Wpływ Oddziału III Operacyjnego Sztabu Głównego Wojska Polskiego na rozwój komunikacji drogowej w Polsce w latach 1935–1939. Przyczynek do zagadnienia

• Authors: Koreś Daniel

Title variants

EN

The influence of the III Operational Branch of the General Staff of the Polish Army on the development of the road infrastructure in Poland 1935-1939. A contribution to the issue

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Zagadnienie komunikacji drogowej w Polsce okresu międzywojennego nie należy do tematów szczególnie mocno eksploatowanych w badaniach historycznych. Zupełnie nieznanym dotąd aspektem rozwoju polskiego drogownictwa pozostawał wpływ, jaki na nie wywarł Sztab Główny Wojska Polskiego w latach trzydziestych XX wieku. Niniejszy artykuł jest przyczynkiem, który wskaże ewentualnym badaczom tego problemu potencjał tkwiący w materiałach z zasobu Centralnego Archiwum Wojskowego – Wojskowego Biura Historycznego. Analiza będzie dotyczyć materiałów obejmujących akta z zespołu Oddziału III Operacyjnego Sztabu Głównego. Dokumenty te dowodzą bezspornie, że Sztab Główny miał silny wpływ na kierunki rozwoju polskiego drogownictwa kołowego – wydałoby się, że nawet decydujący, gdyby nie utrwalony w tych samych dokumentach ciągły konflikt kompetencyjny pomiędzy czynnikami cywilnymi i wojskowymi i pewne przesłanki wskazujące na to, że wojsko nie zawsze w tych sporach zwyciężało. Oczywiście źródłem tarć były przede wszystkim zupełnie różne priorytety rozwoju drogownictwa – administracja rządowa i terenowa stawiała przede wszystkim na rozwój ekonomiczno-gospodarczy kraju i poszczególnych regionów; armia podporządkowywała rozbudowę infrastruktury drogowej warunkom militarnym, mając na względzie możliwości obrony kraju w przypadku agresji (wykorzystanie dróg przez nieprzyjaciela), a w dalece mniejszym stopniu użycia dróg dla celów własnej koncentracji lub przemieszczania oddziałów w czasie działań obronnych.

EN

The issue of road transport in Poland in the interwar period is a topic which has not been excessively exploited in historical research. The impact of the General Staff of the Polish Army in the 1930s remained a completely unknown aspect of the development of Polish road engineering. This article is a contribution which will indicate to interested researchers the potential of materials from the Central Military Archive – Military Historical Bureau, through the analysis of materials including files from the III Operational Branch of the General Staff. These documents prove indisputably that the General Staff had a strong influence on the development of Polish road engineering – it would seem that it was even a decisive influence, but for the permanent conflict of competence between civil and military factors and some indications that the army did not always come out on top in these disputes. Of course, the sources of friction were, first and foremost, completely different priorities for the development of road engineering – governmental and territorial administration focused primarily on the economic development of the country and individual regions; the army subordinated the development of road infrastructure to military conditions affecting the defense of the country in the event of aggression (use of roads by the enemy) and to a lesser extent the use of roads for the purposes of its own concentration or relocation of troops during defensive operations.

Keywords

PL

armia; Ministerstwo Komunikacji; Generalny Inspektorat Sił Zbrojnych; drogi państwowe i powiatowe; infrastruktura; administracja; mosty; wiadukty

EN

army; Ministry of Communications; General Inspectorate of Armed Forces; state and county roads; infrastructure; administration; bridges; viaducts

• Publisher: Uniwersytet Rzeszowski. Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego
• Journal: UR Journal of Humanities and Social Sciences
• Year: 2018
• Issue: 4(9)
• Pages: 5-34

Contributors

author

Koreś Daniel

• Wydział Nauk o Bezpieczeństwie Akademii Wojsk Lądowych im. gen. T. Kościuszki we Wrocławiu, ul. Czajkowskiego 109, 51–147 Wrocław, pracownik Oddziałowego Biura Edukacji Narodowej IPN we Wrocławiu, ul. Długosza 48, 51-162 Wrocław

