Rachunkowość uwikłana w grabież. Przykład przedsiębiorstw objętych zarządem powierniczym w Generalnym Gubernatorstwie

• Authors: Turzyński Mikołaj

Title variants

EN

Accounting entangled in looting. The example of companies under trust management in the General Government

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Cel: Celem artykułu jest analiza, interpretacja i ocena regulacji rachunkowości przedsię-biorstw objętych zarządem powierniczym w Generalnym Gubernatorstwie. Metodyka/podejście badawcze: W artykule zastosowano metodę historyczną, polegającą na badaniu źródeł o charakterze archiwalnym. Podejście badawcze zastosowane w artykule wykorzystuje teorie społeczne M. Foucaulta (koncepcję biowładzy) oraz G. Agambena (koncepcję stanu wyjątkowego). Wyniki: W wyniku badania zidentyfikowano funkcje rachunkowości w przedsiębiorstwach objętych zarządem powierniczym: maskującą, segregacyjną, legitymizacyjną, kontrolną, eliminacyjną oraz ekspropriacyjną. Ograniczenia/implikacje badawcze: Podstawowym ograniczeniem badawczym jest niewielka liczba zachowanych materiałów archiwalnych dotyczących specyfiki regulacji rachunkowości w przedsiębiorstwach objętych zarządem powierniczym. Praktyczne implikacje: Wyniki badań nad rachunkowością przedsiębiorstw objętych zarządem powierniczym mogą być przydatne w procesie szacowania polskich strat wojennych. Oryginalność/wartość: Artykuł stanowi pierwsze ujęcie problematyki rachunkowości przedsiębiorstw objętych zarządem powierniczym w Generalnym Gubernatorstwie.

EN

Purpose: The aim of the article is to analyse, interpret and evaluate the accounting regu-lations of enterprises under trust management in the General Government. Methodology/approach: The article uses the historical method, which comprises researching archival sources. The research approach used in the article uses the social theories of Fou-cault (the concept of biopower) and Agamben (the concept of the state of emergency). Findings: As a result of the study, the accounting functions in enterprises under trust management are identified: masking, segregation, legitimization, control, elimination and expropriation. Research limitations/implications: The basic research limitation is the small number of preserved archival materials concerning the accounting regulations in enterprises under trust management. Practical implications: The results of research on the accounting of enterprises under trust management may be useful in the process of estimating Polish war losses. Originality/value: The article is the first presentation of enterprises’ accounting issues under trust management in the General Government.

Keywords

PL

rachunkowość; Generalne Gubernatorstwo; zarząd powierniczy; stan wyjątkowy; biowładza.

EN

accounting; General Government; trust management; state of emergency; biopower

• Publisher: Stowarzyszenie Księgowych w Polsce (SKwP), Zarząd Główny, Rada Naukowa
• Journal: Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości
• Year: 2023
• Issue: 47(1)
• Pages: 173-201

