„Akt sławny, wielki i nigdy w Polszcze niewidziany…” Warszawski triumf Stanisława Żółkiewskiego (1611) na tle uroczystości z 1583 roku

• Authors: Gałuszka Justyna

Title variants

EN

„Akt sławny, wielki i nigdy w Polszcze niewidziany…” The Warsaw Triumph of Stanisław Żółkiewski (1611) against the Background of the Ceremony of 1583

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

The article discusses the military triumph of the Crown Field Hetman Stanisław Żółkiewski, which took place in November 1611 in Warsaw during the General Sejm, as against a similar ceremony in 1583. Both of those events crowned the war struggle with the Muscovite state and were closely associated with the Polish-Lithuanian triumphs over the eastern neighbour. In both cases, those spectacles constituted the crowning achievement of long-standing fights. Triumphs were organized in Cracow and Warsaw, and its spectators were the country’s political elites gathered at the wedding of Jan Zamoyski with Gryzelda Batory (1583) and participants of the Sejm. One can also indicate a wider audience, which was the noble society, because the propaganda activities undertaken by Stefan Batory and Sigismund III Vasa were to bring not only desired short-term results, e.g. introducing taxes for the continuation of the war with Muscovy, but also long-term effects by shaping political attitudes desired in a given moment. In both cases, the originators of the triumphal marches could obtain information from one of the chapters of Hetman’s Books of Stanisław Sarnicki. The author collected there the most important comments related to the organization of such marches. Żółkiewski’s triumph was closely related to the capture of the Smolensk fortress and the defeat of the Muscovite army near Kłuszyn in 1610. Those events gave rise to the organization of another triumph, but this time not of the king himself, but of the hetman. It was to be used primarily as an argument for the nobility sitting in parliament to pass the taxes necessary for further warfare. The analysis and comparison of both celebrations show that much greater effort was put into organizing the Cracow events of 1583. Their artistic and ideological setting was given great attention to detail. Twenty-eight years later, participants and observers of the Warsaw triumph did not experience similar impressions. Neither the king nor his entourage took care of preparing the scenario of the ceremony, music or elements of occasional architecture, etc. Many people took part in the Cracow events: dancers, musicians, actors, soldiers and exotic animals. In 1611, the triumph in Warsaw was extremely simple. Not much attention was paid to the preparations. The course of events shows the animosities between Sigismund III and Stanisław Żółkiewski along with the lack of a unified position towards the Muscovite state. The article was supplemented with a critical source edition of one of the descriptions of the events of 1611. The text is stored in a collection of manuscript documents – the so called “miscellanea” in the Czartoryski Library in Cracow. The author of this account is unknown, although he probably witnessed the Warsaw triumph, which is indicated, for example, by detailed descriptions of the appearance of Muscovite prisoners of war.

Keywords

EN

ceremonial; military triumph; propaganda; general parliament; Wasyl Szujski; Polish-Muscovite war; Kłuszyno

• Publisher: Towarzystwo Naukowe w Toruniu
• Journal: Zapiski Historyczne
• Year: 2019
• Volume: 84
• Issue: 2
• Pages: 171-203

