Zarys dziejów klasztoru oo. karmelitów w Sąsiadowicach

• Authors: Franczyk-Cegła Agnieszka

Title variants

EN

The outline of history of the Carmelite monastery in Sasiadowice

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

W 1603 r. biskup przemyski Maciej Pstrokoński na prośbę Jana Szczęsnego Herburta przedłożoną w imieniu jego niepełnoletniego krewnego Wojciecha Erazma Herburta zezwolił na sprowadzenie do Sąsiadowic karmelitów dawnej obserwacji. Zakonnicy założyli tam swój pierwszy na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczpospolitej klasztor, który przetrwał najazdy tatarskie w XVII wieku, kasaty klasztorne w XVIII-XIX wieku oraz wojny światowe i przymusowe wysiedlenie w wieku XX zakończone w 2011 r. powrotem braci do klasztoru. Celem artykułu jest przedstawienie historii klasztoru sąsiadowickiego począwszy od 1603 r. aż do czasów współczesnych.

EN

In 1603 the Bishop of Przemyśl, Maciej Pstrokoński – at the request of Jan Szczęsny Herburt, made in the name of his underage relative Wojciech Erazm Herburt – allowed for the settlement in Sąsiadowice of Carmelites of the Old Observance. The monks established the first monastery on the eastern lands of the Polish-Lithuanian Commonwealth. The monastery withstood the Tatar invasions in the 17th century, mo-nastic dissolutions in the 18th-19th centuries as well as world wars and compulsory expulsion in the 20th century, which ended in 2011 with the return of monks to the mon-astery. The aim of the article is to present the monastery history from 1603 until the present time.

Keywords

PL

klasztor; karmelici; zakonnicy; Sąsiadowice

EN

convent; Carmelite monks; monks

• Publisher: Instytut Wydawniczy Księży Misjonarzy
• Journal: Nasza Przeszłość. Studia z dziejów Kościoła i kultury katolickiej w Polsce
• Year: 2016
• Volume: 125
• Pages: 75-126

