Akumulacja kapitału materialnego w społeczeństwach późnego kapitalizmu

• Authors: Szewczak Wiktor

Title variants

EN

Accumulation of Capital in Late Capitalist Societies

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W artykule podjęto kwestię nierówności majątkowych i dochodowych oraz mechanizmów ich powstawania i powiększania. Zasadnicza teza tekstu zakłada, że nierówności te są przede wszystkim skutkiem różnic w zdolności do akumulacji kapitału materialnego, w zależności od osiąganych dochodów i struktury potrzeb. Dla zweryfikowania tezy został zbudowany model teoretyczny akumulacji kapitału materialnego, oparty na relacjach między dochodami a uwarunkowanymi społecznie i kulturowo potrzebami, a następnie zastosowany do analizy zdolności do akumulacji kapitału w różnych grupach w warunkach gospodarki późnego kapitalizmu, ze szczególnym odniesieniem do kontekstu polskiego. W rezultacie wyodrębnione zostały cztery sfery dochodowe, charakteryzujące się różną zdolnością do akumulacji. Stwierdzono także, że podstawowy czynnik wyznaczający zdolność do akumulacji kapitału materialnego ma charakter strukturalny i jest nim miejsce w strukturze społecznej, wchodzące w interakcje z czynnikami mającymi charakter kulturowy (np. wzorce konsumpcyjne), ekonomiczny (np. stopa zwrotu z kapitału), instytucjonalny (np. obciążenia fiskalne) czy strukturalny (np. wielkość społecznych nierówności).

EN

The article addresses the issue of property and income inequalities as well as the mechanisms of their formation and growth. It is suggested that these inequalities are primarily an outcome of an ability for capital accumulation depending on the income volume and the needs structure. The thesis is verified by means of a theoretical model of material capital accumulation that is based on the relationship between income, on the one hand, and socially and culturally conditioned needs, on the other. The model is applied to the analysis of capital accumulation in late capitalist societies, Polish society in particular. As a result, four income spheres are identified, each characterized by different mechanisms of accumulation. The basic factor determining the ability to accumulate capital is structural (the place in the social structure). This structural factor is further conditioned by cultural (e.g. consumption patterns), institutional (e.g. tax burden), economic (e.g. rate of return for investments), and other structural (e.g. overall inequalities) factors in determining the ability for capital accumulation.

Keywords

PL

nierówności społeczne; akumulacja; struktura społeczna; kapitał materialny późny kapitalizm

EN

accumulation; social structure; capital; social inequalities; late capitalism

• Publisher: Institute of Philosophy and Sociology, Polish Academy of Sciences
• Journal: Studia Socjologiczne
• Year: 2020
• Issue: 1(236)
• Pages: 37-72