Dates

published

2019-06-01

Contributors

author

Gałuszka Justyna

• Uniwersytet Jagielloński w Krakowie

References

• Andrusiewicz, Andrzej. Carowie i cesarze Rosji. Szkice biograficzne. Warszawa: Fakty, 2001.
• Andrusiewicz, Andrzej. Dzieje wielkiej smuty. Katowice: „Śląsk”, 1999.
• Andrusiewicz, Andrzej. Krwawa dekada. Polska interwencja w Rosji 1602–1612. Dyplomacja, samozwańcy, wojna. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2013.
• Augustyniak, Urszula. Informacja i propaganda w Polsce za Zygmunta III. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1981.
• Bartmiński, Jerzy. “Pocałunek ziemi. Semantyka gestu.” In Jerzy Bartmiński. Stereotypy mieszkają w języku. Studia etnolingwistyczne, 149–156. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2007.
• Besala, Jerzy. Stanisław Żółkiewski. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1988.
• Byliński, Janusz. Sejm z roku 1611. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1970.
• Chemperek, Dariusz. “Historiografia i literatura dawna o tryumfie Stanisława Żółkiewskiego i hołdzie Szujskich w roku 1611.” Res Historica 37 (2014): 21–46.
• Chrościcki, Juliusz. “Architektura okazjonalna XVI–XVIII wieku w Polsce. Próba charakterystyki.” In Treści dzieła sztuki. Materiały sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki. Gdańsk, grudzień 1966, 215–234. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1969.
• Chrościcki, Juliusz. Sztuka i polityka. Funkcje propagandowe sztuki w epoce Wazów 1587–1668. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1983.
• Chrościcki, Juliusz and Mirosław Nagielski, eds. Hołd carów Szujskich. Warszawa: Neriton, 2012.
• Czapliński, Władysław. O Polsce siedemnastowiecznej. Problemy i sprawy. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1966.
• Czapliński, Władysław. “Tło historyczne Pamiętnika Samuela Maskiewicza.” In Pamiętniki Maskiewiczów, edited by Alojzy Sajkowski, 5–90. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1961.
• Czwołek, Arkadiusz. Piórem i buławą. Działalność polityczna Lwa Sapiehy kanclerza litewskiego, wojewody wileńskiego. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2012.
• Dubas-Urwanowicz, Ewa. Mężowie stanu, awanturnicy czy zdrajcy? Dzieje rodu Zborowskich w XVI wieku. Warszawa: Wydawnictwo DiG, 2018.
• Gawron, Przemysław. Hetman koronny w systemie ustrojowym Rzeczypospolitej w latach 1581–1646. Warszawa: Neriton, 2010.
• Grzybowski, Stanisław. Dzieje Polski i Litwy (1506–1648). Kraków: Fogra, 2000.
• Herbst, Stanisław and Michał Walicki. “Obraz bitwy pod Orszą.” Rozprawy Komisji Historii Kultury i Sztuki 1 (1949): 16–68.
• Kodzik, Joanna. Ceremoniał polskiego dworu królewskiego w XVII wieku z perspektywy niemieckich uczonych. Warszawa: Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, 2015.
• Kowalczyk, Jerzy. “Mars i Parys. Uroczystości triumfalne i weselne w Krakowie w 1583 r.” In Jerzy Kowalczyk. W kręgu kultury dworu Jana Zamoyskiego, 103–159. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie,1980.
• Kowalczyk, Jerzy. “Triumf i sława wojenna all’antica w Polsce w XVIw.” In Renesans. Sztuka i ideologia, edited by Tadeusz S. Jaroszewski, 298–343. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1976.
• Lawenda, Tomasz. “Literacki wizerunek Jana Zamoyskiego – uczestnika kampanii moskiewskich Stefana Batorego – w dziełach pisarzy schyłku XVI wieku.” Senoji Lietuvos Literatūra 32 (2011): 15–56.
• Lepszy, Kazimierz. Instrukcja wydawnicza dla źródeł historycznych od XVI w. do poł. XIX w. Warszawa: Zakład im. Ossolińskich, 1953.
• Librowicz, Zygmunt. Car w polskiej niewoli. Szkic historyczny. Warszawa: Unia Wydawnicza Verum, 1994.
• Lorentz, Stanisław. Siedem wieków Zamku Królewskiego w Warszawie. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1972.
• Łempicki, Stanisław. Mecenat wielkiego kanclerza. Studia o Janie Zamoyskim. Edited by Stanisław Grzybowski. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1980.
• Maciszewski, Jarema. Polska a Moskwa 1603–1618. Opinie i stanowiska szlachty polskiej. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1968.
• Maciszewski, Jarema. “Szlachecka opinia publiczna w Polsce wobec interwencji w Moskwie (1604–1609).” Kwartalnik Historyczny 70/2 (1963): 363–386.
