Formuła zalecenia służb jako wyraz grzeczności językowej w epistolografii polskiej XVII i XVIII wieku

• Authors: Sicińska Katarzyna

Title variants

EN

Formula of offering service as an expression of linguistic politeness in Polish epistolography of the 17th and 18th century

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Przedmiotem opisu uczyniono formułę zalecenia służb (oddania usług) poświadczoną w epistolografii polskiej XVII i XVIII wieku. Przedstawiono strukturę formalno-semantyczną formuły oraz jej ewolucję, wykazując m.in., że w XVII w. tworzyła ona integralną całość z formułą oddania się łasce, np. oddawać (zalecać) usługi łasce, zaś w XVIII w. łączyła się z kategorią powinności, np. być w obowiązku usług, a ponadto przybierała nową postać typu czekać na rozkazy || czekać rozkazów. Wskazano powiązania formuły służebnej z innymi aktami etykiety epistolarnej doby średniopolskiej oraz z ówczesnym modelem grzeczności szlacheckiej.

In the paper, a formal form of proposing services evidenced in Polish epistolography of the 17th and 18th centuries is described. The formal and semantic structure of the formula and its evolution has been presented to show, among other things, that in the 17th century the said formula was an integral whole with the formula of applying oneself to grace, e.g. oddawać (zalecać) usługi łasce (‘apply (propose) service to grace’) whereas in the 18th century it was associated with the category of responsibility, e.g. być w obowiązku usług (‘be obliged to serve’) and it assumed new forms such as czekać na rozkazy or czekać rozkazów (‘await orders’). Moreover, it has been indicated that the service formula was also related to other acts of Middle Polish epistolary etiquette and the nobility politeness model at that time.

Keywords

PL

epistolografia; grzeczność językowa; formuła; język polski XVII i XVIII wieku; służba

EN

epistolography; linguistic politeness; formula; Polish language of the 17th and 18th century

• Publisher: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego
• Journal: Język Polski
• Year: 2021
• Volume: 101
• Issue: 2
• Pages: 87-99

Contributors

author

Sicińska Katarzyna

• Uniwersytet Łódzki

References

• Cybulski M. 1994a: O staropolskich i średniopolskich zwyczajowych określeniach nadawcy wypowiedzi, [w:] M. Kucała, Z. Krążyńska (red.), Studia historycznojęzykowe, t. 1, Instytut Języka Polskiego PAN, Kraków, s. 205–212.
• Cybulski M. 1994b: Pan i sługa. Niektóre społeczne uwarunkowania zmian w polskich obyczajach językowych, [w:] E. Wrocławska (red.), Uwarunkowania i przyczyny zmian językowych. Zbiór studiów, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Warszawa, s. 31–39.
• Cybulski M. 1997: Elementy polskiej etykiety językowej w Trylogii Sienkiewicza, „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego”, t. 42, s. 43–131.
• Cybulski M. 2001: Formy nawiązania i zakończenia kontaktu w dawnej polszczyźnie (w XVI–XVIII wieku), [w:] A. Kowalska, O. Wolińska (red.), Studia historycznojęzykowe, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, Katowice, s. 29–36.
• Cybulski M. 2003: Obyczaje językowe dawnych Polaków. Formuły werbalne w dobie średniopolskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
• Cybulski M. 2005: Obyczaje językowe w dobie średniopolskiej, [w:] S. Borawski (red.), Rozprawy o historii języka polskiego, Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, Zielona Góra, s. 149–211.
• Cybulski M. 2010: Podziały społeczne i terytorialne odzwierciedlone w formułach dawnej etykiety językowej, [w:] M. Kuźmicki, M. Osiewicz (red.), Żywe problemy historii języka, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Poznań, s. 99–116.
• ESXVII: Elektroniczny słownik języka polskiego XVII i XVIII wieku, red. W. Gruszczyński (online: http://sxvii.pl), wraz z kartoteką (dostęp: 20 lutego 2018).
• Kałkowska A. 1982: Struktura składniowa listu, Zakład Narodowy im. Ossolińskich–Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław.
• Książek E. 2008: Tekst epistolarny w świetle etykiety językowej, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków.
• Lancholc T. 1998: List, [w:] T. Michałowska (red.), Słownik literatury staropolskiej. Średniowiecze – renesans – barok, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, s. 456–461.
• Lesz-Duk M. 1988: O przekształcaniu się dopełnień dopełniaczowych i biernikowych w dopełnienia przyimkowe w języku polskim, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica”, t. 19, s. 25–47.
• L: S.B. Linde, Słownik języka polskiego, wyd. 2, popr. i pomn., t. I–VI, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Lwów 1854–1860.
• Marcjanik M. 2001: Etykieta językowa, [w:] J. Bartmiński (red.), Współczesny język polski, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, s. 281–291.
• Matuszewska P. 1982: Listowniki polskie. Stan i perspektywy badań, „Pamiętnik Literacki”, z. 3–4, s. 41–53.
• Matuszewska P. 1999a: List w XVIII-wiecznych drukach. Zarys typologii, [w:] eadem, Gry z adresatem. Studia o poezji i epistolografii wieku oświecenia, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław, s. 93–104.
• Matuszewska P. 1999b: Pod hasłem naturalności. O listowniku Stanisława Szymańskiego, [w:] eadem, Gry z adresatem. Studia o poezji i epistolografii wieku oświecenia, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław, s. 121–157.
• Mroczek K. 1978: Tytulatura w korespondencji staropolskiej jako problem stosunku między nadawcą a odbiorcą, „Pamiętnik Literacki” LXIX, z. 2, s. 127–148.
• Pawłowska A. 2014: Formuły werbalne polskiej etykiety językowej od połowy XVIII do lat sześćdziesiątych XIX wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
• Pisarkowa K. 1984: Historia składni języka polskiego, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
• Sicińska K. 2013: Polszczyzna południowokresowa XVII i XVIII wieku (na podstawie epistolografii), Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
• Sicińska K. 2017: Formuły subskrypcji w korespondencji z terenu Kresów Południowo-Wschodnich (XVII–XVIII wiek). Cz. 1, [w:] P. Borek, M. Olma (red.), Epistolografia w dawnej Rzeczypospolitej, t. VII: Literatura, historia, język, Collegium Columbinum, Kraków, s. 277–298.
• Sicińska K. 2019: Formuła wyrażania szacunku w strukturze osiemnastowiecznego listu polskiego, „LingVaria” XIV, z. 2 (28), s. 107–119.
• Sicińska K. 2020: Wierność, powinność, uniżoność i inne kategorie grzeczności językowej w finalnych formułach epistolarnych XVIII wieku, „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza”, t. 27, nr 1, s. 163–183.
• Skwarczyńska S. 2006: Teoria listu, oprac. E. Feliksiak, M. Leś, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok.
• SJPDor: Słownik języka polskiego, red. W. Doroszewski, t. 1–11, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1958–1969.
• SW: Słownik języka polskiego, red. J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, t. 1–8, nakładem prenumeratorów i Kasy im. Mianowskiego, Warszawa 1900–1927.
• Wojtak M. 1992: Wybrane elementy staropolskiej etykiety językowej, [w:] J. Anusiewicz, M. Marcjanik (red.), Polska etykieta językowa, „Język a Kultura”, t. 6, s. 33–40.
• Wojtak M. 1999: Staropolska etykieta językowa jako obraz relacji międzyludzkich (wybrane zagadnienia), [w:] A. Pajdzińska, P. Krzyżanowski (red.), Przeszłość w językowym obrazie świata, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, s. 205–216.

Identifiers

DOI

https://doi.org/10.31286/JP.101.2.7