Kościół, Cerkiew i kwestia ukraińska. Spór na forum polskiego parlamentu w 1938 r.

• Authors: Ryba Mieczysław

Title variants

EN

The Church, the Orthodox Church and the Ukrainian Question. The dispute in the Polish Parliament in 1938

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

EN

The subject of this article is the parliamentary discussion of 1938 concerning 8 the religious dispute in the south-eastern borderlands of the Second Polish Republic. The disputes concerned, among other things, the political role of the Greek Catholic Church, which was strongly involved in the Ukrainian national movement. In 1938 a revindication action took place in the Chełm region, as a result of which the Polish authorities liquidated over one hundred Orthodox churches. These actions were the subject of a stormy debate in the Parliament between Polish and Ukrainian MPs. The arguments of the Polish side concerned, above all, the protection of the security of the Polish state threatened by intervention from both the East (USSR) and the West (Germany).

Keywords

EN

Greek Catholic Church; revindication action; Ukrainian Parliamentary Representation; Andrzej Szeptycki; Grzegorz Chomyszyn

• Publisher: Kancelaria Sejmu / Chancellery of the Sejm
• Journal: Przegląd Sejmowy
• Year: 2021
• Issue: 2(163)
• Pages: 131–151

Contributors

author

Ryba Mieczysław

• Dr hab. Mieczysław Ryba, prof. KUL Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Instytut Historii, Polska John Paul II Catholic University of Lublin, Institute of History, Poland [e-mail], https://orcid.org/0000-0002-6532-5987

