymasostwa. Ostatnie lata prymasa Polski Augusta Hlonda 1945–1948, vol. 2. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2009.
• Ptaszyński, Radosław and Tomasz Sikorski, eds. Sensus Catholicus. Katolicy świeccy w Polsce Ludowej. Postawy – aktywność – myśl. W setną rocznicę urodzin Jerzego Turowicza. W 105. rocznicę urodzin Stanisława Stommy. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2014.
• Siwek, Wacław. “Początki parafii p.w. św. Andrzeja Boboli w Szczecinie.” Prezbiterium 7–8 (1984): 203–206.
• Socha, Paweł. “Ks. mgr inf. Zygmunt Szelążek zatroskany o duchowieństwo i seminarium.” Studia Paradyskie 12 (2002): 57–69.
• Socha, Paweł. “Sylwetki Administratorów apostolskich i biskupów diecezji Zielonogórsko-gorzowskiej.” Życie i Myśl 4 (1995): 31–40.
• Socha, Paweł and Zbigniew Lec, eds. Księga pamiątkowa 50-lecia organizacji Kościoła katolickiego na ziemi lubuskiej, Pomorzu Zachodnim i Północnym (1945–1995).
• Zielona Góra, Gorzów Wielkopolski: Magnum, 1998.
• Szczepańczyk, Jan. “Ks. Prałat Zygmunt Szelążek.” Prezbiterium 7–8 (1984): 229–232.
• Tymczyj, Andrzej. “Ks. Tadeusz Załuczkowski wikariusz generalny.” In Księga pamiątkowa 50-lecia organizacji Kościoła katolickiego na ziemi lubuskiej, Pomorzu Zachodnim i Północnym (1945–1995), edited by Paweł Socha and Zbigniew Lec, 63–66. Zielona Góra, Gorzów Wielkopolski: Magnum, 1998.
• Wejman, Grzegorz, ed. Kościół rzymsko-katolicki na Pomorzu Zachodnim i Ziemi Lubuskiej w latach 1945–2005. Szczecin: Wydział Teologiczny Uniwersytetu Szczecińskiego, 2005.
• Wejman, Grzegorz. Organizacja Kościoła katolickiego na Pomorzu Zachodnim i Ziemi Lubuskiej w latach 1945–1972. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2007.
• Wejman, Grzegorz. „Organizowanie struktur kościelnych na Pomorzu Zachodnim i Ziemi Lubuskiej w latach 1945–1972.” In Polityka władz państwowych wobec Kościoła katolickiego na Pomorzu Zachodnim i Ziemi Lubuskiej w latach 1945–1989, edited by Tadeusz Ceynowa, Paweł Knap, 37–50. Szczecin: IPN, 2010.
• Witek, Maria and Włodzimierz Witek. “Kapliczki i krzyże przydrożne na Pomorzu Zachodnim – przyczynek do badań.” Trzebiatów – Spotkania Pomorskie (2014): 149–155.
• Wojcieszyk, Elżbieta, ed. Władze wobec Kościołów i związków wyznaniowych na Środkowym Nadodrzu w latach 1945–1956. Poznań: IPN, 2012.
• Zamiatała, Dominik. “Władze komunistyczne wobec działalności duszpasterskiej zakonów i zgromadzeń zakonnych męskich na Pomorzu Zachodnim.” In Polityka władz państwowych wobec Kościoła katolickiego na Pomorzu Zachodnim i Ziemi Lubuskiej w latach 1945–1989, edited by Tadeusz Ceynowa and Paweł Knap, 117–135. Szczecin: IPN, 2010.
• Zieliński, Zygmunt. Kościół w Polsce 1944–2007. Poznań: Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne, 2009.
• Żaryn, Jan. Dzieje Kościoła Katolickiego w Polsce (1944–1989). Warszawa: Neriton, Instytut Historii PAN, 2003.
• Żurek, Jacek. Ruch ‘księży patriotów’ w województwie katowickim w latach 1949–1956. Warszawa, Katowice: IPN, 2008.

Identifiers

DOI

http://dx.doi.org/10.15762/ZH.2019.16