References

• 20-lecie komunikacji w Polsce odrodzonej, 1939, red. S. Faecher, S. Peters, Kraków.
• Brzosko E., 1982, Rozwój transportu w Polsce 1918–1939, Szczecin.
• Centralne Archiwum Wojskowe – Wojskowe Biuro Historyczne (CAW-WBH), Oddział III SG, sygn. I.303.6.98, [Szef SG gen. bryg. J. Gąsiorowski] Likwidacja Delegatur Sztabu Głównego dla spraw drogowych i wodnych przy Urzędach Wojewódzkich, SG, L. dz. 781/tj.Kom.33, Warszawa 17 VIII 1933 r. (Likwidacja…).
• CAW-WBH, Oddział III SG, sygn. I.303.6.98, [kpt. dypl. W. Jacyna] Dane ewidencyjne w zakresie dróg kołowych i wodnych, L. dz. 3755/III/Ter.tj, 9 I 1934 r. (Dane…).
• CAW-WBH, Oddział III SG, sygn. I.303.6.98, Szef Komunikacji Wojskowych SG [A. Szychowski] do szefa Oddziału III SG [płk dypl. M. Bardel] mapy drogowe i ich stan – przesłanie, SG, SzKW, L. dz. 211/tjn.35, Warszawa 30 III 1935 r., mps, k. 1) (Mapy…).
• CAW-WBH, Oddział III SG, sygn. I.303.6.98, [mjr dypl. M. Ogórkiewicz] Opinia do L.2999/III.tjn. Postulaty drogowe Dowódcy O.K. VIII, Sam. Ref. Op. Pomorsko--Mazowiecki, 15 XII 1937 r. (Postulaty…).
• CAW-WBH, Oddział III SG, sygn. I.303.6.98, [kpt. dypl. W. Jacyna] Drogi w O.K. VIII, SG, Oddział III, L. dz. 2999/III/Ter.tj., 20 XII 1937 r. (Drogi w O. K.…).
• CAW-WBH, Oddział III SG, sygn. I.303.6.98, [ppłk dypl. S. Sienkiewicz] Opinia do aktu L. 2999/III.Ter. /postulaty drogowe D.O.K. VIII/, Odcinek „Poznań”, 14 XII 1937 r. (Odcinek…).
• CAW-WBH, Oddział III SG, sygn. I.303.6.98, [ppłk dypl. B. Pyszora] Opinia do L. 3028/III.Ter.37, Sam. Ref. Op. „Górny Śląsk”, Warszawa 16 XII 1937 r. (Opinia…).
• CAW-WBH, Oddział III SG, sygn. I.303.6.98, [kpt. dypl. W. Jacyna] Drogi na Śląsku, SG, Oddział III, L. dz. 3028/IIITer.tj., mps, 17 XII 1937 r. (Drogi na Śląsku…).
• CAW-WBH, Oddział III SG, sygn. I.303.6.98, [kpt. dypl. W. Jacyna] Drogi w woj. krakowskim, SG, Oddział III, L. dz. 2882/III.Ter.tj., 4 XI 1937 r. (Drogi w woj….).
• CAW-WBH, Oddział III SG, sygn. I.303.6.98, [kpt. dypl. W. Jacyna] Droga Łańcut–Rakszawa i Rozwadów–Rzeszów, SG, Oddział III, L. dz. 2829/III/Ter.tj., 27 X 1937 r. (Droga Łańcut…).
• CAW-WBH, Oddział III SG, sygn. I.303.6.98, [ppłk dypl. S. Sienkiewicz] Opinia do aktu L. 2824/III.Ter. Drogi samorządowe w powiecie wolsztyńskim, Warszawa 4 XI 1937 r. (Drogi samorządowe…).
• CAW-WBH, Oddział III SG, sygn. I.303.6.98, [kpt. dypl. W. Jacyna] Budowa dróg samorządowych, SG, Oddział III, L. dz. 2874/III/Ter.tj., 3 XI 1937 r. (Budowa…).
• CAW-WBH, Oddział III SG, sygn. I.303.6.98, [kpt. dypl. W. Jacyna] Droga Toruń–Ciechocinek – zmiana trasy, SG, Oddział III, L. dz. 2796/III.Ter.tj., 22 X 1937 r. (Droga Toruń…).