Contributors

author

Turzyński Mikołaj

• Uniwersytet Łódzki, Katedra Rachunkowości

References

• Agamben G. (2008a), Co zostaje z Auschwitz, Wydawnictwo Sic!, Warszawa.
• Agamben G. (2008b), Homo sacer. Suwerenna władza i nagie życie, Prószyński i S-ka, War-szawa. Agamben G. (2008c), Stan wyjątkowy, Korporacja Ha!Art, Kraków.
• Annisette M. (2009) Race and ethnicity, [w:] Edwards J.E., Walker S.P. (eds.), The Routledge Companion to Accounting History, Routledge, London–New York, s. 451–469.
• Antonelli V., D’Alessio R., Rossi R., Funnell W. (2018), Accounting and the banality of evil: Expropriation of Jewish property in Fascist Italy (1939–1945), „Accounting, Auditing & Accountability Journal”, 31 (8), s. 2165–2191, DOI: 10.1108/AAAJ-11-2016-2783.
• Bieniek A. (1939/1940) Organizacja rachunkowości w przedsiębiorstwach przemysłowych, Związek Księgowych w Polsce, Oddział Warszawa, Warszawa.
• Bień W. (1967), Sześćdziesiąt lat działalności organizacji księgowych w Polsce, [w:] Bień W., Skrzywan S., Terebucha E. (red.), Rachunkowość polska, Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa, s. 41–76.
• Carmona S., Ezzamel M., Gutiérrez F. (2004), Accounting history research: traditional and new accounting history perspectives, „De Computis: Spanish Journal of Accounting His-tory”, 1 (1), s. 24–53.
• Dingell J. (2001) „The Haupttreuhandstelle Ost”, the Treuhandstelle Posen and the expro-priaton of property during Wold War II, „Studia Historiae Oecomicae”, 24, s. 11–137.
• Eisenblätter G. (1969), Grundlinien der Politik des Reichs gegenüber dem Generalgouver-nement 1939–1945, Johann Wolfgang Goethe-Universität Frankfurt am Main, Frank-furt am Main.
• Foucault M. (1998), Trzeba bronić społeczeństwa. Wykłady w College de France, Wydawnic-two KR, Warszawa.
• Funnel W. (1998), Accounting in the service of the Holocaust, „Critical Perspectives on Account-ing”, 9 (4), s. 435–464, DOI: 10.1006/cpac.1997.0164.
• Funnell W.N., Antonelli V., Bigoni M., Cafaro E.M., D’Alessio R. (2021), Accounting for Jewish ‘Bare Life’ in the Fossoli Concentration Camp, 1943−44, „Critical Perspectives on Accounting”, article number 102323, DOI: 10.1016/j.cpa.2021.102323.
• Górnicki L. (2020), Z problematyki podmiotów prawa cywilnego i praw podmiotowych pry-watnych obywateli polskich w Generalnym Gubernatorstwie, „Studia nad Autorytaryzmem i Totalitaryzmem” 42 (4) s. 71–117, DOI 10.19195/2300-7249.42.4.4.
• Grabowski J. (2005), Polscy zarządcy powierniczy majątku żydowskiego – zarys problema-tyki „Zagłada Żydów. Studia i Materiały”, 1, s. 253–260.
• Grabowski J. (2014), Zarząd Powierniczy i nieruchomości żydowskie w Generalnym Guber-natorstwie. „Co można skonfiskować? W zasadzie wszystko”, [w:] Grabowski J., Libionka D. (red.) Klucze i kasa. O mieniu żydowskim w Polsce pod okupacją niemiecką i we wcze-snych latach powojennych 1939–1950, Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, Warszawa, s. 73–112.
• Heinemann I. (2014), Rasa, ziemia, niemiecka krew. Główny Urząd Rasy i Osadnictwa SS i nowy porządek rasowy Europy, Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku, Gdańsk.
• Iwaszkiewicz Z. (1941) Teoria i praktyka księgowości kupieckiej, Nakładem Związku Księ-gowych, Wydawnictwo Polskie Sp. z o.o., Warszawa.
• Kazimierski J. (1987), Charakterystyka raportów, [w:] Raporty Ludwiga Fischera guberna-tora dystryktu warszawskiego, wybór i oprac. K. Dunin-Wąsowicz, M. Getter, J. Kazi-mierski, J. Kaźmierska, Książka i Wiedza, Warszawa, s. 33–40.
• Koenen G. (2005), Der Russland – Komplex: Die Deutschen und der Osten 1900–1945, C.H. Beck, München.
• Kozak P. (2009), Teologia biopolityczna Giorgio Agambena, „Diametros”, 21, s. 96–113. Lemke, T. (2011), Analityka biopolityki. Rozważania o przeszłości i teraźniejszości spornego pojęcia, „Praktyka Teoretyczna”, 2, s. 11–25, DOI 10.14746/prt.2011.2.1.
• Loose I. (2014), Aspekty ekonomiczno-prawne niemieckiej polityki okupacyjnej i rola ban-ków oraz innych firm niemieckich w Generalnym Gubernatorstwie 1939−1945, [w:] Grabowski J. Libionka D. (red.), Klucze i kasa. O mieniu żydowskim w Polsce pod oku-pacją niemiecką i we wczesnych latach powojennych 1939–1950, Stowarzyszenie Cen-trum Badań nad Zagładą Żydów, Warszawa, s. 29–72.
