W sprawie dyskusji nad najstarszymi zapożyczeniami węgierskimi w polszczyźnie: stpol. bantować ‘karać’ i pol. dial. bantować ‘dokuczać’ – homonimia czy polisemia?

• Authors: Michał Németh

Title variants

EN

A contribution to the discussion on the oldest Hungarian loan words in Polish: OPol. bantować ‘to punish’ and Pol. dial. bantować ‘to torment’ – homonyms or polysemes?

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

The paper investigates the history of two words which many authors have regarded as polysemes: OPol. bantować ‘to punish (with exile)’ (attested four times in decrees of punishment, from 1475 to 1500, and there is one attestation from 1519 the meaning of which remains, however, uncertain) and MPol. ~ Pol. dial. bantować which, generally speaking, means ‘to torment’ (attested since 1614). Interpreted as polysemes, they were both explained as a single loan word from Hung. bánt ‘to torment’. However, the semantics of the Hungarian word speaks against this interpretation: Hung. bánt was never used as a legal term meaning ‘to punish with exile’, and neither were its reflexes in Czech, Slovak, Ukrainian, Romanian and Croatian. It seems possible that the Old Polish word is a loan word from MHG bannen ‘to punish with exile, to banish’ even though the issue of -t- and the lack of the expected g- in the Polish form remains, for the time being, open. The medial -t- may be a trace of the final -t in the MHG past participle gebannt, as was suggested by de Vincenz/Hentschel (2010), or a result of a blend with OPol. ochtowan ‘exiled, banished’. The latter was only attested once in 1500 in the exactly same sentence that also contains OPol. bantowan ‘punished with exile’ (see SStp. I 60). It does not seem groundless, then, to claim that OPol. bantować ‘to punish (with exile)’ and MPol. bantować ‘to torment, etc.’ (the latter being still in use in the contemporary dialects of southern Lesser Poland) are neither polysemes as they have different roots, nor homonyms as they have never been used at the same time and place.

• Publisher: Księgarnia Akademicka
• Journal: LingVaria : Półrocznik Wydziału Polonistyki UJ poświęcony zagadnieniom języka i językoznawstwa
• Year: 2012
• Issue: 2(14)
• Pages: 147-160