Contributors

author

Szewczak Wiktor

• Uniwersytet Mikołaja Kopernika

References

• Alvaredo, Facundo, Lucas Chancel i inni. 2018. World Inequality Report 2018. World Inequality Lab.
• Austin, Daniel A. 2013. The Indentured Generation: Bankruptcy and Student Loan Debt. Santa Clara Law Review, 53, 2: 329–420.
• Baudrillard, Jean. 2006. Społeczeństwo konsumpcyjne – jego mity i struktury. Przekład S. Królak. Warszawa: Wydawnictwo Sic!
• Berbeka, Jadwiga. 2012. Wybrane aspekty społecznej stratyfikacji i jej związki z zachowaniami konsumpcyjnymi. W: M. Bombol, red. Badania polskiej klasy wyższej. Problemy, diagnozy, dylematy. Warszawa: Oficyna Wydawnicza SGH w Warszawie, s. 77–91.
• BfIS.2013a. Statistical release: OTC derivates statistics at end-June 2013. Bank for International Settlements – Monetary and Economic Department.
• BfIS.2013b. Triennial Central Bank Survey: Foreign exchange turnover in April 2013: preliminary global results. Bank for International Settlements – Monetary and Economic Department.
• Bianchi, Marina. 2011. Positional goods. W: D. Southerton, ed. Encyclopedia of Consumer Culture. Los Angeles: Sage Publications, 1113–1115. DOI: 10.4135/9781412994248. n416.
• Bludnik, Izabela. 2010. Negatywna selekcja na polskim rynku kredytów hipotecznych w latach 2007–2009. Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny, 3: 65–80.
• Böhm-Bawerk, Eugenjusz. 1924. Kapitał i zysk z kapitału. Dział pierwszy: historja i krytyka teorji zysku z kapitału. Przekład W. Zawadzki. Warszawa: Gebethner i Wolff.
• Bombol, Małgorzata. 2012a. Kształtująca się polska klasa wyższa. Szkice ekonomiczno-społeczne. Warszawa: Oficyna Wydawnicza – SGH w Warszawie.
• Bombol, Małgorzata. 2012b. Zachowania zakupowe przedstawicieli polskiej klasy wyższej – próba diagnozy. W: M. Bombol, red. Badania polskiej klasy wyższej. Problemy, diagnozy, dylematy. Warszawa: Oficyna Wydawnicza SGH w Warszawie, 151–162.
• Brynjolfsson, Erik, Andrew McAfee. 2015. Wyścig z maszynami: jak rewolucja cyfrowa napędza innowacje, zwiększa wydajność i w nieodwracalny sposób zmienia rynek pracy? Przekład M. Sielicki. Warszawa: Kurhaus Publishing.
• Brzeziński, Michał. 2014. Nierówność dochodowa w Polsce. W: B. Kłos, J. Szymańczak, red. Nierówności społeczne w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 121–136.
• Brzeziński, Michał. 2019. Nierówności dochodowe i majątkowe w Europie – fakty, przyczyny, konsekwencje (praca nieopublikowana). http://coin.wne.uw.edu.pl/mbrzezinski/research/artykuł_nierownosci_PAN. Dostęp 2019.08.26.
• Bukowski, Pawel, Filip Novokmet. 2017a. Inequality in Poland: Estimating the whole distribution by g-percentile, 1983–2015 (WID.world WORKING PAPER SERIES No. 2017/21). World Inequality Lab.
• Bukowski, Pawel, Filip Novokmet. 2017b. Top Incomes during Wars, Communism and Capitalism: Poland 1892–2015 (Working Paper 17). The London School of Economics and Political Science – International Inequalities Institute.
• Chaudhuri, Himadri Roy, Sitanath Majumdar. 2006. Of Diamonds and Desires: Understanding Conspicuous Consumption from a Contemporary Marketing Perspective. Academy of Marketing Science Review, 10, 11: 2–18.
• Chen, James. 2009. Essentials of Foreign Exchange Trading. Hoboken (NJ): John Wiley & Sons. DOI: 10.1002/9781118386040.
• Chmielewski, Piotr. 1998. Homo sociologicus – model a rzeczywistość. Studia Socjologiczne, 3: 69–91.
