Polski dyskurs publiczny dotyczący rodzin z wyboru w latach 2003–2013

• Authors: Krzysztof Arcimowicz , Aleksander Wasiak-Radoszewski , Katarzyna Dębska

Title variants

EN

Polish Public Discourse on Families of Choice in 2003-2013

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W artykule przedstawiono wyniki analizy (sub)dyskursów prasowego, blogowego, kościelnego i parlamentarnego konstytuujących polski dyskurs publiczny na temat związków nieheteroseksualnych. Celem analizy było opisanie głównych strategii dyskursywnych wykorzystywanych w kreowaniu obrazu rodzin z wyboru. Zebrany materiał badawczy w postaci 196 artykułów prasowych, 76 wpisów na blogach, 55 oficjalnych tekstów Kościoła katolickiego i wypowiedzi duchownych oraz 8 stenogramów debat senackich i sejmowych został przeanalizowany z wykorzystaniem programu komputerowego MAXQDA11. Na potrzeby badań została stworzona matryca drzewa kodowego uwzględniająca postulaty podejścia dyskursywno-historycznego w krytycznej analizie dyskursu (głównie założenia metodologiczne Ruth Wodak i Martina Reisigla). W analizowanych tekstach jest widoczny wyraźny podział na zwolenników i przeciwników instytucjonalizacji związków homoseksualnych w Polsce. Należy zauważyć, że dyskursy są dosyć schematyczne, a dynamika przemian obrazowania związków jednopłciowych w latach 2003–2013 jest różna w poszczególnych dyskursach. Największe zmiany, np. pojawienie się inkluzywnych definicji rodziny (obejmujących także związki homoseksualne), można dostrzec w dyskursach prasowym i blogowym. Najbardziej konserwatywny i homofobiczny okazał się dyskurs kościelny, w którym ani razu nie określono związku osób tej samej płci mianem rodziny. Co ciekawe, w dyskursie parlamentarnym w 2013 roku postawy homofobiczne były bardziej widoczne niż podczas debat senackich w 2004 roku.

EN

The article presents the results of the analysis of press, blog, church and parliamentary (sub)discourses constituting Polish public discourse on non-heterosexual relationships. The objective of the analysis is to describe principal discursive strategies employed in creating the image of families of choice. The collected research material in the form of 196 press articles, 76 blog posts (entries), 55 official texts of the Catholic Church and opinions of clergymen as well as 8 transcripts of parliamentary debates were analyzed with the computer program MAXQDA11. For the purposes of the research a matrix of the code tree was developed, which took into consideration proposals of discourse-historical approach in the critical discourse analysis (principal methodological assumptions of Ruth Wodak and Martin Reisigl). In the texts a clear division between supporters and opponents of the institutionalization of homosexual relationships in Poland is visible. It is important to note that the discourses are quite schematic and the dynamics of the changes in picturing same-sex relationships over the years 2003–2013 is different in particular discourses. The most considerable changes, for example the appearance of inclusive definitions of family (embracing also homosexual relationships), may be observed in the press and blog discourses. The church discourse turned out to be the most conservative and homophobic, in it a relationship of the people of the same sex has not been defined as a family even once. Interestingly enough, in the parliamentary discourse in 2013 homophobic positions were more visible than during Senate debates in 2004.

Keywords

PL

krytyczna analiza dyskursu; związki jednopłciowe/homoseksualne; homofobia; dyskryminacja

EN

critical discourse analysis; same-sex/homosexual relationships; homophobia; discrimination

• Publisher: Institute of Philosophy and Sociology, Polish Academy of Sciences
• Journal: Studia Socjologiczne
• Year: 2014
• Issue: 4(215)
• Pages: 79–110

Contributors

author

Krzysztof Arcimowicz

• Uniwersytet w Białymstoku, Wydział Filologiczny, Zakład Kulturoznawstwa, Plac Uniwersytecki 1, 15-420 Białystok

author

Aleksander Wasiak-Radoszewski

• Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej, ul. Chodakowska 19/31, 03-815 Warszawa

author

Katarzyna Dębska

• Międzyobszarowe Indywidualne Studia Humanistyczne i Społeczne, ul. Dobra 72, 00-312 Warszawa