• Łuczak C. (1979), Polityka ludnościowa i ekonomiczna hitlerowskich Niemiec w okupowanej Polsce, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań.
• Madajczyk C. (1970), Polityka III Rzeszy w okupowanej Polsce, t. 2, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
• Madajczyk C. (1983), Faszyzm i okupacje 1938–1945. Wykonywanie okupacji przez państwa Osi w Europie, t. 1. Ukształtowanie się zarządów okupacyjnych, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań, s. 127–130.
• Miller P., Hopper T., Laughlin R. (1991), The new accounting history: An introduction, „Accounting, Organizations and Society”, 16 (5–6), s. 395−403, DOI: 10.1016/0361-3682(91)90036-e.
• Miłosz C. (1990), Rodzinna Europa, Czytelnik, Warszawa.
• Musiał B. (2019), Kto dopomoże Żydowi…, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań.
• Napier C.J. (2006) Accounts of change: 30 years of historical accounting research „Accounting, Organizations and Society”, 31 (4–5), s. 445–507, DOI: 10.1016/j.aos.2005.12.004.
• Oyserman D., Lauffer A. (2009), Badanie implikacji ram kulturowych dla ruchów społecz-nych i działań grupowych, [w:]. Newman L.S, Erber R. (eds.), Zrozumieć Zagładę. Społeczna psychologia Holokaustu, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, s. 147–167.
• Pospieszalski K.M. (1958), Hitlerowskie „prawo” okupacyjne w Polsce. Cześć II Generalna Gubernia. Wybór dokumentów i próba syntezy, Instytut Zachodni, Poznań.
• Puławski A. (2017), Funkcjonowanie urzędu powierniczego na przykładzie Chełma „Zagła-da Żydów. Studia i Materiały”, 13, s. 399–436, DOI 10.32927/ZZSiM.365.
• Ratajczak M. (2013), Genealogia biopolityki: biologia państwa. „Praktyka Teoretyczna”, 9 (3), s. 299–334, DOI 10.14746/prt.2013.3.12.
• Rudawski B. (2018), Grabież mienia w Kraju Warty. Działalność Urzędu Powierniczego w Poznaniu, Instytut Zachodni, Poznań.
• Ryszka F. (1964), Państwo stanu wyjątkowego. Rzecz o systemie państwa i prawa Trzeciej Rzeszy, Ossolineum, Wrocław.
• Sawczyński P. (2019), Dwa oblicza stanu wyjątkowego w filozofii politycznej Giorgia Agambena, „Politeja” 2 (59), s. 233–253, DOI: 10.12797/Politeja.16.2019.59.15.
• Snyder T. (2015), Czarna ziemia. Holokaust jako ostrzeżenie, Znak Horyzont, Kraków.
• Szychta A., Tradycyjna a nowa historia rachunkowości, [w:] Sojak S. (red.), ABACUS – od instruktarzy gospodarczych po współczesne podręczniki rachunkowości, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Toruń 2016, s. 11–37.
• Turzyński M. (2012), Umowy o używanie aktywów w świetle historyczno-teoretycznego dys-kursu rachunkowości, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
• Turzyński M. (2014), Rachunkowość czasu II wojny światowej w okupowanej Polsce: przypa-dek Generalnego Gubernatorstwa, „Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości” 80 (136), s. 225–243, DOI: 10.5604/16414381.1143472.
• Twyford E. (2021), A thanatopolitical visualisation of accounting history: Giorgio Agamben and Nazi Germany „Accounting History, 26 (3), s. 352–374. DOI:10.1177/10323732211008671.
• Uruszczak W. (2019), Perwersyjne funkcje niemieckiego „prawa” w Generalnym Gubernatorstwie (1939–1945), „Z Dziejów Prawa”, t. 12 (20), s. 681–707, DOI: 10.31261/ZDP.2019.20.40
• Walker S. (2003), Agents of Dispossession and Acculturation. Edinburgh Accountants and the Highland Clearances „Critical Perspectives on Accounting”, 14 (8), s. 813–853.
• Walker S. (2000), Encounters with Nazism. British Accountants and the Fifth International Congress on Accounting, „Critical Perspectives on Accounting”, 11 (2), s. 215–245, DOI: 10.1006/cpac.1998.0317.
• Der Treuhänder Mitteilungsblatt der Treuhand-Aussenstelle Radom für die Treuhänder im Distrikt Radom, luty 1941.
• Dwuletni raport szefa dystryktu warszawskiego z dnia 30 września 1941 za okres od 26 października 1939 do 1 października 1941 r., (1987), [w:] Raporty Ludwiga Fischera gubernatora dystryktu warszawskiego, wybór i oprac. K. Dunin-Wąsowicz, M. Getter, J. Kazimierski, J. Kaźmierska, Książka i Wiedza, Warszawa, s. 69–167.