• Cohan, Peter. 2010. Big Risk: $1.2 Quadrillion Derivatives Market Dwarfs World GDP. https://www.aol.com/2010/06/09/risk-quadrillion-derivatives-market-gdp/. Dostęp 2019.08.22.
• Crawford, Claire i Jin Wenchao.2014. Payback Time? Student Debt and Loan Repayments: What Will the 2012 Reforms Mean for Graduates? London, The Institute for Fiscal Studies.
• Czapiński, Janusz, Tomasz Panek, red. 2015. Diagnoza społeczna 2015. Warunki i ja- kość życia Polaków. Warszawa: Rada Monitoringu Społecznego.
• Czwarno, Michał. 2003. Homo oeconomicus kontra homo sociologicus, czyli dlaczego ekonomiści nie lubią socjologów, a socjologowie nie przepadają za ekonomistami. Studia Socjologiczne, 3: 113–136.
• Deniszczuk, Lucyna, Barbara Sajkiewicz. 2000a. Kategoria minimum egzystencji. W: S. Golinowska, red. Polska bieda II. Kryteria – Ocena – Przeciwdziałanie. Warszawa: IPiSS – Poltext, 31–64.
• Deniszczuk, Lucyna, Barbara Sajkiewicz. 2000b. Kategoria minimum socjalnego. W: S. Golinowska, red. Polska bieda II. Kryteria – Ocena – Przeciwdziałanie. Warszawa: IPiSS – Poltext, 150–198.
• Domański, Henryk. 2013. Nowa polska klasa średnia. http://www.instytutobywatelski.pl/5038/lupa-instytutu/nowa-polska-klasa-srednia. Dostęp 10.04.2019.
• Doogan, Kevin. 2009. New capitalism? The transformation of work. Cambridge: Polity Press.
• Drozdowski, Rafał. 2005. Prze-porządkowanie społecznych nierówności. W: A. Sakson, red. Porządek społeczny a wyzwania współczesności. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
• Dzik, Bartłomiej. 2003. Meandry niecierpliwości. Charaktery, 1: 37–9.
• Ferguson, Niall. 2014. Potęga pieniądza. Finansowa historia świata. Przekład T. Kunz. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
• Figiel, Agnieszka. 2009. Społeczeństwo (nie)równości) – wizje ładu społecznego w polskim dyskursie parlamentarnym. W: K. Podemski, red. Spór o znaczenie społecznych nierówności. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 341–355.
• Frank, Robert H. 2007. Falling behind: how rising inequality harms the middle class. Berkeley (CA): University of California Press.
• Fry, Richard.2014. Young Adults, Student Debt and Economic Well-being. Washington (DC), Pew Research Center.
• Gdula, Maciej, Przemysław Sadura. 2012. Style życia jako rywalizujące uniwersalności. W: M. Gdula, P. Sadura, red. Style życia i porządek klasowy w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 15–70.
• Grzeszak, Adam. 2014. Którędy do raju? Polityka, 4 (2942).
• GUS. 2014. Sytuacja społeczno-gospodarcza na świecie w 2013 r. http://stat.gov.pl/download/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/5664/18/1/1/publik_sytuacja_spol_gosp_na_swiecie_w_2013_r_.pdf. Dostęp 2019.08.22.
• GUS.2017. Struktura wynagrodzeń według zawodów w październiku 2016 r. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny.
• GUS. 2019. Roczne wskaźniki cen towarów i usług konsumpcyjnych od 1950 roku. https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ceny-handel/wskazniki-cen/wskazniki-cen-towarow-i-uslug-konsumpcyjnych-pot-inflacja-/roczne-wskazniki-cen-towarow-i-uslug-konsumpcyjnych/. Dostęp 2019.08.20.
• Harvey, David. 2007. A Brief History of Neoliberalism. New York: Oxford University Press.
• Hubbard, R. Glenn. 2001. Entrepreneurial saving decisions and wealth. W: R. G. Hubbard, K. A. Hassett, eds. Inequality and Tax Policy. Washington DC: The AEI Press, 98–121.
