Wariantywność frazematyki w gwarach polskich

• Authors: Tyrpa Anna

Title variants

EN

Alternative Variants of Phrasematics in Polish Dialects

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

The article shows 12 dialectal phrasemes appearing in numerous variants concerning phonology (e.g. żarło/zarło), inflection (e.g. oko/oczy), word formation (e.g. woza/wózka) and lexis (most numerous). Euphemisms are interesting types (e.g. diabli/bogowie, gówno/ kompot). The analysis of numerous variants of a given phraseme confirms A.M. Lewicki’s thesis (1976) that it is the semantic and syntactic patterns, rather than particular lexemes that determine the identity of a phraseological expression. For example, the two expressions coś komuś strzeliło do łba and pizło komuś do czepani are regarded as variants of one phrase, although their lexis is different. Examining phraseme variants rather than particular appearances makes understanding of their meaning (eg. Objechał kraki maki versus Uobjechał Krakóf i Makóf) and strange syntax (eg. Święta Barbara po lodzie... versus Jak na świętą Barbarę chodzi gęś po lodzie...) possible.

Keywords

PL

frazem; warianty frazemu; frazematyka gwarowa

EN

phraseme; phraseme variant; dialectal phrasematics

• Publisher: Uniwersytet Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie
• Journal: Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica
• Year: 2019
• Issue: 14
• Pages: 246-257