Contributors

author

Franczyk-Cegła Agnieszka

References

• Źródła archiwalne
• Archiwum Archidiecezjalne w Przemyślu
• rps 157: Iura ecclesiarum et beneficiorum solius decanatus samboriensis in visitatione generali … D. Christophori Ioanni Szembek...
• rps 1653: Akta parafii Sąsiadowice 1782–1844.
• mps bsygn.: Kociubiński, Mieczysław, Księża diecezji przemyskiej obrządku łacińskiego, t. 1: Od początku diecezji do I rozbioru Polski, cz. 1: Biogra-my, Jarosław 1960.
• Archiwum Główne Akt Dawnych, Warszawa
• Metryka Koronna 71, k. 156r.-158v.: Confirman[tur] hae[c] Herburtom & Fredrussom sup[ra] villas aliquas.
• Metryka Koronna 111, k. 233v.–237v.: Nicolaus Herburth Capitaneus Leopo-lien[sis] Ioanni Herburth Castellano Leopolien[sis] debitu[m] inscribit.
• Metryka Koronna 161, k. 4: Curatores G[e]n[er]oso Erasmo Alberto Herbulth assignantur.
• Metryka Koronna 166, k. 137: G[e]n[er]oso Erasmo Alberto Herbulth cura-tor[es] assignantur.
• Zbiór Czołowskiego, sygn. 637, k. 19-21: Zapis sumy na wsi Wojtycze przez Zofię Rozenową kl. karmelitów w Sąsiadowicach.
• Archiwum Karmelitów na Piasku w Krakowie
• rps 90/254: Liber originalis beneficiorum, privilegiorum et fundationum omnium conventum et monasteriorum fratrum Beatissimae Mariae Vir-ginis de Monte Carmel in provinciae Poloniae …, 1624-2 poł. XVII w.
• rps 93/619: Akta kapituł prowincjalnych, sesje definitorów prowincji, kopie pism generała zakonu, 1603-7 XI 1667.
• rps 105/484: Descriptio status negotiorum omnium conventuum Carmelita-rum Calceatorum in Galicia per subsignatum post resignationem officii procuratoriatus…, ok. 1789.
• rps 106/A165: Korespondencja prokuratora prowincji… [m.in. do klasztoru w Sąsiadowicach 1927-1930].
• rps 107/A100: Odezwy i pisma prowincjała do klasztorów; Wykazy fundacji mszalnych i pisma w sprawach fundacji mszalnych prowincjała i kurii ge-neralnej w Rzymie do klasztorów … [m.in. do klasztoru w Sąsiadowicach 1918-1920] ; Notatki przedstawiające sytuację klasztorów w Bołszowcach, Lwowie, Rozdole i Sąsiadowicach w okresie okupacji (ok. 1943) ; Ode-zwy i zarządzenia władz świeckich w różnych sprawach 1848–1864.
• rps 153/370: Conventus S. Annae. Actus capitularis provinciae Rusiae, 1690-1720.
• rps 567/113: Collectorum collecta sive registrum omnium transactionum… [dot. klasztoru w Sąsiadowicach, 1746, kopiarz przywilejów i zapisów z l. 1591-1781].
• rps 568/373: Inwentarz klasztoru w Sąsiadowicach, 1766-1790.
• rps 569/602: Inwentarz kościoła pod wezwaniem św. Anny oo. Karmelitów w Sąsiadowicach…, VII 1943.
• rps 570/369: Liber crescentiarum sub felicissimis auspiciis admodum Rever-endi Patris Michaelis Pieszycki sacrae theologiae magistri et doctoris Roksolanae s. Joseph provinciae prioris provincialis et regimine Magistri Reverendis Patris Mariani Szuszkowski custodis, prioris conventus s. An-nae, 1758-1780.
• rps 573/A143: Akta majątkowe i gospodarcze klasztoru oo. Karmelitów w Sąsiadowicach, 1799-1945.
• rps 574/324: Elenchus missarum fundatarum in conventu Sąsiadovicensi…, 1896-1931.
• Centralne Państwowe Archiwum Historyczne Ukrainy we Lwowie
• fond 146, dział 20a, rps 51: Inwentarz klasztoru OO. Karmelitów w Sąsiado-wicach spisany w 1871 roku.
• fond 181, dział II, rps 210, k. 24-30: Testament Zofii Anny Dąmbskiej, 1699.
• Lwowska Narodowa Naukowa Biblioteka Ukrainy im. W. Stefanyka, Dział Rękopisów
• fond 5, dział I, rps 3262: Akta różne, 1400-1785.
• fond 5, dział I, rps 4432: Papiery odnoszące się do rodziny Daniłowiczów.
• fond 141, dział I, rps 579: Akta i inwentarze różnych kościołów małopol-skich XVII-XIX w. Lit. S.
• fond 141, dział III, rps 346: Materiały rodzinno-majątkowe Mniszchów, XVI–XIX w.
• fond 209, rps 753: Genealogiczne i heraldyczne notatki dot. Bobowskich, Herbutów, Korybutów, Koniecpolskich, Karnickich, Komarowskich, Sar-neckich i in. XIX w.
• Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Dział Rękopisów
• rps 3107: Notaty i wypisy dotyczące rodu Herburtów.
• rps 2689: Archiwum Mniszchów. Listy różnych osób z lat 1713-1782. Lit. Bie-Bu.
• Zbiory prywatne autorki
• Smereka, Józef, Ojcowizna, Wrocław 1996 (maszynopis).
• Żuk, Piotr Serapion, Sąsiadowice 1939–1945, Wrocław 1990 (maszynopis).