• Hull, John C. 2012. Options, Futures and Other Derivatives. Boston: Prentice Hall.
• Jakubowska-Branicka, Iwona. 2018. Profil klienta firm pożyczkowych. W: I. Jakubowska-Branicka, red. Rynek firm pożyczkowych w Polsce. Teoria i praktyka. Warszawa: Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, 205–239.
• Jasiecki, Krzysztof. 2012. Teoretyczne i metodologiczne problemy badań nad polską klasą wyższą. Perspektywa socjologiczna. W: M. Bombol, red. Badania polskiej klasy wyższej. Problemy, diagnozy, dylematy. Warszawa: Oficyna Wydawnicza SGH w Warszawie, 19–36.
• Kesley, Jane. 2015. The FIRE Economy: New Zealand’s Reckoning. Wellington: Bridget Williams Book Limited.
• KNF. 2015. Raport o sytuacji banków w I półroczu 2015 r. Warszawa: Urząd Komisji Nadzoru Finansowego.
• Kocierz, Eugeniusz. 1970. Z teorii bodźców ekonomicznych. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Kołakowski, Leszek. 2000. Główne nurty marksizmu. Część I: Powstanie. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo.
• Kowalik, Tadeusz. 2011. Państwo i sprawiedliwość. Nowy Obywatel, 1, 52: 21–28.
• Kozyr-Kowalski, Stanisław. 2000. Socjologia, społeczeństwo obywatelskie i państwo. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
• KPMG. 2018. Rynek dóbr luksusowych w Polsce. Edycja 2018. KPMg.
• Kurowski, Piotr. 2002. Koszyki minimum socjalnego i minimum egzystencji – dotychczasowe podejście. https://www.ipiss.com.pl/wp-content/plugins/download-monitor/download.php?id=119. Dostęp 2019.12.22.
• Kurowski, Piotr. 2018. Minimum egzystencji oraz minimum socjalne w 2017 r. Dane średnioroczne. Polityka Społeczna, 5–6: 32–35.
• Lane, David. 2007. Post-State Socialism: A Diversity of Capitalism? W: D. Lane, M. Myant, eds. Varieties of Capitalism in Post-Communist Countries. Studies in Economic Transition. London: Palgrave Macmillan, 13–39. DOI: 10.1057/9780230627574_2.
• Langley, Paul, Andrew Leyshon. 2017. Platform capitalism: The intermediation and capitalisation of digital economic circulation. Finance and Society, 3, 1: 11–31. DOI: 10.2218/finsoc.v3i1.1936.
• Lea, Stephen E.G., Paul Webley i inni. 1993. The economic psychology of consumer debt. Journal of Economic Psychology, 14 1: 85–119. DOI: 10.1016/0167-4870(93)90041-I.
• Lee, James. 1994. Affordability, Home Ownership and the Middle Class Housing Crisis in Hong Kong. Policy & Politics, 22, 3: 179–190. DOI: 10.1332/030557394782453690.
• Lee, Richard E. 2012. Fernand Braudel, the Longue Durée, and World-Systems Analysis. W: R. E. Lee, ed. The Longue Durée and World-Systems Analysis. Albany (NY): State University of New York Press, 1–7.
• Lis, Adrian, Anna Szerenos. 2009. Koncepcja kapitałów Pierre’a Bourdieu w badaniach klastrów przemysłowych. Studia Regionalne i Lokalne, 2, 36: 28–46.
• Lizurej, Alicja. 2009. Czy życie w erze postmodernizmu wymusza postawy i zachowania konsumpcyjne? W: B. Mróz, red. Oblicza konsumpcjonizmu. Warszawa: Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, 37–45.
• Malawski, Marcin, Andrzej Wieczorek i inni. 2004. Konkurencja i kooperacja: teoria gier w ekonomii i naukach społecznych. Warszawa: WN PWN.
• Marchewka, Kamilla. 2000. Główne nurty w teorii kapitału. Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny, 62 3: 105–20.
• Marks, Karol. 1948. Praca najemna i kapitał. Przekład nieznany. Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza „Książka”.
