Egzemplifikacja przemian w budownictwie organowym I połowy XX wieku na podstawie wybranych instrumentów z terenu obecnego województwa lubuskiego

• Authors: Gawiejnowicz Waldemar

Title variants

EN

Examples of changes in organ building in the 1st half of the 20th century as shown by the selected instruments preserved in the present Lubuskie Voivodship

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

Lubuskie Voivodship is a varied and valuable area in terms of sacred architecture and church organs. The development of sacred building industry, industrialization of organ-building, and the use of the steam engine in the 19th century enabled organ manufacturers to expand their production in that area. That process reached its peak at the turn of the 19th and 20th centuries and caused major changes in organ instruments as such, that have been preserved in differing degrees to this day. The first half of the 19th century was the time of significant development in organ-building in terms of technology and sound aesthetics. It affected such aspects as specification, pipe scaling, voicing, system of action, and windchest construction. In the first two decades, apart from taking advantage of the previously worked out solutions, organ companies focused on the “moderniz-ation” of their instruments. It was, however, still carried out basing on tubular-pneumatic action and cone valve chests. The following decade brought some new ideas in the field of organ spe-cifications. Attempts to make electrical action more common were followed by turning back to the tracker action and slider chests. The Organ Revival Movement (Orgelbewegung) helped to break the monopoly of large organ companies focused on series production. However, these new trends in organ-building could not spread immediately due to the upcoming economic crises and the two world wars. The instruments preserved in the Lubuskie region document the most important transition in German organ-building in the first half of the 20th century and provide interesting research mate-rial. The instruments discussed in this article, selected from different locations (Drezdenko, Strzelce Krajeńskie, Gorzów Wlkp., Międzyrzecz, Iłowa, Słonów), present a clear development line over the years. Their choice was dictated by the accessibility of source materials, complemented by the author’s own research.

Keywords

EN

Lubuskie Voivideship; 1st half of the 20th century; organ building; Organ Revival; Sauer; Grüneberg; Berschdorf; Kemper; Seifert

• Publisher: Akademia Muzyczna im. Stanisława Moniuszki w Gdańsku, Wydział Dyrygentury, Kompozycji i Teorii Muzyki
• Journal: Aspekty Muzyki
• Year: 2017
• Volume: 7
• Pages: 225-256

Contributors

author

Gawiejnowicz Waldemar

• Akademia Muzyczna im. Ignacego Jana Paderewskiego w Poznaniu, Wydział Dyrygentury Chóralnej, Edukacji Muzycznej i Muzyki Kościelnej