Contributors

author

Michał Németh

References

• Adelung J.Ch., 1793, Grammatisch-kritisches Wörterbuch der Hochdeutschen Mundart, mit beständiger Vergleichung der übrigen Mundarten, besonders aber der Oberdeutschen, t. 1, Leipzig. Augustynowicz-Ciecierska H., 1957, Mapy symboliczne i napisowe (na przykładzie znaczenia i geografii wyrazów banować i bantować), „Język Polski” XXVII, z. 3, s. 190–198. Badecki K., 1948, Polska fraszka mieszczańska: Minucje sowiźrzalskie, „Biblioteka Pisarzów Polskich” t. 88, Kraków. Bartoš F., 1906, Dialektický slovník moravský, Praha. Bělič J. et al. (red.), 1989, Slovník spisovného jazyka českého, t. 1, Praha. Birkowski F., 1628, Kazania na Święta doroczne, Kraków [www.pbi.edu.pl/book_reader.php?p=55073]. Brückner A., 1915, Wpływy języków obcych na język polski. § 11. Wpływy węgierskie, [w:] Encyklopedia polska, t. 2, cz. 1, [przedruk w:] M. Karaś (red.), Początki i rozwój języka polskiego, Warszawa 1974, s. 419–422. Bzdęga A., 1959, Słownik trudniejszych wyrazów niemieckich w aktach stanów Prus Królewskich, t. 1–2 (1479–1492), „Towarzystwo Naukowe w Toruniu. Fontes” t. 44, Toruń. Décsy Gy., 1955, A cseh szókincs magyar elemeiből, „Magyar Nyelv” nr 51, s. 453–463. DW: J. Grimm, W. Grimm, Deutsches Wörterbuch, t. 1–32, Leipzig 1854–1954. Eis G., 1950, Historische Laut- und Formenlehre des Mittelhochdeutschen, Heidelberg. EWU: L. Benkő et al. (red.), Etymologisches Wörterbuch des Ungarischen, Budapest 1993–1994. Gebauer J., 1903, Slovník staročeský, t. 1, Praha [wznowione wydanie 1970]. Hadrovics L., 1985, Ungarische Elemente im Serbokroatischen, „Slavistische Forschungen” t. 48, Köln–Wien. Halász I., 1888, Magyar elemek az északi szláv nyelvekben, „Magyar Nyelvőr” nr 17, s. 250–255, 300–307, 444–449, 495–500, 532–536. HSSJ: M. Majtán et al. (red.), Historický slovník slovenského jazyka, t. 1–5 [A–Š], Bratislava 1991–. Jungmann J., 1835, Slovník česko-německý, t. 1, Praha. Kluge F., 1960, Etymologisches Wörterbuch der deutschen Sprache, Berlin. Kniezsa I., 1934, A tót és lengyel költözködő pásztorkodás magyar kapcsolatai, „Ethnográfia-Népélet” nr 45, 62–73. Kott Š.F., 1910, Dodatky k Bartošovu dialektickému Slovníku Moravskému, Praha. Lexer I–III: M. Lexer, Mittelhochdeutsches Handwörterbuch, t. 1–3 [t. 3 zawiera Nachträge zum Mittelhochdeutschen Handwörterbuch], Leipzig 1872–1878. Lexer M., 1943, Mittelhochdeutsches Taschenwörterbuch, Leipzig. Linde S.B., 1856–1860, Słownik języka polskiego, t. 1–6, Lwów. Machek V., 1968, Etymologický slovník jazyka českého, Praha. MhdW: W. Müller, Mittelhochdeutsches Wörterbuch, t. 1, Leipzig 1854. MNyTNy: L. Benkő et al. (red.), A magyar nyelv történeti nyelvtana. I kötet. A korai ómagyar kor és előzményei, Budapest 1991. MWb: K. Gärtner et al. (wyd.), 2006–, Mittelhochdeutsches Wörterbuch [www.mhdwb-online.de/index.html; bez numeracji stron], [Trier]. Németh M., 2008, Zapożyczenia węgierskie w gwarze orawskiej i drogi ich przenikania, Kraków. OklSz: I. Szamota, Magyar oklevél-szótár. Régi oklevelekben és egyéb iratokban előforduló magyar szók gyűjteménye, Budapest 1902–1906 [red.: Gy. Zolnai]. OrtBr: A. Brückner, 1882/1884, Die Magdeburger Urtheile. Ein Denkmal deutschen Rechtes in polnischer Sprache aus der Mitte des XV Jahrhunderts, „Archiv für slavische Philologie” nr 6, s. 319–392; 7: 525; 744. OrtMac: W.A. Maciejowski, Historya prawodawstw słowiańskich, t. 6, Warszawa 21858. Paul H., 1918, Mittelhochdeutsche Grammatik, Halle a. S. Reczek S., 1968, Podręczny słownik dawnej polszczyzny, Wrocław – Warszawa – Kraków. Reychman J., 1951, W sprawie zapożyczeń węgierskich w polszczyźnie, „Język Polski” XXXI, z. 5, s. 203–211. Reychman J., 1957, W sprawie pochodzenia wyrazów banować i bantować, „Język Polski” XXXVII, z. 5, s. 383–384. RMG: J. Berrár, S. Károly, Régi magyar glosszárium, Budapest 1984. Rocchi L., 1999, Hungarian Loanwords in the Slovak Language, t. 1, Trieste. Schubert G., 1982, Ungarische Einflüsse in der Terminologie des öffentlichen Lebens der Nachbarsprachen, Wiesbaden. SEBor: W. Boryś, Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków 2005. SEBr: A. Brückner, Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków 1927. Skok P., 1971, Etimologijski rječnik hrvatskoga ili srpskoga jezika, t. 1, Zagreb. SPXVI: S. Bąk et al. (red.), Słownik polszczyzny XVI wieku, t. 1, Wrocław – Warszawa – Kraków 1966. SPXVII/XVIII: M. Karpluk et al. (red.), Słownik języka polskiego XVII i 1. połowy XVIII wieku. Zeszyt próbny, Kraków 1996. SSN: I. Ripka (red.), Slovník slovenských nárečí, t. 1–2 [A–Pov], Trenčín – Bratislava 1994–. SStp: S. Urbańczyk et al. (red.), Słownik staropolski, Warszawa 1953–. SSUM: Л.Л. Гумецкьа et al. (red.), Словник староукраїнської мови XIV–XV ст., t. 1, Київ 1977. Sütterlin L., 1924, Neuhochdeutsche Grammatik mit besonderer Berücksichtigung der neuhochdeutschen Mundarten, München. SV: O.R. Halaga (red.), Východoslovenský slovník, t. 1–2, Košice–Prešov 2002. SW: J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, Słownik języka polskiego, t. 1–8, Warszawa 1900–1927. SWil: A Zdanowicz et al., Słownik języka polskiego, t. 1, Wilno 1861. Sulán B., 1964, Über die ältesten ungarischen Lehnwörter des Polnischen, „Slavica” nr 4, s. 131–137. Szulc A., 1974, Diachronische Phonologie und Morphologie des Althochdeutschen, Warszawa. Szulc A., 1991, Historia języka niemieckiego, Warszawa. Tamás L., 1966, Etymologisch-historisches Wörterbuch der ungarischen Elemente im Rumänischen (unter Berücksichtigung der Mundartwörter), Budapest. TESz: L. Benkő et al. (red.), A magyar nyelv történeti-etimológiai szótára, t. 1–4, Budapest 1964–1984. TLH: Á. Berta, A. Róna-Tas, 2011, West Old Turkic. Turkic Loanwords in Hungarian, „Turcologica” nr 84, t. 1–2, Wiesbaden. Twardzik W. et al. (red.), 2005, Opis źródeł słownika staropolskiego, Kraków. de Vincenz A., Hentschel G., 2010, Das Wörterbuch der deutschen Lehnwörter in der polnischen Schrift- und Standardsprache, „Studia Slavica Oldenburgensia”, t. 20, Göttingen–Oldenburg [www.bkge.de/wdlp.php; bez numeracji stron; data dostępu 16.05.2012]. Wołosz R., 1989, Wyrazy węgierskie w języku polskim, „Studia Slavica Academiae Scientiarum Hungaricae” nr 35, s. 215–317. Wołosz R., 1991–92, Wyrazy węgierskie w języku polskim II, „Studia Slavica Academiae Scientiarum Hungaricae” nr 37, s. 3–27. Zajda A., 1990, Staropolska terminologia prawnicza (do 1500 r.), „Uniwersytet Jagielloński. Rozprawy habilitacyjne” t. 192, Kraków. Zajda A., 1999, Staropolska terminologia prawnicza odznacza się wybitną rodzimością, „Język Polski” LXXIX, z. 1–2, s. 47–53. Zajda A., 2001, Studia z historii polskiego słownictwa prawniczego i frazeologii, Kraków. Zaręba A., 1951, Węgierskie zapożyczenia w polszczyźnie, „Język Polski” XXXI, z. 3, s. 113–125.