References

• Archiwum Akt Nowych, Ministerstwo Spraw Zagranicznych, sygn. 2848, 2858.
• Archiwum Akt Nowych, Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego (MWRiOP), sygn. 407.
• Archiwum Akt Nowych, Prezydium Rady Ministrów, część VI – akta grupowe, sygn. 3A/13.
• Archiwum Archidiecezji Lubelskiej, Pismo biskupa lubelskiego M.L. Fulmana nr 1512 z 2 czerwca 1938 do dziekana M. Juścińskiego w Hrubieszowie, Rep. 61 XII 1.
• Archiwum Państwowe w Krakowie, Urząd Wojewódzki Krakowski, sygn. 352.
• Archiwum Państwowe w Przemyślu, Starostwo Powiatowe w Jaśle, sygn. 19.
• Baran S., Luc’kij O., Cerkiew prawosławna na Chełmszczyźnie. Przemówienia i interpelacje posłów i senatorów ukraińskich w Sejmie i Senacie, Ukraińskie Narodowo-Demokratyczne Zjednoczenie UNDO, Lwów 1938.
• Chomyszyn G., Dwa Królestwa, tłum. M. Siudak, red. I. Pełechatyj, W. Osadczy, Wydawnictwo AA, Kraków 2017.
• Chomyszyn G., Problem ukraiński, Odbitka artykułów z XXIX i XXX (marzec–kwiecień–maj 1933) tomu miesięcznika „Nasza Przyszłość. Wolna Trybuna Myśli Zachowawczej”, Warszawa 1933.
• „Czas” 1934.
• Czego nie widzi metropolita Szeptycki?, „Ilustrowany Kurier Codzienny”, 6 V 1935, nr 124.
• Derżawnij arhiv Wolins’koї oblasti, Wolins’ke upravlinnȃ, Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego do wojewody wołyńskiego, Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny, Warszawa 19 listopada 1938, ф. 46, oп. 9, cп. 4430.
• „Gazeta Lwowska” 1936.
• „Ilustrowany Kurier Codzienny” 1935, 1938.
• „Katolicka Agencja Prasowa” 1939.
• Kuczabśkyj W., Otwerta wydpowyd’ polskomu konsrwatystowy, Lwiw 1932.
• „Kurier Bydgoski” 1935.
• Lub I., „Dìlo” propaguȇ panteìzm, „Nowa Zorȃ”, 25 grudnȃ 1930, č. 99.
• Łubieński H.I., Metropolita Andrzej Szeptycki i biskup Grzegorz Chomyszyn, „Czas”, 24 XII 1934, nr 353.
• „Nasza Przyszłość” 1930, 1932.
• „Nowa Zoria” 1937.
• „Oriens” 1938.
• „Peremis’ki Eparhiȃl’nï Wìdmosti” 1920.
• „Peremis’ki Eparhiȃl’nï Wìdmosti”, 22 červnȃ 1920.
• Pogans’kij nacìonalìzm, „Nowa Zorȃ”, 15 serpnȃ 1937, č. 61.
• Półtora miliona Polaków straciliśmy w Małopolsce Wschodniej, „Ilustrowany Kurier Codzienny”, 22 III 1935, nr 81.
• Sprawa Polaków grekokatolików w Małopolsce Wschodniej, „Katolicka Agencja Prasowa”, 26 II 1939, nr 49(3360).
• Sprawozdania stenograficzne z posiedzeń Sejmu 1938, Warszawa 1938.
• „Sprawy Narodowościowe” 1929.
• Stańczyk, Katolicyzm ukraiński. Na marginesie artykułu ex. Metropolity Szeptyckiego, „Nasza Przyszłość” 1932, t. 21.
• Starorusini. Zjazd w Sanoku – Walne Zgromadzenie „Ruskiego Rewizyjnego Sojuzu”, „Sprawy Narodowościowe” 1933, nr 1.
• Strzembosz-Pieńkowski S., Przyczynki do ruchu narodowościowego ukraińskiego na ziemiach b. Chełmszczyzny i Podlasia, „Sprawy Narodowościowe” 1929, nr 5.
• Szeptyćkyj A., Bogoslužennâ dlâ cvìts’kih cìlej, 25.07.1934, [w:] Szeptyćkyj A., Twory – Opera. Na tysiaczolittia chrystyjańkoji Ukrajiny, t. LVI–LVIII, Ukrajinśkyj Katolyćkyj Uniwersytet im. sw. Klymenta papy, Rym 1983.
• Wyniki wyborów do Sejmu, „Kurier Bydgoski”, 12 IX 1935, nr 211.
• Wyrok na zabójców ministra Pierackiego, „Gazeta Lwowska” 1936, nr 9.
• Akcja burzenia cerkwi prawosławnych na Chełmszczyźnie i południowym Podlasiu. Uwarunkowania, przebieg, konsekwencje, red. G. Kuprianowicz, Towarzystwo Ukraińskie, Chełm 2009.
• Baran S., Mytropołyt Andrej Szeptyćkyj: żyttia i dijalnist’, Widawniče Towaristwo „Wernigora”, München 1947.
• Borecki P., Prawne aspekty akcji niszczenia prawosławnych obiektów sakralnych na Chełmszczyźnie i południowym Podlasiu wiosną i latem 1938 roku, [w:] Akcja burzenia cerkwi prawosławnych na Chełmszczyźnie i południowym Podlasiu w 1938 roku. Uwarunkowania, przebieg, konsekwencje, red. G. Kuprianowicz, Towarzystwo Ukraińskie, Chełm 2009.
• Chojnowski A., Koncepcje polityki narodowościowej rządów polskich w latach 1921–1939, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1979.