• Merton, Robert. 1968. The Matthew Effect in Science. Science, 159: 56–63.
• Mills, Charles Wright. 1965. Białe kołnierzyki. Amerykańskie klasy średnie. Przekład P. Graff. Warszawa: Książka i Wiedza.
• NBP. 2017. Zasobność gospodarstw domowych w Polsce. Raport z badania 2016 r. Warszawa: Narodowy Bank Polski – Departament Analiz Ekonomicznych i Departament Stabilności Finansowej.
• NBP. 2019. Baza cen nieruchomości mieszkaniowych (III kw. 2006 – II kw. 2019) https://www.nbp.pl/home.aspx?f=/publikacje/rynek_nieruchomosci/index2.html. Dostęp 2019.08.20.
• OECD. 2011. Divided We Stand: Why Inequality Keeps Rising. Paris: OECD Publishing.
• Olechnowicz-Czubińska, Magdalena. 2017. Determinanty zachowań klientów przedsiębiorstw pożyczkowych w Polsce. Praca nieopublikowana, Wydział Inżynierii Zarządzania.
• Olechnowicz, Agata, Marek Kołatka. 2014. Zachowanie podmiotów decyzyjnych w czasie kryzysu na przykładzie skłonności do zadłużania się gospodarstw domowych w latach 2003–2011. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego. Studia i Prace Wydziału Nauk Ekonomicznych i Zarządzania, 2, 35: 463–74.
• Osiński, Jacek. 2016. Raport o stabilności systemu finansowego. Grudzień 2016 r. Warszawa: Narodowy Bank Polski – Departament Stabilności Finansowej.
• Page, Christine. 1992. A History of Conspicuous Consumption. W: F. W. Rudmin, M. Richins, eds. Meaning, Measure, and Morality of Materialism. Provo (UT): Association for Consumer Research, s. 82–87.
• Pieszak, Eryk Józef. 2018. Społeczeństwo konsumpcyjne – społeczeństwo potrzeb. Poznań: Instytut Wschodni UAM.
• Piketty, Thomas. 2015. Kapitał w XXI wieku. Przekład M. Sutkowski. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
• PwC.2013. Rynek firm pożyczkowych w Polsce. PwC Polska sp. z o.o.
• Quinn, James. 2011. Grapes of Wrath – 2011. https://www.financialsense.com/contributors/james-quinn/grapes-of-wrath-2011. Dostęp 2019.08.22.
• Raczkowska, Małgorzata. 2006. Minimum socjalne i minimum egzystencji – wzorce warunków bytu ludności żyjącej w sferze ubóstwa. Zeszyty Naukowe SGGW w Warszawie – Ekonomika i Organizacja Gospodarki Żywnościowej, 58: 63–73.
• Ricardo, Dawid. 1957. Zasady ekonomii politycznej i opodatkowania. Przekład J. Drewnowski. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Schumpeter, Joseph Alois. 1960. Teoria rozwoju gospodarczego. Przekład J. Grzywicka. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Sempruch-Krzemińska, Katarzyna. 2014. Symboliczny i społeczny wymiar marki – wpływ na zachowania konsumentów odzieży. Handel Wewnętrzny, 1, 348: 80–88.
• Smith, Adam. 2012. Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów. Księga I. Przekład S. Wolff, O. Einfeld. Warszawa: WN PWN.
• Smith, Noah. 2016. How Finance Took Over the Economy. Competition doesn’t seem to erode the industry’s huge profits. https://www.bloomberg.com/view/articles/2016-04-20/ how-finance-came-to-dominate-the-u-s-economy. Dostęp 2019.08.22.
• Srnicek, Nick. 2017. Platform capitalism. Cambridge: Polity Press.
• Student Loan Hero. 2019. A Look at the Shocking Student Loan Debt Statistics for 2018. https://studentloanhero.com/student-loan-debt-statistics/. Dostęp 06.01.2019.
• Tabb, William K. 2010. Financialization in the Contemporary Social Structure of Accumulation. W: T. McDonough, M. Reich, D. M. Kotz, eds. Contemporary Capitalism and Its Crises. Social Structure of Accumulation Theory for the 21st Century. New York: Cambridge University Press, 145–167.