• Literatura
• Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej z archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie, red. X. Liske, t. 13, Lwów 1888, t. 14, Lwów 1889; t. 16, Lwów 1894, t. 18, Lwów 1903; t. 19, Lwów 1906.
• Annales Ingolstadiensis Academiae, red. V. Rotmar, J. Engerd, J. Mederer, ps 2, Ingolstadt 1782.
• Augustyn M., Dwór w Ustianowej Górnej, „Bieszczad”, 1998, nr 5, s. 15-16.
• Betlej A., Kościół pw. św. Anny i klasztor oo. Karmelitów w Sąsiadowicach, [w:] Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa ruskie-go, t. 5, red. J. K. Ostrowski, Kraków 1997, s. 225-248.
• Bielski M., Kronika Polska, Kraków 1597.
• Błażkiewicz H., Szkolnictwo parafialne w diecezji przemyskiej w latach 1636-1757 w świetle wizytacji biskupich, „Nasza Przeszłość”, 1976, t. 46, s. 153-206.
• Boniecki A., Herbarz Polski, t. 2, Warszawa 1900.
• Borawska. T., Rietz H., Losy biblioteki klasztornej kartuzów kaszubskich na tle dziejów kartuzji Paradisi Beatae Mariae, „Biuletyn Biblioteki Jagiel-lońskiej”, R. 43, 1993, s. 15-35.
• Budzyński Z., Dzieje opieki społecznej w ziemi przemyskiej i sanockiej (XV-XVIII w.), Przemyśl 1987.
• Bullarium Carmelitanum: plures complectens summorum pontificum consti-tutiones ad ordinem fratrum beatissimae, semperq[ue] virginis Dei geni-tricis Mariae de Monte Carmelo spectantes, ps 2, Romae 1718.
• Chodynicki. I., Wiadomość historyczna o fundacjach klasztorów zakonu karmelitańskiego, Lwów 1846.
• Chotkowski W., Dzieje klasztorów i monasterów galicyjskich w czasach roz-biorowych. Część I. Zakony doszczętnie zniesione, „Sprawozdania z Czyn-ności i Posiedzeń PAU”, 1916, t. 21, nr 6, s. 26-40.
• Chotkowski W., Historya polityczna kościoła w Galicyi za rządów Maryi Teresy, t. 2, Kraków 1909.
• Ciechanowicz J., Rody Rycerskie Wielkiego Księstwa Litewskiego, t. 5, Rze-szów 2001.
• Commentationes historicae: almae matri Studiorum Bononiens novem saecu-la feliciter celebranti ab Universitate Iagellonica Cracoviensi oblatae, red. S. Cynarski, Warszawa – Kraków 1988.
• Czawaga K., Wizerunek św. Anny powrócił do Sąsiadowic, „Kurier Galicyj-ski”, 31 VII-16 VIII 2012, nr 14 (162), s. 15.
• Dąbrowski J., Wielka Wojna, t. 1, Warszawa 1937.
• Długosz J., Latyfundia Lubomirskich w XVII wieku, Opole 1997.
• Dodatek do Gazety Lwowskiey: doniesienia urzędowe, 1813, nr 41.
• Drohojowski J., Kronika Drohojowskich, Kraków 1904.
• Dziedzicki L., „Sąsiadowice”, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskie-go i innych krajów słowiańskich, t. 10, red. B. Chlebowski, W. Walewski, Warszawa 1889, s. 363-364.
• Franczyk-Cegła A., Fragmenty księgozbioru OO. Karmelitów w Sąsiadowi-cach w zbiorach Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, „Hereditas Mo-nasteriorum”, R. 6, 2015, s. 251-290.
• Gach P. P., Struktury i działalność duszpasterska zakonów męskich na zie-miach dawnej Rzeczypospolitej i Śląska w latach 1773-1914, Lublin 1999.
• Galizisches Provinzial-Handbuch für das Jahr 1869, Lemberg [1868].
• Gazeta Lwowska, 18 XI 1909.
• Gil C., Czterysta lat Karmelitów bosych w Polsce (1605-2005), [w:] Karmelici bosi w Polsce 1605-2005. Księga jubileuszowa, red. tenże, Kraków 2005.
• Giżycki J. M., Z przeszłości karmelitów na Litwie i Rusi, cz. 1-2, Kraków 1918.
• Grotto dell'Ero L., Della Università di Padova, cenni ed iscrizioni, Padova 1841.
• Handbuch des Leberger Statthalterei-Gebietes in Galizien für das Jahr 1856 [-1863, 1865-1866], Lemberg [1855-1865].
• Hildebrandt A., Wiadomości niektóre o dawniejszym archidiakonacie pomor-skim a teraz znacznej części diecezyi chełmińskiej, Pelplin 1865.
• Jabłonowski A., Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycz- nym. T. 7. Ziemie ruskie. Ruś Czerwona. Cz. 1, Warszawa 1902.
• Jasmanicki J., Theses Physicae…, Heidelberg 1594.
• Kolak W., Karmelici w Polsce, [w:] Encyklopedia katolicka, t. 8, Lublin 2000, szp. 811-812.
• Kolak W., Rubczyński Marcin, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 32, Wro-cław – Warszawa – Kraków, 1989, s. 561-562.
• Kuczera A., Samborszczyzna: ilustrowana monografja miasta Sambora i eko- nomji samborskiej, Sambor 1935.