• CAW-WBH, Oddział III SG, sygn. I.303.6.98, [kpt. dypl. Jacyna] Plan rozbudowy dróg na rok 1938/39, SG, Oddział III, L. dz. 2865/III/Ter.tj., 9 XII 1937 r. [wysłano 23 XII 1937] (Plan…).
• CAW-WBH, Oddział III SG, sygn. I.303.6.98, [kpt. dypl. Jacyna] Mosty stałe na Wiśle, SG, Oddział III, L. dz. 1858/III/Ter.tj., 5 VIII 1937 r. [wysłane 30 VIII 1937] (Mosty A…).
• CAW-WBH, Oddział III SG, sygn. I.303.6.98, [ppłk dypl. J. Berek] Opinia do L. 2343/IIITer.Tjn., Sam. Ref. Op. „Zachód”, Warszawa 2 XI 1937 r. (Warszawa…).
• CAW-WBH, Oddział III SG, sygn. I.303.6.98, [kpt. dypl. Jacyna] Mosty stałe na Wiśle – program i kolejność budowy, SG, Oddział III, L. dz. 2343/III/Ter.tj., 4 X 1937 r. [17 XII 1937] (Mosty B….).
• CAW-WBH, Oddział III SG, sygn. I.303.6.98, [płk dypl. A. Szychowski] Zasady projektowania dróg o dużym znaczeniu komunikacyjnym, SG, SzKW, L. dz. 1112/tj.36, Warszawa 28 X 1936 r. (Zasady…).
• CAW-WBH, Oddział III SG, sygn. I.303.6.98, [kpt. dypl. Jacyna] Publikowanie statystyki dróg, SG, Oddział III, L. dz. 2506/III/Ter.tj., 25 IX 1937 r. [wysłano 11 X 1937] (Publikowanie…).
• CAW-WBH, Oddział III SG, sygn. I.303.6.98, Szef Oddziału III SG [płk dypl. Jaklicz] do szefa sztabu Brygady KOP „Polesie” [mjr dypl. T. Ryczel] – naprawa drogi Hancewicze-Oharewicze, SG, Oddział III, L. 1808/III.Wsch.tj., Warszawa 5 VIII 1936 r. (Naprawa…).
• CAW-WBH, Oddział III SG, sygn. I.303.6.98, I oficer sztabu inspektoratu armii gen. dyw. Sosnkowskiego [ppłk. dypl. Krajewskiego] do szefa Oddziału III SG [płk. dypl. Jaklicza] – droga Hancewicze–Oharewicze, Inspektor Armii gen. dyw. Sosnkowski, L. dz. 4136/tj.36, Warszawa 14 XI 1936 r. (Droga Hancewicze A…).
• CAW-WBH, Oddział III SG, sygn. I.303.6.98, [mjr dypl. Czyżewski] Droga Hancewicze-Oharewicze, SG, Oddział III, L. dz. 2084/III/Ter.tj., [25 XI 1936] (Droga HancewiczeB…).
• CAW-WBH, Oddział III SG, sygn. I.303.6.98, Zastępca dyrektora BW MK [ppłk dypl. Piotr Kończyc] do Oddziału III SG – drogi na Polesiu, uzgodnienie z K.O.P., MK, BW, Nr. T.W.3876cut/DK36, Warszawa 3 VIII 1936 r. (Drogi…).
• CAW-WBH, Oddział III SG, sygn. I.303.6.98, Zastępca dowódcy KOP [płk dypl. Z. Szyszko-Bohusz] do Oddziału III SG – programy robót drogowych w powiatach granicznych, MSW, KOP, L. 2850/Tj.Sap/37, Warszawa 31 V 1937 r. (Programy A…).
• CAW-WBH, Oddział III SG, sygn. I.303.6.98, Zastępca dyrektor BW MK [ppłk dypl. Kończyc] do SG przez SzKW, do wiadomości dowództwa KOP – programy robót drogowych w powiatach granicznych, MK, BW, Nr T.W.3413/KD/37, Warszawa 13 V 1937 r. (Programy B…).
