Źródła do badań nad ochronkami jako instytucjami opiekuńczo-wychowawczymi w Królestwie Polskim w XIX i na początku XX wieku

• Authors: Bołdyrew Aneta

Title variants

EN

Sources for Research on Orphanages as Educational Care Institutions in the Kingdom of Poland in the 19th and Early 20th Centuries

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Przedmiotem badań niniejszego artykułu są ochronki i ich miejsce w systemie opiekuńczo-wychowawczym w Królestwie Polskim w dobie zaborów. Były one zakładane początkowo przez towarzystwa dobroczynne, później także przez inne organizacje społeczne, gminy wyznaniowe, zgromadzenia zakonne oraz osoby prywatne. Zdecydowany wzrost liczby ochronek w miastach i na wsiach Królestwa miał miejsce na początku XX wieku. Problem ten nie jest dokładnie zbadany przez historyków i pedagogów, tymczasem zachowało się wiele źródeł, które przekazują informacje na temat okoliczności i zasad zakładania oraz funkcjonowania ochronek. Celem tekstu jest wskazanie najważniejszych grup źródeł historycznych, przydatnych w badaniach nad tym tematem. Są to m.in. materiały archiwalne, zawarte w Archiwum Głównym Akt Dawnych oraz w archiwach państwowych. Ważną kategorią źródłową są monografie polskich społeczników i intelektualistów, propagujące zakładanie placówek opiekuńczo-wychowawczych dla dzieci. Dużą wartość w badaniach nad ochronkami mają źródła epistolograficzne i memuarystyka, tworzone przez założycieli, pracowników i wychowanków ochronek. Wiele informacji na temat działalności ochronek znajduje się w pamiętnikach, dziennikach i wspomnieniach, z których część wydano drukiem, część pozostaje w zasobach archiwalnych. Szczególnie wartościową kategorią źródeł jest czasopiśmiennictwo. Na łamach prasy społeczno-kulturalnej, fachowej, wyznaniowej, kobiecej oraz w codziennych gazetach zamieszczano sprawozdania z działalności konkretnych placówek oraz artykuły na temat znaczenia ochronek w modernizacji systemu opieki i wychowania oraz stosowanych w nich metodach i formach pracy.

EN

The subject of this article are orphanages and their place in the educational care system of the Kingdom of Poland at the time of the Partitions. Initially, they were established by charities, but later also by other social organisations, religious communities, congregations and individuals. A great increase in the number of orphanages in towns and villages of the Kingdom took place in early 20th century. This issue has not been thoroughly investigated by historians and educationists, and at the same time, numerous sources were preserved which convey information on the circumstances and principles of the establishing and functioning of orphanages. The aim of this article is to indicate the most important groups of historical sources, which could be useful in research into this topic. They include archival materials collected in the Central Archives of Historical Records and in state archives. An important source category are the monographs of Polish social activists and intellectuals which propagated the need to establish educational care facilities for children. Epistolographic sources and memoirs written by founders, employees and children raised in orphanages also present high value for research into this topic. A lot of information concerning the operation of orphanages is found in journals, diaries and memoirs, of which some were published and some still remain in archival records. A particularly valuable category of sources is the periodical press. Social and cultural, professional, religious periodicals, women’s press and daily newspapers included reports from specific institutions as well as articles on the importance of orphanages in the modernisation of the system of educational care and on the methods and forms of work applied there.

Keywords

PL

ochronka; działalność opiekuńczo-wychowawcza; źródła; Królestwo Polskie

EN

Orphanage; educational care activity; source; Kingdom of Poland

• Publisher: Akademia Ignatianum w Krakowie
• Journal: Studia Paedagogica Ignatiana
• Year: 2016
• Volume: 19
• Issue: 2
• Pages: 271-289