References

• Blommaert, Jan. 2005. Discourse. A Critical Introduction. Cambridge: Cambridge University Press.
• Bronię moralnego status quo (wywiad z Jarosławem Gowinem, Ministrem Sprawiedliwości). 2013. „Gazeta Wyborcza” 18.02.2013.
• Bunda, Martyna. 2011. A teściowa? „Polityka” 11.07.2011.
• Butler, Judith. 2010. Walczące słowa. Mowa nienawiści i polityka performatywu. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
• Czyżewski, Marek, Kinga Dunin i Andrzej Piotrowski. 1991. Cudze problemy, czyli wstęp do sepologii. W: M. Czyżewski, K. Dunin i A. Piotrowski (red.). Cudze problemy. O ważności tego, co nieważne. Analiza dyskursu publicznego w Polsce. Warszawa: Ośrodek Badań Społecznych, s. 5–22.
• Czyżewski, Marek, Sergiusz Kowalski i Andrzej Piotrowski. 2010. Wprowadzenie. W: M. Czyżewski, S. Kowalski i A. Piotrowski (red.). Rytualny chaos. Studium dyskursu publicznego. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, s. 15–47.
• Darska, Bernadetta. 2009. Głosy kobiet. Prasa feministyczna po roku 1989 wobec tożsamości i dyskursu. Olsztyn: Portret.
• Dzieci dla gejów i lesbijek (wywiad z prof. Bogdanem Wojcieszke). 2011. „Newsweek” 19.06.2011.
• Fairclough, Norman i Anna Duszak. 2008. Wstęp. Krytyczna analiza dyskursu – nowy obszar badawczy dla lingwistyki i nauk społecznych. W: A. Duszak i N. Fairclough (red.). Krytyczna analiza dyskursu. Interdyscyplinarne podejście do komunikacji społecznej. Kraków: Universitas, s. 7–29.
• Fairclough, Norman. 2003. Analysing Discourse. Textual Analysis for Social Research. London: Routledge.
• Faludi Susan, Backlash. 1992. The Undeclared War Against Women. London: Vintage.
• Fiku Mikus. 2010. Czy geje to zoofile? „Salon24.pl” 4.01.2010 (http://bezsens.salon24.pl/147929,czy-geje-to-zoofi le, dostęp 19.03.2013).
• Foucault, Michel. 1977. Archeologia wiedzy. Warszawa: PIW.
• Foucault, Michel. 1995. Historia seksualności. Warszawa: Czytelnik.
• Foucault, Michel. 2002. Porządek dyskursu. Wykład inauguracyjny wygłoszony w Collège de France 2 grudnia 1970. Tłum. M. Kozłowski. Gdańsk: Słowo/Obraz Terytoria.
• Geje mi uwierzyli… 2006. „Tina” 29/2006.
• Habermas, Jürgen. 2009. Uwzględniając Innego. Studia do teorii politycznej. Warszawa: WN PWN.
• Hołownia, Szymon. 2011. Dzieci nie dla gejów. Hołownia odpowiada profesorowi Wojciszke. „Newsweek” 29.06.2011.
• Horkheimer, Max i Theodore Adorno. 1994. Dialektyka oświecenia. Fragmenty filozoficzne. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.
• Horolets, Anna. 2006. Obrazy Europy w polskim dyskursie publicznym. Kraków: Universitas.
• Howarth, David. 2008. Dyskurs. Warszawa: Oficyna Naukowa.
• Jabłońska, Barbara. 2012. Władza i wiedza w krytycznych studiach nad dyskursem – szkic teoretyczny. „Studia Socjologiczne” 1: 75–92.
• Katechizm Kościoła Katolickiego. 1994. Poznań: Wydawnictwo Pallotinum (http://www.katechizm.opoka.org.pl, dostęp 15 lipca 2013).
• Kienpointner, Manfred. 1992. Alltagslogic. Struktur and Funktion von Argumentationsmustern. Stuttgart-Bad Cannstatt: Frommann Holtzboog.
• Kluczyńska, Urszula. 2009. Metamorfozy tożsamości mężczyzn w kulturze współczesnej. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
• Konarzewska, Marta i Piotr Pacewicz. 2010. Zakazane miłości. Seksualność i inne tabu. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
• Kopciński, Piotr „Klasz”. 2013. Nie dyskryminować homoseksualistów. salon24.pl 2.02.2013 (http://piotrkopcinski.salon24.pl/436779,nie-dyskryminowac-homoseksualistow: dostęp 19.03.2013).