Contributors

author

Tyrpa Anna

• Instytut Języka Polskiego PAN, Kraków

References

• Buttler D., 1982, Pojęcie wariantów frazeologicznych, [w:] Stałość i zmienność związków frazeologicznych, red. A.M. Lewicki, Lublin, s. 27−35.
• Chlebda W., 2010, Skrzydlate słowa a frazeologia, [w:] Perspektywy współczesnej frazeologii polskiej. Teoria. Zagadnienia ogólne, red. S. Bąba, K. Skibski, M. Szczyszek, Poznań.
• Dziamska-Lenart G., 2011, Leksykograficzne rozwiązania problemu wielokształtności związków frazeologicznych (w wybranych słownikach frazeologicznych języka polskiego), [w:] Perspektywy współczesnej frazeologii polskiej. Wariantywność we frazeologii, red. P. Fliciński, Poznań, s. 55−79.
• Fliciński P. (red.), 2011, Perspektywy współczesnej frazeologii polskiej. Wariantywność we frazeologii, Poznań.
• Ignatowicz-Skowrońska J., 2011, Wariancja frazeologizmów na płaszczyźnie ich schematów walencyjnych (obserwacje z poziomu normy frazeologicznej), [w:] Perspektywy współczesnej frazeologii polskiej. Wariantywność we frazeologii, red. P. Fliciński, Poznań, s. 33−45.
• Kącka-Rodak M., 2011, Sposoby notowania wariantywności związków frazeologicznych w powojennych słownikach ogólnych języka polskiego (na przykładzie frazeologizmów z komponentami serce i głowa), [w:] Perspektywy współczesnej frazeologii polskiej. Wariantywność we frazeologii, red. P. Fliciński, Poznań, s. 95−103.
• Kobaka R., 2017, Anegdoty bobowskie, ciekawostki oraz wspomnienia z lat 1952−2017 (a sprośne niektóre), Błonie.
• Kosek I., 2011, Wariantywność zwrotów frazeologicznych a granice jednostki leksykalnej, [w:] Perspektywy współczesnej frazeologii polskiej. Wariantywność we frazeologii, red. P. Fliciński, Poznań, s. 9−22. Kossak Z., 1957, Krzyżowcy, t. I, Warszawa.
• Koziara S., 2011, Problem wariantywności w opisie frazeologizmów pochodzenia biblijnego, [w:] Perspektywy współczesnej frazeologii polskiej. Wariantywność we frazeologii, red. P. Fliciński, Poznań, s. 47−53.
• Krzyżanowska A., 2015, La phraséologie: entre variante(s) et défigement, [w:] Fraseologia, didáctica y traducción, coord. Par P. Mogorrón Huerta, F. Navarro Domínguez, Frankfurt, s. 37−52.
• Krzyżanowska A., 2017a, O wariantach w polskiej i francuskiej frazeologii, [w:] Barwy słów. Studia lingwistyczno-kulturowe, red. D. Filar, P. Krzyżanowski, Lublin, s. 417−433.
• Krzyżanowska A., 2017b, Variance in Phraseology: A Contrasive Approach, „Lublin Studies in Modern Languages and Literature”, t. XLI, nr 2, s. 48−60.
• Krzyżanowski J., 1975, Średniowieczne przysłowie o lutym, [w:] tegoż, Mądrej głowie dość dwie słowie. Pięć centuryj przysłów polskich i diabelski tuzin, t. II: Od Klimka do postu, Warszawa.
• Lewicki A.M., 1976, Wprowadzenie do frazeologii syntaktycznej. Teoria zwrotu frazeologicznego, Katowice.
• Lewicki A.M., 1982, Problemy metodologiczne wariantywności związków frazeologicznych, [w:] Stałość i zmienność związków frazeologicznych, red. A.M. Lewicki, Lublin, 37−46.
• Lewicki A.M. (red.), 1982, Stałość i zmienność związków frazeologicznych, Lublin.
• Lewicki A.M., Pajdzińska A., 1993, Frazeologia, [w:] Encyklopedia kultury polskiej XX wieku, t. II: Współczesny język polski, red. J. Bartmiński, Wrocław, s. 307−326.
• Niezabitowska A., Reichan J., 1986, Nowy Słownik gwar polskich a inne polskie słowniki, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica” XII, s. 133−147.
• Nowakowska A., 2011, Wariantywność porównań frazeologicznych, [w:] Perspektywy współczesnej frazeologii polskiej. Wariantywność we frazeologii, red. P. Fliciński, Poznań, s. 23−32.
• Pajdzińska A., 1982, Szeregi wariantów a mechanizmy łączliwości frazeologicznej, [w:] Stałość i zmienność związków frazeologicznych, red. A.M. Lewicki, Lublin, s. 55−67.
• Połowniak-Wawrzonek D., 2018, Stałe związki frazeologiczne i przysłowia w dziełach Aleksandra Fredry, Kraków.
• Puda-Blokesz M., 2011, Wariantywność mitologizmów frazeologicznych w świetle danych leksykograficznych, [w:] Perspektywy współczesnej frazeologii polskiej. Wariantywność we frazeologii, red. P. Fliciński, Poznań, s. 81−93.
• Rembiszewska D.K., 2016, Zarys koncepcji słownika frazeologizmów w polszczyźnie lokalnej północnego Podlasia, [w:] Słowiańskie słowniki gwarowe – tradycja i nowatorstwo, red. D.K. Rembiszewska, Warszawa–Łomża, s. 217−222.
• Sierociuk J., 1980, Wół, [w:] Słownik ludowych stereotypów językowych. Zeszyt próbny, oprac. zespół pod kier. naukowym J. Bartmińskiego, Wrocław, s. 240−253.
• Słownik języka polskiego, 1965, red. W. Doroszewski, t. VII, Warszawa.
• Sokólska U., 2005, Leksykalno-stylistyczne cechy prozy Melchiora Wańkowicza (na materiale reportaży z lat 1961−1974), Białystok.
• Solano R.M., 2013, From Idiom Variants to Open-Slot Idioms: Close-Ended and Open-Ended Variational Paradigms, [w:] Research on Phraseology Across Continents, volume 2, Białystok, s. 167−180.
• Treder J., 1982, O wariantach i innowacjach idiomów (na materiale gwarowym), [w:] Stałość i zmienność związków frazeologicznych, red. A.M. Lewicki, Lublin, s. 79−90.
• Treder J., 1986, Ze studiów nad frazeologią kaszubską (na tle porównawczym), Gdańsk.
• Treder J., 1989, Frazeologia kaszubska a wierzenia i zwyczaje na tle porównawczym, Wejherowo.
• Tyrpa A., Rak M., 2015, Założenia słownikowego opisu frazematyki gwarowej, „Problemy Frazeologii Europejskiej” X, s. 9−25.
• Тырпа A., Рак М., 2016, Польcкая диалектная фраземика в oнoмacиoлoгичecкoм пpeдcтaвлeнии, [w:] Cлaвянcкaя диалектная лeкcикoгpaфия, red. И. Бaклaнoвa, Caнкт-Пeтepбypг.
• Wysoczański W., 2005, Językowy obraz świata w porównaniach zleksykalizowanych. Na materiale wybranych języków, Wrocław.

Identifiers

DOI

10.24917/20831765.14.20