References

• Albert Hollenbach. Umbrüche im Orgelbau, Bd. 1, hrsg. v. Uwe Pape, [Berlin] 2006.
• Bahns Jörn, Johannes Otzen 1839–1911, München [1911].
• Bush Douglas E., „Casparini (Caspari)”, hasło w: The Organ. An Encyclopedia, ed. Douglas E. Bush, Richard Kassel, New york 2006, s. 96–97.
• Brylla Wolfgang Jan, Iłowski król instrumentów, w: III Letni Festiwal Muzyki Organowej i Kameralnej, red. Waldemar Gawiejnowicz, Iłowa 2000, s. 24–26.
• Brylla Wolfgang Jan, Organy firmy Dinse w północnej części województwa lubuskiego, „Trakt Warta-Odra” 2004, nr 25, s. 68.
• Brylla Wolfgang Jan, Organy w Strzelcach Krajeńskich, w: Strzelce Krajeńskie. Studia i szkice historyczne, red. Dorota Kąkol, Radosław Skrycki, Strzelce Krajeńskie 2016, s. 165–173.
• Die neue evangelische Kirche in Driesen, „Centralblatt der Bauverwaltung” 1902, nr 103, s. 637–640.
• Dohne Peter, Die Restaurierung der Berliner Domorgel und Fragen der Instandsetzung pneumatischer Instrumente, w: Restaurierung pneumatischer Orgeln, hrsg. v. Uwe Pape, Berlin 1995, s. 43–52.
• Ellerhorst Winfred, Handbuch der Orgelkunde, Einsiedeln 1936.
• Falkenberg Hans-Joachim, Die Orgelwerkstatt Wilhelm Sauer 1910–1995, Kleinblittersdorf 1998.
• Falkenberg Hans-Joachim, Wilhelm Sauer 1831–1916. Leben und Werk, Lauffen 1990.
• Fiedler Fritz, Aus der Geschichte der Kirchengemeinde Halbau, [maszynopis], b.d.
• Gawiejnowicz Waldemar, Dzieło chwali mistrza, czyli organy Sauera w Drezdenku, w: XX Festiwal Muzyki Organowej i Kameralnej, red. Waldemar Gawiejnowicz, Drezdenko 2015, s. 86–90.
• Gawiejnowicz Waldemar, Historia powstania obecnego kościoła parafi alnego w Drezdenku, w: Festiwal Muzyki Organowej i Kameralnej, red. Waldemar Gawiejnowicz, Drezdenko 2015, s. 93–115.
• Gawiejnowicz Waldemar, Najstarsze fortyfi kacje Drezdenka: wczoraj — dziś — jutro, w: Między zamkiem a twierdzą. Studia nad dziejami fortyfi kacji w Drezdenku, red. Grzegorz Podruczny, Gliwice 2011, s. 8–17.
• Gawiejnowicz Waldemar, Organy Kempera w kościele pw. Chrystusa Króla w Iłowej, w: XX Festiwal Muzyki Organowej i Kameralnej, red. Waldemar Gawiejnowicz, Iłowa 2017, s. 42–56.
• Gawiejnowicz Waldemar, Organy Kemppera w Iłowej. Historia powstania — stan zachowania — problemy restauracji, w: III Letni Festiwal Muzyki Organowej i Kameralnej, red. Waldemar Gawiejnowicz, Iłowa 2000, s. 27–31.
• Gawiejnowicz Waldemar, Organy w Słonowie, w: [książeczka do płyty] Laudate Dominum cantu et organo. Muzyczny dar dla Słonowa — wyk. Barbara Gutaj / sopran, Waldemar Gawiejnowicz / organy, Słonów 2009, b.n.s.
• Graliński Grzegorz, Strzelce Krajeńskie. Friedeberg (Neumark). Historia jednego miasta, strzelce Krajeńskie 2005.
• Graś Franciszek, Zieleniewski Witold, Drezdenko i okolice, Drezdenko 1977.
• Grüneberg Barnim, Orgelbauanstalt mit Dampfbetrieb / Stettin-Finkenwalde, Stettin 1912.
• Haczkiewicz Roman, Kościół w Iłowej, w: XX Festiwal Muzyki Organowej i Kameralnej, red. Waldemar Gawiejnowicz, Iłowa 2017, s. 77–92.
• Handbuch Orgelmusik. Komponisten — Werke — Interpretation, hrsg. v. Rudolf Faber, Philip Hartmann, Kassel 2002.
• Informator diecezji zielonogórsko-gorzowskiej, red. Andrzej Sapieha, Zielona Góra 2013.
• Jahnn Hans Henny, Der Einfluß der Schleifenwindlade auf die Tonbildung der Orgel, Hamburg 1931.
• Janca Jan, Wybór organowych dyspozycji Adama Gottloba Caspariniego, w: Organy i muzyka organowa XII, (Prace Specjalne 61), red. Janusz Krassowski et al., Gdańsk 2003, s. 138–157.