• Korczyński, Tomasz. 2011. Dzieci oddane homozwiązkom? Nigdy! salon24.pl 21.06.2011 (http://tmk.salon24.pl/317813,dzieci-oddane-homozwiazkom-nigdy, dostęp 19.03.2013).
• Kozłowska, Hanna. 2012. Obama ogłasza poparcie dla małżeństw homoseksualnych. naTemat.pl 10.05.2012 (http://hannakozlowska.natemat.pl/13769,obama-oglasza-poparcie-dla-malzenstw-homoseksualnych, dostęp 19.03.2013).
• Krysztopa, Cezary. 2009. Homoseksualne Tango w przedszkolu. salon24.pl 1.10.2009 (http://bozeuchowaj.salon24.pl/128236,homoseksualne-tango-w-przedszkolu, dostęp 19.03.2013).
• Krzyżanowska, Natalia. 2012. Wokół koncepcji demokracji. Parytet płci w świetle polskiego dyskursu prasowego. „Studia Socjologiczne” 1: 199–223.
• Krzyżanowski, Michał. 2010. The Discursive Construction of European Identities. Frankfurt am Main: Peter Lang.
• Lewica znów uderzy w rodzinę. 2013. „Nasz Dziennik” 15.01.2013.
• Lewicki, Grzegorz. 2013. Homorewolucja. „Wprost” 6/2013.
• Lis, Tomasz. 2013. Między arcybiskupem Michalikiem a Obamą. naTemat.pl 23.01.2013 (http://tomaszlis.natemat.pl/48043,miedzy-arcybiskupem-michalikiem-a-obama, dostęp 19.03.2013).
• List Pasterski Episkopatu Polski do duszpasterskiego wykorzystania w Niedzielę Świętej Rodziny. 2013. Konferencja Episkopatu Polski (http://episkopat.pl/dokumenty/5545.1,List _pasterski_na_Niedziele_Swietej_Rodziny_2013_roku.html, dostęp 30.12.2013).
• Mańkowski, Michał. 2013. Niesiołowski i Biedroń u Olejnik, czyli „one man show”: Pawłowicz to nieuk, powinien się nią zająć specjalista. naTemat.pl 30.01.2013 (http://natemat.pl/49009,niesiolowski-i-biedron-u-olejnik-czyli-one-man-show-pawlowicz-to-nieukpowinien-zajac-sie-nia-specjalista, dostęp 5.03.2013).
• Marcuse, Herbert. 1980. Ideen zu einer kritische. Theorie der Gesellschaft. Frankfurt am Main: Suhrkamp.
• Mautner, Gerlinde. 2011. Analiza gazet, czasopism i innych mediów drukowanych. W: M. Krzyżanowski i R. Wodak (red.). Jakościowa Analiza Dyskursu w naukach społecznych. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Łośgraf, s. 51–85.
• Melosik, Zbyszko. 1995. Postmodernistyczne kontrowersje wokół edukacji. Toruń – Poznań: Edytor.
• Mizielińska Joanna i Agata Stasińska. 2014. Prywatne jest polityczne: strategie emancypacyjne rodzin z wyboru w Polsce. Studium wybranych przypadków – nieopublikowany raport z analizy dyskursu prowadzonej w ramach projektu „Rodziny z wyboru w Polsce” finansowanego ze środków budżetowych na naukę w latach 2013–2015 (grant „Ideas Plus”).
• Mizielińska, Joanna i Agata Stasińska. 2013. Od „wroga rodziny” do jednej z jej form: Rodziny z wyboru we współczesnym polskim dyskursie prasowym. „Interalia” 8: 105–128.
• Mizielińska, Joanna. 2006. Płeć, ciało, seksualność. Od feminizmu do teorii queer. Kraków: Universitas.
• Nijakowski, Lech M. 2008. Mowa nienawiści w świetle teorii dyskursu. W: A. Horolets (red.). Analiza dyskursu w socjologii i dla socjologii. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, s. 113–133.
• Noch, Jakub. 2012. Dziecko w rodzinie homoseksualistów to nie problem, wychowanie już tak. naTemat.pl 3.06.2012 (http://natemat.pl/17203,dziecko-w-rodzinie-homoseksualistowadopcja-to-nie-problem-wychowanie-juz-tak, dostęp 19.03.2013).
• Notabene. 2008. Złe wychowanie. salon24.pl 20.04.2008 (http://esgie.salon24.pl/89894,zle-wychowanie, dostęp 19.03.2013).