• Therborn, Göran. 2015. Nierówność, która zabija. Jak globalny wzrost nierówności niszczy życie milionów i jak z tym walczyć. Przekład P. Tomanek. Warszawa: WN PWN.
• TICAS. 2016. Student debt and the class of 2015. 11th annual report. The Institute for College Access & Success.
• Trigg, Andrew B. 2001. Veblen, Bourdieu, and Conspicuous Consumption. Journal of Economic Issues, 35, 1: 99–115. DOI: 10.1080/00213624.2001.11506342.
• Tyson, Laura, Michael Spence. 2018. Wpływ technologii na nierówności dochodowe i majątkowe. Przekład B. Sałbut, R. Mitoraj, M. Filipczuk. W: H. Boushey, J. B. DeLong, M. Steinbaum, eds. Piketty i co dalej? Plan dla ekonomii i nierówności. Warszawa: WN PWN.
• Ustawa_o_podatku... 2018. Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych z 26 lipca 1991 r. z późniejszymi poprawkami (tekst jednolity). (Dz. U. z 8 sierpnia 2018 r., poz. 1509).
• Veblen, Thorstein. 2008. Teoria klasy próżniaczej. Przekład J. Frentzel-Zagórska. Warszawa: Warszawskie Wydawnictwo Literackie Muza.
• Wallerstein, Immanuel. 2007. Analiza systemów-światów. Wprowadzenie. Przekład K. Gawlicz, M. Starnawski. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie DIALOG.
• Wąsowski, Michał. 2014. Być jak LPP. Czy Tobie też opłaca się przenosić firmę do Wielkiej Brytanii czy na Cypr? http://natemat.pl/87725,byc-jak-lpp-czy-tobie-tez-oplaca-sie-przenosic-firme-do-wielkiej-brytanii-czy-na-cypr. Dostęp 10.04.2019.
• Wilkinson, Richard, Kate Pickett. 2011. Duch równości. Tam gdzie panuje równość, wszystkim żyje się lepiej. Przekład P. Listwan. Warszawa: Wydawnictwo Czarna Owca.
• Woźniak, Michał Gabriel. 2014. Nierówności społeczne a rozwój gospodarczy. W: B. Kłos, J. Szymańczak, red. Nierówności społeczne w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe.
• Woźniak, Wojciech. 2012. Nierówności społeczne w polskim dyskursie politycznym. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Wrong, Dennis. 1984. Przesocjalizowana koncepcja człowieka w socjologii współczesnej. Przekład M. Grabowska. W: E. Mokrzycki, red. Kryzys i schizma. Antyscjentystyczne tendencje w socjologii współczesnej. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 44–70.
• Ying, Qianwei, Danglun Luo i inni. 2013. The Determinants of Homeownership Affordability among the ‚Sandwich Class’: Empirical Findings from Guangzhou, China. Urban Studies 50, 9: 1870–1888. DOI: 10.1177/0042098012470398.
• Zachorowska-Mazurkiewicz, Anna. 2007. Społeczne implikacje dysproporcji ekonomicznych w zglobalizowanym świecie. W: J. Klebaniuk, red. Oblicza nierówności społecznych. Studia interdyscyplinarne. Warszawa: Wydawnictwo ENETEIA, 75–92.
• Ziółkowski, Marek. 2000. Przemiany interesów i wartości społeczeństwa polskiego. Teorie, tendencje, interpretacje. Poznań: Wydawnictwo Fundacji Humaniora.
• Ziółkowski, Marek. 2012. Kapitały społeczny, kulturowy i materialny i ich wzajemne konwersje we współczesnym społeczeństwie polskim. Studia Edukacyjne, 22: 7–27.
• Ziółkowski, Marek, Edmund Wnuk-Lipiński, red. 2001. Pierwsza dekada niepodległości. Próba socjologicznej syntezy. Warszawa: Instytut Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk.
• Zwiech, Patrycja. 2016. Nierówności ekonomiczne w Polsce. Szczecin: Wydawnictwo Uniwersytetu Szczecińskiego.

Identifiers

DOI

10.24425/sts.2020.132450