• Jarzewicz Jarosław, Gotycka architektura Nowej Marchii, Poznań 2000.
• Kmak Krzysztof, 100-lecie organów Paula Berschdorfa w Wodzisławiu Śl., w: Śląskie organy III, red. Grzegorz Poźniak, Piotr Tarlinski, Opole 2013, s. 199–216.
• Kosz Stanisław, Zabytkowe organy miasta Nysy, w: Organy na Śląsku, red. Julian Gembalski, Katowice 1984, s. 49–69.
• Leżyński Jerzy, Czas (nie)zwykłych ludzi. (Historia Iłowej i okolicy), Iłowa 1999.
• Liers Dagobert, Die Orgelbauanstalt Gustav Heinze, Sorau/Niederlausitz, w: Zabytkowe organy śląskie, red. Jarosław Stępowski, [Łodź] 1992, s. 322–348.
• Lobback G. Christian, Die Restaurierung der Jahnn-Orgel der Heinrich-Hertz-Schule in Ham-burg — Hans Henny Jahnn und sein Bild von der Orgel, w: Restaurierung pneumatischer Orgeln, hrsg. v. Uwe Pape, Berlin 1995, s. 169–180.
• Neubau der evangelischen Dorfkirche in Alt-Haferwiese, „Centralblatt der Bauverwaltung” 1900, nr 80, s. 485.
• Orgelbauanstalt Carl Berschdorf Neisse (Schlesien), Kostenanschlag zum Baueiner neuen Orgel für die Katholische Pfarrkirche Meseritz, Neisse [den 23. März] 1933, [maszynopis], b.n.s.
• Pape Uwe, Ein Werkverzeichnis des Orgelbauers Gustav Heinze, w: Restaurierung pneumatischer Orgeln, hrsg. v. Uwe Pape, Berlin 1995, s. 115–156.
• Reichling Alfred, Die Pneumatik — ein orgelbautechnisches System im Widerstreit der Meinungen, w: Restaurierung pneumatischer Orgeln, hrsg. v. Uwe Pape, Berlin 1995, s. 13–26.
• Reichling Alfred, Tendenzen des 19. und 20. Jahrhunderts, w: MGG prisma Orgel, hrsg. v. Alfred Reichling, Kassel 2001, s. 175–181.
• Rösler Alfred, Środowisko geograficzno-przyrodnicze, w: Sława. Zarys dziejów, red. Wojciech Strzyżewski, Sława 2004, s. 9–18.
• Rudolz Rudolf, Die Registrierkunst des Orgelspiels in ihren grundlegenden Formen, Leipzig 1913.
• Schütt R., Geschichte der evangelischen Gotteshäuser zu Driesen (Seit 1591), „Heimatkalender für den Kreis Friedebergˮ 1921, Jhr. 6, Frankfurt a/Oder, s. 31–36.
• Schweitzer Albert, Deutsche und französische Orgelbaukunst und Orgelkunst (1906), Leipzig 1927.
• Seggermann Günter, Hans Henny Jahnn und die Orgelbewegung, w: Restaurierung pneumatischer Orgeln, hrsg. v. Uwe Pape, Berlin 1995, s. 159–168.
• Skaziński Błażej, Zabytki Gminy Strzelce Krajeńskie, Strzelce Krajeńskie 2010.
• Skaziński Błażej, Zabytki województwa lubuskiego, „Trakt Warta-Odra” 2004, nr 25, s. 5–6.
• Skrycki Radosław, Dzieje kartografi i Nowej Marchii do końca XVIII wieku, Warszawa 2008.
• Smets Paul, Neuzeitlicher Orgelbau, Mainz 1942.
• Statistische Nachweisungen, betreffend die in den Jahren 1914 und 1915 unter Mitwirkung der Staatsbaubeamten vollendeten Hochbauten, „Zeitschrift für Bauwesen” 1917, Jhr. 67, s. 1–23.
• Talarczyk Stanisław, Rozwój kościoła ewangelicko-augsburskiego w południowej części pradoliny Noteci, „Przegląd Zachodniopomorskiˮ 1995, z. 4, s. 19–36.
• Treu Carl, Geschichte der Stadt Friedeberg in der Neumark und des Landes Friedeberg, (2. Aufl age verbessert und bis zur Gegenwart vervollständigt von Dr. Paul Müller), Friedeberg Nm. 1909 [przedruk 1928].
• Weidemannowie Teresa i Edward Jan, Drezdenko. Miejscowość — Parafia — Kościół, w: XX Festiwal Muzyki Organowej i Kameralnej, red. Waldemar Gawiejnowicz, Drezdenko 2015, s. 116–128.
• Williams Peter, Owen Barbara, „Organ Revival”, hasło w: idem, The Organ, (The Grove Musical Instruments Series), London 1988, s. 180–201.
• XI Festiwal Muzyki Organowej i Kameralnej Drezdenko— Dobiegniew— Gorzów Wlkp.— Mierzęcin 2006, red. Waldemar Gawiejnowicz, Drezdenko 2006.