• Omyliński, Janusz. 2012. Kasia Adamik nie wstydzi się przełamywać tabu. Córka Agnieszki Holland z dziewczyną na okładce magazynu. naTemat 17.05.2012 (http://natemat.pl/14713,kasia-adamik-nie-wstydzi-sie-przelamywac-tabu-corka-agnieszki-holland-zdziewczyna-na-okladce-magazynu, dostęp 2.03.2013).
• Otoczmy troską życie człowieka. List na Niedzielę Świętej Rodziny. 27.11.2008. Zebranie Plenarne Konferencji Episkopatu Polski, Jasna Góra (http://www.opoka.org.pl/biblioteka/W/WE/kep/swrodziny_16122008.html: dostęp 15 lipca 2013).
• Pietryga, Tomasz. 2009. Czego nie chcą wiedzieć geje. „Rzeczpospolita” 02.07.2009.
• Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu: Biblia Tysiąclecia. 1990. Wyd. 3, przekładu z języków obcych dokonał zespół biblistów polskich. Poznań – Warszawa: Wydawnictwo Pallottinum.
• Podgórska, Joanna. 2004. Związki pozamałżeńskie. „Polityka” 03.07.2004.
• Ppablo. 2000. Grecja wprowadziła małżeństwa homoseksualne. salon24.pl 03.06.2000 (http://pablo12345.salon24.pl/92077,grecja-wprowadzila-malzenstwa-homoseksualne, dostęp 19. 03. 2013).
• Premier. 2010. Granice tolerancji. salon24.pl 01.09.2010 (http://premier.salon 24.pl/160675,granice-tolerancji, dostęp 19.03.2013).
• Reisigl, Martin i Ruth Wodak. 2009. The Discourse-Historical Approach. W: R. Wodak i M. Meyer (red.). Methods of Critical Discourse Analysis. London: Sage Publications, s. 87–121.
• Reisigl, Martin. 2010. Dyskryminacja w dyskursach. „Tekst i Dyskurs – Text und Diskurs” 3: 27–61.
• Rodzina bez kontraktu (wywiad z demografką prof. Ireną Kotowską). 2011. „Gazeta Wyborcza” 02.06.2011.
• Sadurski, Wojciech. 2007. Karta Trwóg Podstawowych. salon24.pl 24.07.2007 (http://wojciechsadurski.salon24.pl/26213,karta-trwog-podstawowych, dostęp 7.03.2013).
• Seidman, Steven. 2012. Społeczne tworzenie seksualności. Warszawa: WN PWN.
• Sowa, Agnieszka. 2013. Lesbijki z wyboru. Lepiej z kobietą. „Polityka” 14.05.2013.
• Spór o gejów – ofiary czy agresorzy? 2004. „Newsweek” 06.06.2004.
• Sprawozdanie stenograficzne z 32. posiedzenia Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 25 stycznia 2013. 2013. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej VII kadencja (http://orka2.sejm. gov.pl/StenoInter7.nsf/0/42ED04CC8A335BDDC12 57B 0 1 00 366 A46 /% 24 File/ 32_ c_ksiazka.pdf: dostęp 15.07.2013).
• Sprawozdanie stenograficzne z 32. posiedzenia Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 24 stycznia 2013. 2013. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej VII kadencja (http://orka2.sejm.gov.pl/StenoInter7.nsf:/0/DD77A77593CF34CAC1257AFE0004A965/%24File/32_b_ksiazka.pdf, dostęp 15.07.2013).
• Sprawozdanie stenograficzne z 73. posiedzenia Senatu Rzeczypospolitej Polskiej, w dniach 1,2 i 3 grudnia 2004 r. 2005. Senat Rzeczypospolitej V kadencja.
• Starego, Karolina. 2012. Dyskurs. W: M. Cackowska, L. Kopciewicz, M. Palaton, P. Stańczyk i T. Szkudlarek (red.). Dyskursywna konstrukcja podmiotu. Przyczynek do rekonstrukcji pedagogiki kultury. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, s. 26–36.
• Stasińska, Agata. 2013. Portale i czasopisma oraz inne publikacje związane ze społecznościąLGBT w Polsce – nieopublikowany raport z analizy dyskursu prowadzonej w ramach projektu „Rodziny z wyboru w Polsce” finansowanego ze środków budżetowych na naukę w latach 2013–2015 (grant „Ideas Plus”).