• Nowak-Dłużewski, Juliusz. Okolicznościowa poezja polityczna w Polsce. Zygmunt III. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1971.
• Ostrowski, Jan and Jerzy Petrus. Podhorce. Dzieje wnętrz pałacowych i galerii obrazów. Kraków: Zamek Królewski na Wawelu, 2001.
• Pfeiffer, Bogusław. “‘Staropolski krój’ i tron królewski. Wizerunek panującego w XVII-wiecznej ikonografii i poezji politycznej.” Pamiętnik Literacki 93/3 (2002): 87–104.
• Pirożyński, Jan. “Krakowskie uroczystości państwowe i dworskie w drugiej połowie XVI wieku w świetle ówczesnych prototypów prasowych.” In Theatrum ceremoniale na dworze książąt i królów polskich, edited by Mariusz Markiewicz and Ryszard Skowron, 193–205. Kraków: Zamek Królewski na Wawelu, 1999.
• Podhorodecki, Leszek. Wielki hetman Rzeczypospolitej. Opowieść o Stanisławie Żółkiewskim. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1987.
• Polak, Wojciech. O Kreml i Smoleńszczyznę. Polityka Rzeczypospolitej wobec Moskwy w latach 1607–1612. Gdańsk: Oficyna Wydawnicza Finna, 2008.
• Poplatek, Jan. Studia z dziejów jezuickiego teatru szkolnego w Polsce. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1957.
• Popławski, Mieczysław. Bellum Romanum. Sakralność wojny i prawa rzymskiego. Lublin: Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, 2011.
• Puchalska, Bernadetta Maria. Obraz dworów zachodnioeuropejskich w polskiej literaturze pamiętnikarskiej XVI i XVII wieku. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2000.
• Sikorski, Janusz. “‘Księgi hetmańskie’ Stanisława Sarnickiego na tle piśmiennictwa wojskowego w Polsce XVI wieku.” Studia i Materiały do Historii Wojskowości 13/1 (1967): 3–62.
• Sokolski, Jacek. Bogini, pojęcie, demon. Fortuna w dziełach autorów staropolskich. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 1996.
• Stefanowska, Zofia and Janusz Tazbir, eds. Życiorysy historyczne, literackie i legendarne. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1984.
• Szcześniak, Robert. Kłuszyn 1610. Warszawa: Bellona, 2004.
• Targosz, Karolina. Królewskie uroczystości weselne w Krakowie i na Wawelu 1512–1605. Kraków: Zamek Królewski na Wawelu, 2007.
• Targosz, Karolina. “Oprawa artystyczno-ideowa wjazdów weselnych trzech sióstr Habsburżanek (Kraków 1592 i 1605, Florencja 1608).” In Theatrum ceremoniale na dworze książąt i królów polskich, edited by Mariusz Markiewicz and Ryszard Skowron, 207–244. Kraków: Zamek Królewski na Wawelu, 1999.
• Tazbir, Janusz. Polacy na Kremlu i inne historyje. Warszawa: Iskry, 2005.
• Tyszka, Paweł. W cieniu wielkiego kanclerza. Barbara z Tarnowskich Zamoyska. Warszawa: Zamek Królewski w Warszawie, 2015.
• Ulčinaitė, Eugenija and Eugenijus Saviščevas, eds. Triumfo diena. Dies triumphi. Day of triumph. 1611 m. birželio 13 d. Smolensko pergalė ir iškilmingas Zigmanto Vazos sutikimas Vilniuje 1611 m. liepos 24 d. Vilnius: Nacionalinis muziejus Lietuvos Didžiosios Kunigaikštystės valdovų rūmai, 2011.
• Urwanowicz, Jerzy. “‘Początek i progres wojny moskiewskiej’, czyli o Stanisława Żółkiewskiego ‘ochocie do służenia królowi jegomości Rzeczypospolitej’.” Białostockie Teki Historyczne 9 (2011): 55–65.
• Urwanowicz, Jerzy. “Stanisław Żółkiewski wobec Moskwy. Koncepcje i działania.” In Polska wobec wielkich konfliktów w Europie nowożytnej. Z dziejów dyplomacji i stosunków międzynarodowych w XV–XVIII wieku, edited by Ryszard Skowron, 49–64. Kraków: Societas Vistulana, 2009.
• Wisner, Henryk. Król i car. Rzeczpospolita i Moskwa w XVI i XVII wieku. Warszawa: Książka i Wiedza, 1995.
• Wisner, Henryk. Najjaśniejsza Rzeczpospolita. Szkice z dziejów Polski szlacheckiej XVI–XVII wieku. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1978.
• Wisner, Henryk. Najjaśniejsza Rzeczpospolita. Szkice z czasów Zygmunta III i Władysława IV Wazy. Warszawa: Neriton, 2001.
• Wisner, Henryk. Rzeczpospolita Wazów. Czasy Zygmunta III i Władysława IV. Warszawa: Neriton, 2002.
• Wisner, Henryk. Zygmunt III Waza. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2006.
• Zawadzki, Konrad. Gazety ulotne polskie i Polski dotyczące XVI–XVIII wieku. Bibliografia, vol. 1: 1515–1661. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1977.

Identifiers

DOI

http://dx.doi.org/10.15762/ZH.2019.18