• CAW-WBH, Oddział III SG, sygn. I.303.6.98, [kpt. dypl. Jacyna] Roboty drogowe w powiatach granicznych, SG, Oddział III, L. dz. 1454/III/Ter.tj., 5 VI 1937 r. [wysłane 10 VI 1937] (Roboty…).
• CAW-WBH, Oddział III SG, sygn. I.303.6.99, [mjr dypl. M. Czyżewski] Plan 6-letni robót drogowych – podanie kolejności realizacji, SG, Oddział III, L. dz. 26/III/Ter.tj., 1 IV 1936 r. (Plan…).
• CAW-WBH, Oddział III SG, sygn. I.303.6.99, [ppłk dypl. Pyszora] do L. 26/III/Ter.36, Sam. Ref. Op. „Górny Śląsk” (Śląsk…).
• CAW-WBH, Oddział III SG, sygn. I.303.6.99, [mjr dypl. Nowicki] do L. 26/III.tjn.36, Sam. Ref. Op. „Baranowicze”, Warszawa 10 II 1936 r. (Baranowicze A…).
• CAW-WBH, Oddział III SG, sygn. I.303.6.99, [mjr dypl. Aleksandrowicz] do L. 26/III.36, Sam. Ref. Op. „Polesie”, Warszawa 1 II 1936 r. (Polesie A…).
• CAW-WBH, Oddział III SG, sygn. I.303.6.99, [mjr dypl. Gorczyński] do L. 26/III.36 – przedłużenie czasu wykonania 6-letniego planu budowy dróg, Sam. Ref. Op. „Wołyń”, Warszawa 28 I 1936 r. (Przedłużenie…).
• CAW-WBH, Oddział III SG, sygn. I.303.6.99, [ppłk dypl. Okulicki] do L. 26/III.tj.36, Sam. Ref. Op. „Lida”, 18 II 1936 r. (Lida A…).
• CAW-WBH, Oddział III SG, sygn. I.303.6.99, [rtm. dypl. Grudziński] do L. 26/III.Ter.36, Sam. Ref. Op. „Podole”, Warszawa 17 I 1936 r. (Podole…).
• CAW-WBH, Oddział III SG, sygn. I.303.6.99, [mjr dypl. Majewski] Pożądana kolejność budowy dróg /opinia do aktu L. 26/III.Ter.tj.1936 r./, Sam. Ref. Op. „Wilno”, Warszawa 27 I 1936 r. (Wilno…).
• CAW-WBH, Oddział III SG, sygn. I.303.6.99, [mjr dypl. Czyżewski] Budowa drogi Maków Podhalański – Budzów, SG, Oddział III, L. dz. 2206/III/Ter.tj., 23 IX 1936 r. (Budowa…).
• CAW-WBH, Oddział III SG, sygn. I.303.6.99, Plan rozbudowy dróg państwowych i samorządowych według postulatów Sztabu Głównego z wykazaniem kolejności realizacji poszczególnych szlaków, MK, BW, Referat Dróg Kołowych, załącznik do Nr T.W.4173/36 (Plan rozbudowy…).
• CAW-WBH, Oddział III SG, sygn. I.303.6.99, Zestawienie do planu rozbudowy dróg kołowych Sztabu Generalnego – stan realizacji na dzień 1 XI 1935 r. (Zestawienie…).
• CAW-WBH, Oddział III SG, sygn. I.303.6.99, [kpt. dypl. Jacyna] Plan konserwacji dróg, SG, Oddział III, L. dz. 3083/III.Ter.tj., 20 III 1937 r. (Plan konserwacji…).
• CAW-WBH, Oddział III SG, sygn. I.303.6.99, I oficer sztabu Inspektoratu Armii „Wilno” [płk dypl. B. Krzyżanowski] do szefa Oddziału III SG [płk dypl. J. Jaklicz] – program budowy dróg – opinia, Wilno 3 IX 1936 r. (Program…).