• Struzik, Justyna. 2012. Konieczność polityczności. W: M. Makuchowska i M. Powlęga (red.). Sytuacja społeczna osób LBT. Raport za lata 2010 i 2011. Warszawa: Kampania Przeciw Homofobii.
• Stubbe, Maria, Chris Lane, Jo Hilder, Elaine Vine, Bernadette Vine, Meredith Marra, Janet Holmes i Ann Weatherall. 2013. Interakcja w miejscu pracy z perspektywy kilku podejść dyskursywnych. „Przegląd Socjologii Jakościowej” t. 9, nr 1: 112–151 (www.przegladsocjologiijakosciowej.org, dostęp 29.10.2013).
• Szacki, Jerzy. 2002. Historia myśli socjologicznej. Warszawa: WN PWN.
• Szumlewicz, Piotr. 2011. Tradycyjna rodzina nie istnieje. lewica.pl 08.07.2011 (http: //lewica.pl/?id=24797, dostęp 22.06.2013).
• Śmiszek, Krzysztof. 2009. Czego naprawdę chcą geje i lesbijki. „Rzeczpospolita” 13.07.2009.
• Terlikowski, Tomasz. 2008. Zwycięstwo gejów, klęska społeczeństwa. „Gazeta Polska” 21.05.2008.
• Topolski, Jerzy. 1977. Wstęp. W: M. Fouacault. Archeologia wiedzy. Warszawa: PIW, s. 5–26.
• Trzeba walczyć o rodzinę (wywiad z Krystyną Pawłowicz, posłem). 2013. „Gazeta Polska” 29.05.2013.
• van Dijk, Teun A. 1999. Editorial: Critical Discourse Analysis and Conversation Analysis. „Discourse and Society”, vol. 10, nr 4: 459–60.
• van Dijk, Teun A. 2001. Badania nad dyskursem. W: T. A. van Dijk (red.). Dyskurs jako struktura i proces. Warszawa: WN PWN.
• van Dijk, Teun A. 2008. Kontekstualizacja w dyskursie parlamentarnym. W: N. Fairclough i A. Duszak (red.). Krytyczna analiza dyskursu. Interdyscyplinarne podejście do komunikacji społecznej. Kraków: Universitas, s. 215–244.
• Weston, Kath. 1997. Families We Choose: Gays, Lesbians and Kinship. New York: Columbia University Press.
• Wieloweyska, Dominika. 2013. Konserwa nie musi być tak ideologiczna. „Gazeta Wyborcza” 03.04.2013.
• Winnicka, Ewa. 2011. W związku z dzieckiem. „Polityka” 06.07.2011.
• Wittenberg, Anna. 2013. Jarosław Gowin: dzisiejsze postulaty wolnościowców zagrażają wolności”. naTemat.pl 20.02.2013 (http://natemat.pl/51423,jaroslaw-gowin-dzisiejszepostulaty-wolnosciowcow-zagrazaja-wolnosci, dostęp 5.03.2013).
• Wodak, Ruth i Michael Meyer. 2009. Critical Discourse Analysis: History, Agenda, Theory and Methodology. W: R. Wodak i M. Meyer (red.). Methods of Critical Discourse Analysis. London: Sage Publications, s. 1–33.
• Wodak, Ruth i Michał Krzyżanowski. 2011. Glosariusz terminów. W: M. Krzyżanowski i R. Wodak (red.). Jakościowa Analiza Dyskursu w naukach społecznych. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Łośgraf, s. 11–48.
• Wodak, Ruth. 2008. Dyskurs populistyczny: retoryka wykluczenia a gatunki języka. W: A. Duszak i N. Fairclough (red.). Krytyczna analiza dyskursu. Interdyscyplinarne podejście do komunikacji społecznej. Kraków: Universitas, s. 185–213.
• Wodak, Ruth. 2011. Wstęp: Badania nad dyskursem – ważne pojęcia i terminy. W: M. Krzyżanowski i R. Wodak (red.). Jakościowa Analiza Dyskursu w naukach społecznych. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Łośgraf, s. 11–48.
• Zapis stenograficzny. Wspólne posiedzenie Komisji Polityki Społecznej i Zdrowia (141.) oraz Komisji Ustawodawstwa i Praworządności (165.) w dniu 10 lutego 2004 r. 2004. Senat Rzeczypospolitej Polskiej V kadencja (http://ww2.senat.pl/k5/kom/kup/2004/22 2up.pdfIbidem, dostęp 15.07.2013).
• Zwalczać geizm. 2013. „Newsweek” 15.03.2013.
• Związki partnerskie obowiązek, nie rewolucja (rozmowa z prawnikiem prof. Mirosławem Wyrzykowskim). 2011. „Gazeta Wyborcza” 22.11.2011.