Gramatykalizacja podmiotu mówiącego w emigracyjnych tomikach poetyckich Jana Lechonia

• Authors: Dyszak Andrzej

Title variants

EN

Grammaticalisation of the speaking subject in the volumes of verse written by Jan Lechoń in Exile

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W niniejszym artykule swoje zainteresowanie skupiam na sposobach gramatykalizacji podmiotu mówiącego („ja” lirycznego) w wierszach Jana Lechonia z dwóch ostatnich zbiorów jego poezji (Aria z kurantem 1945 oraz Marmur i róża 1954). Przedmiotem opisu są te utwory, w których można utożsamić podmiot mówiący z samym ich autorem (np. Naśladowanie Or-Ota, Wieczór w Salamance, Cytata). Chcąc wyrazić swoje uczucia, doznania, przeżycia, poeta wypowiada się albo w formach pierwszoosobowych, do których zaliczam do nich zarówno formy czasownikowe, np. wiem, tęsknie, jak i zaimkowe, np. mi (por. „Wiem, czego mi potrzeba: tęsknię do ojczyzny”), które są jednoznacznie nacechowane, albo w innych formach, jak formy czasownikowe 2. os. lm, np. mógłbyś, zaimki drugoosobowe, np. ci (por. „Te same mógłbyś kwiaty oglądać stokrotnie / I zieleń, co wciąż bardziej zda ci się głęboką.”), dokonując wówczas substytucji stylistycznej, w wyniku której pewne formy gramatyczne stają się nośnikami innej wartości niż wartość, która jest im przypisana systemowo (inaczej rzecz ujmując, wykładniki podmiotu mówiącego występują w funkcji niezgodnej z ich cechami systemowymi, pełniąc funkcję pierwszej osoby, por. mógłbyś = mógłbym, ci = mi). Przedstawione procesy o charakterze gramatycznym są przykładem akomodacji stylistycznej i spełniają różnorodne funkcje w tekście poetyckim. Wprowadzanie w miejsce form pierwszoosobowych innych form służyć może np. generalizacji (funkcja ogarniająca, por. „Nieraz potop nas zalewał”) czy uniwersalizacji (funkcja uogólniająca, por. „Trzeba z tym się zgodzić”) wskazywanych za ich pomocą zjawisk.

EN

In the article the attention is focused on the ways of grammaticalisation of the speaking subject (the lyric subject) in the poetry by Jan Lechoń in his last two collections (Aria z kurantem [‘Aria with Carillon’], 1945, and Marmur i róża [‘Marble and a Rose’], 1954). Only the pieces in which the speaking subject may be equated with the author himself have been chosen for examination (e.g. Naśladowanie Or-Ota [‘Imitating Or-Ot’], Wieczór w Salamance [‘An Evening i n Salamanca’], and Cytata [‘Quotation’]). In order to present his feelings, sensations, and experiences the poet expresses himself either in first person singular or in other forms. The former include both verbal forms, e.g. wiem [I know], tęsknię [I miss] and pronominal forms, e.g. mi [me] (compare: Wiem, czego mi potrzeba: tęsknię do ojczyzny [‘I know what is necessary for me to live: my home country’]), which are unambiguously marked. The latter may be the verbal forms such as second person singular, e.g. mógłbyś [‘you might’], or pronouns of second person, e.g. ci [‘thee’] (compare: Te same mógłbyś kwiaty oglądać stokrotnie / I zieleń, co wciąż bardziej zda ci się głęboką [‘The same flowers you might look at a hundred times’ / And at the verdancy that seems deeper and deeper’]. What takes place then is a stylistic substitution, as a result of which certain grammatical forms become carriers of other value than the one that is ascribed to them normally; in other words, the exponents of the speaking subject perform the function of first person (compare: mógłbyś = mógłbym [‘you could = I could’], ci = mi [‘thee = me’]), which is incompatible with their systematic characteristics. The grammatical processes presented in the article are examples of stylistic accommodation and perform diverse functions in a poetic text. Introducing other forms instead of the first-person ones may serve as a generalisation (the embracing function, compare: Nieraz potop nas zalewał [‘Many a time had we been inundated with a deluge’]) or universalisation (the generalising function, compare: Trzeba z tym się zgodzić [‘It is necessary to agree with that’]) of the phenomena indicated by them.

Keywords

PL

poezja Lechonia; gramatyka stylistyczna; podmiot mówiący; gramatykalizacja; substytucja stylistyczna

EN

Lechoń’s poetry; stylistic grammar; speaking subject; grammaticalization; stylistic substitution

• Publisher: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego
• Journal: Studia Językoznawcze. Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny
• Year: 2018
• Volume: 17
• Pages: 81-103

Contributors

author

Dyszak Andrzej

• Uniwersytet Kazimierza Wielkiego, Wydział Humanistyczny, Bydgoszcz

References

• Źródła
• Lechoń, Jan. Poezje. Warszawa: Wydawnictwo Czytelnik, 1979.
• Lechoń, Jan. Poezje. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź: Wydawnictwo Ossolineum, 1990.
• Opracowania
• Dyszak, Andrzej S. „Składniowe środki kreacji świata przedstawionego w wierszach z tomu Lutnia po Bekwarku Jana Lechonia”. Studia Językoznawcze. Synchroniczne i diachroniczne aspekty badania polszczyzny 14 (2015): 349–366.
• Jodłowski, Stanisław. Podstawy polskiej składni. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1977.
• Loth, Roman. Wstęp do: Poezje, Jan Lechoń. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź: Wydawnictwo Ossolineum, 1990, I–XCIV.
• Matuszewski, Ryszard. „Lechoń – poeta i człowiek”. W: Jan Lechoń, Poezje. Warszawa: Wydawnictwo Czytelnik, 1979, 203–210.
• Próchniak, Paweł. „Jan Lechoń: wiatr nocy, rysunek rdzy (na marginesie wiersza Stara Warszawa)”. Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Literacka 17 (2010), 37, 67–80.
• Skubalanka, Teresa. Wprowadzenie do gramatyki stylistycznej języka polskiego. Lublin: Wydawnictwo UMCS, 2000.
• Sławiński, Janusz, red. Słownik terminów literackich. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Wydawnictwo Ossolineum, 1976.

Identifiers

DOI

10.18276/sj.2018.17-05