Dates

published

2016-11-04

Contributors

author

Bołdyrew Aneta

• Uniwersytet Łódzki

References

• Archiwum Główne Akt Dawnych, Kancelaria Generał-Gubernatora Warszawskiego, sygn. 8012.
• Archiwum Główne Akt Dawnych, Rada Główna Opiekuńcza, sygn. 60–73.
• Archiwum Naukowe Instytutu Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Łódzkiego, sygn. B 1610, B 1620, B 1847.
• Archiwum Państwowe w Łodzi, Rząd Gubernialny Piotrkowski, Kancelaria Prezydialna, sygn. 294.
• Bliziński W., Wspomnienia z mego życia i pracy, oprac. G. Waliś, Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Kalisz 2003.
• Bołdyrew A., Społeczeństwo Królestwa Polskiego wobec patologii społecznych w latach 1864–1914, Wydawnictwo UŁ, Łódź 2016.
• Cieszkowski A., O ochronach wiejskich, „Biblioteka Warszawska” 1842, t. 1.
• Dzieci łódzkie, „Tygodnik Ilustrowany” 1907, nr 12.
• E.J., Korespondencja, „Izraelita” 1866, nr 10.
• G. [Korczak J.], Tandeta dobroczynna, „Głos” 1904, nr 11.
• Galek C., Myśl pedagogiczna Bolesława Prusa na tle pozytywizmu polskiego, Wyższa Szkoła Zarządzania i Administracji w Zamościu, Zamość 2005.
• Goltz A., Ochronki wiejskie, Księgarnia Celsa Lewickiego, wyd. 2, Warszawa 1861.
• Górski L., Ochronki wiejskie, Drukarnia Noskowskiego, Warszawa 1899.
• Groźne opuszczenie, „Kronika Rodzinna” 1890, nr 3.
• Haratyk A., Udział społeczeństwa galicyjskiego w opiece nad dziećmi ubogimi i osieroconymi (1867–1914), Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2007.
• J.G., Ochrony, „Przegląd Katolicki” 1864, nr 37, 38.
• Jakubiak K., Początki polskiej pedagogiki przedszkolnej, „Edukacja Elementarna w Teorii i Praktyce” 2015, nr 4.
• Kalendarz Informacyjno-Encyklopedyczny na rok przestępny 1904, Warszawa 1904.
• Kępski C., Lubelskie Towarzystwo Dobroczynności (1815–1952), Wydawnictwo KUL, Lublin 2011.
• Koźmiński H., Pisma, t. 5: Listy do Zgromadzenia Sióstr Służek Najświętszej Maryi Panny Niepokalanej 1884–1916, oprac. H.I. Szumił, Instytut Bł. Honorata Koźmińskiego, Warszawa 1997.
• Krzywicki L., Uspołecznienie pieczy macierzyńskiej, w: tenże, Dzieła, t. 5, red. A. Osiadacz-Molska, PWN, Warszawa 1960.
• List do redakcji, „Zwiastun Ewangeliczny” 1904, nr 3.
• Loyola-Opiela M., Integralna pedagogika przedszkolna w systemie wychowania Edmunda Bojanowskiego: kontynuacja i zmiana, Wydawnictwo KUL, Lublin 2013.
• Marciszewska S., Rady i wskazówki dla kierujących ochronami, Druk Piotra Laskauera i S-ki, Warszawa 1906.
• Markiewiczowa H., Działalność opiekuńczo-wychowawcza Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności 1814–1914, Wydawnictwo APS, Warszawa 2002.
• Mazurek M.H., Powstanie i rozwój ukrytych zgromadzeń bł. Honorata Koźmińskiego w latach 1874–1908, oprac. H.I. Szumił, Wydawnictwo Diecezjalne i Drukarnia, Sandomierz 2009.
• Na widnokręgach, „Głos” 1904, nr 15.
• Natanson L., Urywki w kwestyi wychowania, Wydawnictwo H. Natansona, Warszawa 1861.
• Notatki statystyczne, „Głos” 1895, nr 5.
• Nowa ochrona, „Przegląd Pedagogiczny” 1901, nr 10.
• O potrzebie u nas wiejskich ochron, „Przegląd Tygodniowy” 1875, nr 27.
• Ochrony dla wiejskich dzieci, „Kronika Rodzinna” 1893, nr 9.
• Ochrony dziecięce, „Przegląd Katolicki” 1895, t. 33.
• Ochrony, „Izraelita” 1866, nr 17.
• Opieka nad dzieckiem w Galicji, red. A. Meissner, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2002.
• Pietkiewicz Z., Opieka społeczna. Dzieci, „Prawda” 1900, nr 47.
• Pogadanki, „Izraelita” 1872, nr 27.
• Prus B., Kroniki, t. 3, oprac. Z. Szweykowski, PIW, Warszawa 1954.
• Robotnicy piszą. Pamiętniki robotników, oprac. Z. Mysłakowski, F. Gross, Księgarnia Powszechna, Kraków 1938.
• Roszkowski M., O potrzebie zakładania u nas ochron dla dzieci, „Zdrowie” 1903, nr 6–7.
• Silva Rerum, „Kronika Rodzinna” 1881, t. 9.
• Silva Rerum, „Kronika Rodzinna” 1883, nr 17.
• Sosnowska J., Działalność socjalna i opiekuńczo-wychowawcza Łódzkiego Chrześcijańskiego Towarzystwa Dobroczynności (1885–1940), Wydawnictwo UŁ, Łódź 2011.
• Sprawozdanie Komitetu budowy nowego gmachu Ochrony Katolickiej w Pabjanicach, Pabianice 1910.
• Sprawozdanie Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności za rok 1907, Warszawa 1908.
• Verdmon-Jacques de L., Krótka gieografja Królestwa Polskiego, M. Arct, Warszawa 1912.
• Walasek A., Opieka i wychowanie małego dziecka na łamach czasopism przełomu XIX i XX wieku, Oficyna Wydawnicza Atut – Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe, Wrocław 2015.
• Weryho M., W sprawie ochron. Wskazówki dla osób zakładających ochrony wiejskie, Gebethner i Wolff, Warszawa 1906.
• Weznaki J., Na widowni, „Głos” 1896, nr 8.
• „Wieniec” 1862, nr 11, s. 1–4.
• Z naszych okolic, „Echa Płockie i Łomżyńskie” 1902, nr 77.
• Z Ochronki T-wa Wspomagania biednych, „Łowiczanin” 1911, nr 8.
• Z Warszawskiego Towarzystwa Higienicznego, „Medycyna” 1904, nr 2.

Identifiers

ISSN

2450-5358

DOI

10.12775/SPI .2016.2.013