The situation of the Social Insurance Institution under German occupation during World War II

• Authors: Kłusek Michał

Title variants

PL

Sytuacja Zakładu Ubezpieczeń Społecznych pod okupacją niemiecką podczas II wojny światowej

• Languages of publication: EN

Abstracts

EN

The aim of this paper is to introduce the reader to the history of the Social Insurance Institution [Zakład Ubezpieczeń Społecznych, ZUS] during World War II. Archival materials found in the Historical Committee of the Social Insurance Institution’s Provisional Council [Komisja Historyczna Tymczasowej Rady Zakładu Ubezpieczeń Społecznych], constituting one of the divisions of the Polish Central Archives of Modern Records [Archiwum Akt Nowych], proved to be a most valuable source of information. The available archival documents show that after the German army had invaded the territory of Poland, ZUS units from the areas incorporated into the Reich were in a particularly difficult situation. All their movable and immovable property was confiscated on behalf of German insurance institutions. ZUS units from the area of the General Government [Generalne Gubernatorstwo] were in a better situation – the Germans allowed them to continue their activities, of course, on the condition of full compliance with the occupier’s regulations. Unfortunately, the credit and financial regulations introduced by the German administration within the territory of the General Government resulted in the freezing of the capital assets of social insurance institutions for the whole period of the occupation, which completely deprived them of the right to draw any income from their property.

PL

Celem niniejszego artykułu jest przybliżenie czytelnikowi losów Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) w trakcie II wojny światowej. Bardzo cennym źródłem okazały się materiały archiwalne znajdujące się w zespole archiwalnym Komisja Historyczna Tymczasowej Rady Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, działającym w Archiwum Akt Nowych. Z dostępnych dokumentów archiwalnych wynika, że po zajęciu terytorium Polski przez wojska niemieckie w szczególnie trudnym położeniu znalazły się oddziały ZUS z terenów włączonych do Rzeszy. Cały ich majątek ruchomy i nieruchomy został skonfiskowany na rzecz niemieckich instytucji ubezpieczeniowych. W lepszej sytuacji były jednostki ZUS z terenu Generalnego Gubernatorstwa – Niemcy zezwolili im na kontynuowanie działalności, oczywiście pod warunkiem całkowitego podporządkowania się rozporządzeniom okupanta. Niestety wprowadzone przez administrację niemiecką regulacje kredytowe i finansowe na terenie Generalnego Gubernatorstwa spowodowały trwające przez cały okres okupacji zamrożenie aktywów majątkowych instytucji ubezpieczeń społecznych, co całkowicie pozbawiało je prawa do czerpania dochodu od posiadanego majątku.

Keywords

EN

General Government; social insurance; Social Insurance Institution (ZUS); World War II

PL

Generalne Gubernatorstwo; ubezpieczenia społeczne; Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS); II wojna światowa

• Publisher: Zakład Ubezpieczeń Społecznych
• Journal: Ubezpieczenia Społeczne. Teoria i praktyka
• Year: 2020
• Issue: 2/2020
• Pages: 67-83

Dates

published

2020-09-07

Contributors

author

Kłusek Michał

• Uniwersytet Łódzki

References

• Bober T., Sytuacja finansowo-majątkowa ubezpieczeń społecznych w okresie okupacji, “Studia i Materiały z Historii Ubezpieczeń Społecznych w Polsce” 1986, Issue 4.
• Central Archives of Modern Records, Historical Committee of the Social Insurance Institution’s Provisional Council [Archiwum Akt Nowych, Komisja Historyczna Tymczasowej Rady Zakładu Ubezpieczeń Społecznych], file No. 12.
• Chylak K., Ubezpieczenia społeczne i zaopatrzenie emerytalne w II Rzeczypospolitej, Warszawa 2017.
• Daszyńska-Golińska Z., Polityka społeczna, Warszawa 1933.
• Dyboski T., Ubezpieczenia społeczne w Polsce w ostatnich latach. Podstawy ustawodawcze i organizacja, Warszawa 1939.
• Grata P., Czas przełomu. Polska polityka społeczna w latach 1944–1950, Rzeszów 2018.
• Grata P., Polityka społeczna Drugiej Rzeczypospolitej. Uwarunkowania – instytucje – działania, Rzeszów 2013.
• Grata P., Social privileges in the Second Polish Republic, “Studia Historiae Oeconomicae” 2015, Vol. 33.
• Grata P., Social security in the politics of the Polish state in the years 1918–1939, “Visnyk of the Lviv University. Series International Relations” 2017, Issue 41.
• Grata P., The system of social care in the Second Polish Republic, “Charity, Philanthropy and Social Work” 2014, No. 1.
• Jarosz-Nojszewska A., Ubezpieczenia społeczne na Górnym Śląsku w latach 1918–1939 [in:] Od kwestii robotniczej do nowoczesnej kwestii socjalnej. Studia z polskiej polityki społecznej XX i XXI wieku, Vol. I, ed. P. Grata, Rzeszów 2013.
• Jarosz-Nojszewska A., Ubezpieczenia społeczne na Górnym Śląsku w latach 1922–1939 [in:] Od kwestii robotniczej do nowoczesnej kwestii socjalnej. Studia z polskiej polityki społecznej XX i XXI wieku, Vol. IV, ed. P. Grata, Rzeszów 2016.
• Jarosz-Nojszewska A., Ubezpieczenie od bezrobocia w Drugiej Rzeczypospolitej [in:] Ekonomia – społeczeństwo – polityka. Studia ofiarowane prof. dr. hab. Januszowi Kalińskiemu w 70. rocznicę urodzin, ed. A. Zawistowski, Warszawa 2012.
• Jarosz-Nojszewska A., Ustawa scaleniowa 1933. Próba ujednolicenia ubezpieczeń społecznych w II RP [in:] Między zacofaniem a modernizacją. Społeczno-gospodarcze problemy ziem polskich na przełomie wieków, ed. E. Kościk, T. Głowiński, Wrocław 2009.
• Kąkol K., Ubezpieczenia społeczne w Polsce, Warszawa 1950.
• Kłusek M., Państwowy Bank Rolny w latach 1919–1949. Studium historyczno-prawne, Warszawa 2013.
• Lewandowska M., Rzeczpospolita Ubezpieczonych. Historia ubezpieczeń społecznych w Polsce, Warszawa 2017.
• Skalniak F., Bank Emisyjny w Polsce 1919–1945, Warszawa 1966.
• Sprawozdanie instytucji ubezpieczeń społecznych w okresie okupacji (przedstawione na pierwszym posiedzeniu Tymczasowej Rady Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w dniu 5 lipca 1946 r.), “Studia i Materiały z Historii Ubezpieczeń Społecznych w Polsce” 1985, Issue 3.
• Szurgacz H., Ubezpieczenia społeczne w latach okupacji hitlerowskiej 1939–1945 [in:] Rozwój ubezpieczeń w Polsce, Warszawa 1991.
• Wasylecki T., Stan prawny i organizacyjny w dziedzinie ubezpieczeń społecznych w okresie okupacji, „Studia i Materiały z Historii Ubezpieczeń Społecznych w Polsce” 1985, Issue 3.

Identifiers

ISSN

1731-0725