• Piotrowski S. (1956), Dziennik Hansa Franka, t. 1, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa. Polubiec Z. (red.) (1970), Okupacja i ruch oporu w dzienniku Hansa Franka 1939–1945, Książka i Wiedza, Warszawa.
• Raport gubernatora dystryktu warszawskiego z dnia 10 lutego za miesiąc styczeń 1942 r., (1987), [w:] Raporty Ludwiga Fischera gubernatora dystryktu warszawskiego, wybór i oprac. K. Dunin-Wąsowicz, M. Getter, J. Kazimierski, J. Kaźmierska, Książka i Wie-dza, Warszawa, s. 453–477.
• Raport gubernatora dystryktu warszawskiego z dnia 11 lutego za miesiące grudzień 1942 i styczeń 1943 r., (1987), [w:] Raporty Ludwiga Fischera gubernatora dystryktu warszaw-skiego, wybór i oprac. K. Dunin-Wąsowicz, M. Getter, J. Kazimierski, J. Kaźmierska, Książka i Wiedza, Warszawa, s. 615–635.
• Raport gubernatora dystryktu warszawskiego z dnia 15 kwietnia za miesiące luty i marzec 1944 r., (1987), [w:] Raporty Ludwiga Fischera gubernatora dystryktu warszawskiego, wybór i oprac. K. Dunin-Wąsowicz, M. Getter, J. Kazimierski, J. Kaźmierska, Książka i Wiedza, Warszawa, s. 756–772.
• Raport gubernatora dystryktu warszawskiego z dnia 15 stycznia za miesiąc grudzień 1941 r., (1987), [w:] Raporty Ludwiga Fischera gubernatora dystryktu warszawskiego, wybór i oprac. K. Dunin-Wąsowicz, M. Getter, J. Kazimierski, J. Kaźmierska, Książka i Wiedza, War-szawa, s. 431–452.
• Raport gubernatora dystryktu warszawskiego z dnia 20 listopada za miesiąc październik 1941 r., (1987), [w:] Raporty Ludwiga Fischera gubernatora dystryktu warszawskiego, wybór i oprac. K. Dunin-Wąsowicz, M. Getter, J. Kazimierski, J. Kaźmierska, Książka i Wie-dza, Warszawa, s. 413–430.
• Raport szefa dystryktu warszawskiego z dnia 10 lutego za miesiąc styczeń 1941 r., (1987), [w:] Raporty Ludwiga Fischera gubernatora dystryktu warszawskiego, wybór i oprac. K. Dunin-Wąsowicz, M. Getter, J. Kazimierski, J. Kaźmierska, Książka i Wiedza, War-szawa, s. 249–263.
• Raport szefa dystryktu warszawskiego z dnia 10 marca za miesiąc luty 1941 r., (1987), [w:] Raporty Ludwiga Fischera gubernatora dystryktu warszawskiego, wybór i oprac. K. Dunin-Wąsowicz, M. Getter, J. Kazimierski, J. Kaźmierska, Książka i Wiedza, War-szawa, s. 264–283.
• Raport szefa dystryktu warszawskiego z dnia 12 lipca za miesiąc czerwiec 1941 r., (1987), [w:] Raporty Ludwiga Fischera gubernatora dystryktu warszawskiego, Książka i Wie-dza, Warszawa, s. 339−358.
• Raport szefa dystryktu warszawskiego z dnia 15 listopada za miesiąc październik 1940 r., (1987), [w:] Raporty Ludwiga Fischera gubernatora dystryktu warszawskiego, wybór i oprac. K. Dunin-Wąsowicz, M. Getter, J. Kazimierski, J. Kaźmierska, Książka i Wiedza, War-szawa, s. 225–236.
• Rozporządzenie o definicji pojęcia „Żyd” w Generalnym Gubernatorstwie z 24 lipca 1940 r., Dziennik rozporządzeń Generalnego Gubernatora dla okupowanych polskich obszarów, 1940, Kraków.
• Rozporządzenie o konfiskacie majątku byłego państwa polskiego na obszarze Generalnego Gubernatorstwa z 15 listopada 1939 r., Dziennik rozporządzeń Generalnego Guberna-tora dla okupowanych polskich obszarów, 1939, Kraków.
• Rozporządzenie o obowiązku zgłoszenia majątku żydowskiego w Generalnym Gubernator-stwie z 24 stycznia 1940 r., Dziennik rozporządzeń Generalnego Gubernatora dla oku-powanych polskich obszarów, 1940, Kraków.
• Rozporządzenie z 15 listopada 1939 r. o założeniu Urzędu Powierniczego dla Generalnego Gubernatorstwa, Dziennik rozporządzeń Generalnego Gubernatora dla okupowanych polskich obszarów, 1939, Kraków.
• Rozporządzenie z 24 września 1940 r. w sprawie własności majątku byłego państwa polskiego, Dziennik Rozporządzeń dla Generalnego Gubernatorstwa, 1940, Kraków.
• Seifert H. (1942), Grundfragen der Treuhandverwaltung im GG. II, Privatvermögen in Treuhandverwaltung, „Krakauer Zeitung” z 11.10.1942.
• Zamknięcie rachunkowe za rok 1940 przedsiębiorstw pozostających pod zarządem powierniczym w Generalnym Gubernatorstwie (1941), Abteilung Treuhandstelle in der Regie-rung des Generalgouvernements, Wydział Powierniczy przy Urzędzie Generalnego Gu-bernatorstwa, Kraków.