• Draus J., Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie 1918–1946. Portret kresowej uczelni, Księgarnia Akademicka, Kraków 2007.
• Grzesiak K., Diecezja lubelska wobec prawosławia w latach 1918–1939, Wydawnictwo KUL, Lublin 2010.
• Grzesiak K., Społeczność katolickiej diecezji lubelskiej wobec akcji rozbiórki cerkwi w 1938 roku, [w:] Akcja burzenia cerkwi prawosławnych na Chełmszczyźnie i południowym Podlasiu w 1938 roku. Uwarunkowania, przebieg, konsekwencje, red. G. Kuprianowicz, Towarzystwo Ukraińskie, Chełm 2009.
• Hryciuk G., Przemiany narodowościowe i ludnościowe w Galicji Wschodniej i na Wołyniu w latach 1931–1948, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2005.
• Kania J., Rozbiórki cerkwi na Lubelszczyźnie w roku 1938 a stanowisko biskupa Fulmana, [w:] Chrześcijański Wschód a kultura polska, red. R. Łużny, Wydawnictwo KUL, Lublin 1989.
• Kumor B., Historia Kościoła, t. 7: Czasy najnowsze 1815–1914, Wydawnictwo KUL, Lublin 2003.
• Łubieński H.I., Droga na wschód Rzymu, Warszawa 1932.
• Mich W., Prasa konserwatywna wobec akcji burzenia cerkwi prawosławnych na Chełmszczyźnie i południowym Podlasiu w 1938 roku, [w:] Akcja burzenia cerkwi prawosławnych na Chełmszczyźnie i południowym Podlasiu w 1938 roku. Uwarunkowania, przebieg, konsekwencje, red. G. Kuprianowicz, Towarzystwo Ukraińskie, Chełm 2009.
• Misiak M., Między Popradem a Osławą. Tożsamość kulturowo-językowa Łemków w ujęciu etnolingwistycznym, Wydawnictwo Profil, Wrocław 2018.
• Orędzie Świętego i Świątobliwego Soboru Biskupów Świętego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego w Polsce z 16 lipca 1938 r., [w:] Akcja burzenia cerkwi prawosławnych na Chełmszczyźnie i południowym Podlasiu w 1938 roku. Uwarunkowania, przebieg, konsekwencje, red. G. Kuprianowicz, Towarzystwo Ukraińskie, Chełm 2009.
• Papierzyńska-Turek M., Państwo wobec prawosławia 1918–1939, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1989.
• Papierzyńska-Turek M., Uwarunkowania i skutki polityczne masowego burzenia cerkwi prawosławnych u schyłku II Rzeczypospolitej, [w:] Akcja burzenia cerkwi prawosławnych na Chełmszczyźnie i południowym Podlasiu w 1938 roku. Uwarunkowania, przebieg, konsekwencje, red. G. Kuprianowicz, Towarzystwo Ukraińskie, Chełm 2009.
• Potocki R., Polityka państwa polskiego wobec zagadnienia ukraińskiego w latach 1930–1939, Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, Lublin 2003.
• Przybylski P., Rola duchowieństwa greckokatolickiego w kształtowaniu się opcji narodowych wśród Łemków w latach 1918–1947, Wydawnictwo Mado, Toruń 2006.
• Ryba M., Stosunki państwo–Kościół w województwie lubelskim 1918–1939, Wydawnictwo KUL, Lublin 2016.
• Rzemieniuk F., Kościół Katolicki obrządku bizantyjsko-słowiańskiego (neounia), Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 1999.
• Stopniak F., Franciszek Jaczewski biskup lubelski, Akademia Teologii Katolickiej, Warszawa 1981.
• Strutyński M., Myśl społeczno-polityczna Kościoła greckokatolickiego w II RP (1918–1939), Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2019.
• Szabaciuk A., „Rosyjski Ulster”. Kwestia chełmska w polityce imperialnej Rosji w latach 1863–1915, Wydawnictwo KUL, Lublin 2013.
• Szumiło M., Ukraińska Reprezentacja Parlamentarna w Sejmie i Senacie RP (1928–1939), Wydawnictwo Neriton, Lublin 2007.
• Szumiło M., Ukraińska Reprezentacja Parlamentarna wobec akcji burzenia cerkwi na Chełmszczyźnie i Podlasiu w 1938 roku, [w:] Akcja burzenia cerkwi prawosławnych na Chełmszczyźnie i południowym Podlasiu w 1938 roku. Uwarunkowania, przebieg, konsekwencje, red. G. Kuprianowicz, Towarzystwo Ukraińskie, Chełm 2009.
• Tomaszewski J., Gabinet Felicjana Sławoja Składkowskiego wobec mniejszości narodowych, [w:] Akcja burzenia cerkwi prawosławnych na Chełmszczyźnie i południowym Podlasiu w 1938 roku. Uwarunkowania, przebieg, konsekwencje, red. G. Kuprianowicz, Towarzystwo Ukraińskie, Chełm 2009.

Identifiers

DOI

10.31268/PS.2021.21