• Kuropatnicki E. A., Geografia albo dokładne opisanie królestw Galicyi i Lo- domeryi, Przemyśl 1786.
• Lewin R., [relacja z przeżyć wojennych], [w:] Dzieci Holocaustu mówią…, red. W. Śliwkowska, J. Ficowski, Warszawa 1993, s. 171-176.
• Łaszczyńska O., Ród Herburtów w wiekach średnich, Poznań 1948.
• Łoziński W., Prawem i lewem: Obyczaje na Czerwonej Rusi w pierwszej połowie XVII wieku, t. 2, Lwów 1904.
• Motyka G., Ukraińska partyzantka 1942-1960, Warszawa 2006.
• Motylewicz J., Straty i zniszczenia wojenne oraz klęski elementarne w mia-stach ziemi przemyskiej i sanockiej w pierwszej połowie XVIII wieku, „Studia Przemyskie”, R. 1, 1993, s. 71-84.
• Niesiecki K., Herbarz Polski, t. 4, Lipsk 1839.
• Nowy przeor oo. Karmelitów, „Ilustrowany Kuryer Codzienny” 6 I 1915, r. 7, nr 5, s. 4.
• Pietruszka A., Klasztor oo. Karmelitów w Sąsiadowicach, „Kurier Galicyj-ski”, 29 VIII-15 IX 2014, nr 16 (212), s. 24-25.
• Potocki M., Sprawozdanie Mieczysława Potockiego, konserwatora budowli i po- mników wschodniej Galicyi, „Biblioteka Ossolińskich”, 1866, t. 8, s. 342-377.
• Prawa, Konstytucye y Przywileie Krolestwa Polskiego, y Wielkiego Xięstwa Litewskiego…, vol. 4, Warszawa 1737.
• Sacharinus, Stanislaus, Descriptio duorum certaminum, quae … Sigismundi regis Poloniae milites cum Petro Ion Palatino Moldaiae, & cum eius exer-citibus … habuerunt, [Cracoviae 1531].
• Sarna W., Dzieje Dyecezyi Przemyskiej obrządku łać. Cz. 1, Episkopat przemyski o. ł., Przemyśl 1902.
• Schematismus universi venerabilis cleri dioeceseos Premisliensis tum saecu-laris tum regularis ritus Latini anno 1810, [1817-1818, 1820-1821, 1823-1827, 1832-1833, 1835-1842, 1845-1846, 1853, 1855-1859, 1896-1906, 1908-1910, 1912, 1914, 1917, 1925, 1927–1928, 1935, 1937], [s. l. 1809-1826; Premisliae 1832-1859, 1895-1905, 1908-1911, 1913, 1916, 1925, 1927-1928, 1935, 1937].
• Schematismus universi venerabilis cleri saecularis et regularis dioecesis rit. lat. Premisliensis pro Anno Domini 1860. [1862, 1866-1868, 1884, 1892-1895, 1898, 1904], Jasło 1860; [1862-1868, 1884, 1891-1894, 1897, 1903].
• Seriewicz A., Xiężyc Mistyczny…, Lwów 1726.
• Siekierka S., Komański H., Bulzacki K., Ludobójstwo dokonane przez nacjo-nalistów ukraińskich na Polakach w województwie lwowskim 1939-1947, Wrocław 2006.
• Skorowidz dóbr tabularnych w Galicyi z W. Ks. Krakowskim, Lwów 1910.
• Słotwiński K., Wiadomość o Piotrze Pawle Berezowskim, „Czasopismo Nau-kowe od Zakładu Narodowego Imienia Ossolińskich wydawane”, 1834, t. 7, s. 178-182.
• Smagacz A., Rozwój i podział Prowincji Polskiej Karmelitów Bosych w XVIII wieku, [w:] Cztery wieki Karmelitów Bosych w Polsce (1605-2005), red. A. Ruszała, Kraków 2005.
• Spieralski Z., Kampania obertyńska 1531 roku, Warszawa 1962.
• Stachowicz J., Miniony czas. Wspomnienia nauczyciela, Kraków 1994.
• Status scholarum nationarum in dioecesi Premisliensi ritus latini anno 1833, [Premisliae] 1833.
• Sulmierski F., Czaple, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i in-nych krajów słowiańskich, t. 1, red. tenże, B. Chlebowski, W. Walewski, Warszawa 1975, s. 733.
• Szematyzm królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakow-skim na rok 1871[-1873, 1875-1884, 1886-1890, 1892-1901, 1905-1908, 1910-1914], Lwów 1871[-1901, 1905-1908, 1910-1914].
• Tomasz z Akwinu od św. Ignacego, Anna święta z świętym Joachimem…, Lwów 1756.
• Tyszkiewicz E., Groby rodziny Tyszkiewiczów, Warszawa 1873.
• Urzędnicy województwa ruskiego XIV-XVIII wieku, red. K. Przyboś, Wro-cław 1987.
• Waligórski F., Historya fundacyi kościołów i klasztorów lwowskich, „Rozma-itości” 15 VI 1859, nr 24, s. 185-189.
• Watulewicz J., W dolinie Strwiąża, Lwów 1939.
• Watulewicz J., Z pamiętników proboszcza łac. w Felsztynie skreślonych w latach wojny światowej 1914-1919, „Rocznik Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Przemyślu za rok 1913-1922”, 1923, t. 3, s. 1-71.
• Zbiór Dokumentów Małopolskich, t. 4, red. S. Kuraś, I. Sułkowska-Kuraś, Wrocław 1969.
• Zima I., Aleksander Czołowski 1865-1944: luminarz lwowskiej kultury, Gdy-nia 2011.
• Żelewski R., Herburt Stanisław, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 9, Wro-cław – Warszawa – Kraków 1960-1961, s. 450-453.