• CAW-WBH, Oddział III SG, sygn. I.303.6.99, [ppłk dypl. Okulicki] Do L. 1334/III.ter.tj. z dn. 21 VII 1936, Sam. Ref. Op. „Lida”, b.d. (Lida B…).
• CAW-WBH, Oddział III SG, sygn. I.303.6.99, [mjr dypl. Nowicki] Do L. 1334/III.tjn.36, Sam. Ref. Op. „Baranowicze”, Warszawa 3 X 1936 r. (Baranowicze B…).
• CAW-WBH, Oddział III SG, sygn. I.303.6.99, [mjr dypl. Czyżewski] Drogi na terenie województwa nowogródzkiego, SG, Oddział III, L. dz. 1334/III/Ter.tj., [23 II 1937] (Drogi A…).
• CAW-WBH, Oddział III SG, sygn. I.303.6.99, Opinia do aktu „Drogi w woj. nowogródzkim – program budowy” (Drogi B…).
• CAW-WBH, Oddział III SG, , sygn. I.303.6.99, [Notatka mjr. dypl. Kaisera na opinii I oficera sztabu inspektoratu armii gen. Sosnkowskiego ppłk. dypl. Krajewskiego] do L. 3083/III.Ter.tjn.36, Odcinek „Polesie”, [11 I 1937] (Polesie B…).
• CAW-WBH, Oddział III SG, sygn. I.303.6.99, [mjr dypl. Suzin] Do L.3083/III z dn. 20 III 1937 /plan konserwacji dróg/, Sam. Ref. Op. „Łódź”, Warszawa 24 IV 1937 r. (Łódź…).
• CAW-WBH, Oddział III SG, , sygn. I.303.6.99, [ppłk dypl. Sienkiewicz], Opinia do aktu L. 3083/III.Ter.36, Odcinek „Poznań”, Warszawa 22 I 1937 r. (Poznań…).
• CAW-WBH, Oddział III SG, sygn. I.303.6.99, [mjr dypl. Czyżewski] Zasady projektowania dróg o dużym znaczeniu komunikacyjnym, SG, Oddział III, L. dz. 2615/III/Ter.tj., [9 XI 1936].
• CAW-WBH, Oddział III SG, sygn. I.303.6.99, [mjr dypl. Czyżewski] Droga Hancewicze–Oharewicze, SG, Oddział III, L. dz. 1903/III/Ter.tj., 8 VIII 1936 r. (Droga Hancewicze…).
• Chudzik W., 2016, Inwestycje w zakresie komunikacji i transportu drogowego w Centralnym Okręgu Przemysłowym (1936–1939) – plany i realizacja, „Rocznik Lubelski”, t. 42.
• Dziennik Urzędowy Ministerstwa Spraw Wojskowych 1932.
• Instytut Polski i Muzeum gen. W. Sikorskiego (IPMS) w Londynie, Relacje z kampanii 1939 r., sygn. B.I.10a/3, Gen. bryg. A. Szychowski [odpowiedź na] Kwestionariusz, Baile Herculane, 20 I 1940 r.
• IPMS w Londynie, Relacje z kampanii 1939 r., sygn. B.I.7a/10, Mjr dypl. W. Jacyna, Załącznik do zeszytu ewidencyjnego, L. dz. 4359/40, Paryż 20 III 1940 r. [odpis wykonany w Londynie w lipcu 1941 r.].
• Iwoła J., 2013, Z dziejów komunikacji w województwie kieleckim w latach 1918–1939 w świetle akt Archiwum Państwowego w Kielcach, „Świętokrzyskie Studia Archiwalno-Historyczne”, t. 2.
• Kaliński J., 2014, Motoryzacja a infrastruktura drogowa w Polsce po 1918 r. [w:] Na lądzie, w wodzie i w powietrzu… Z dziejów transportu i komunikacji na ziemiach polskich na przestrzeni wieków, red. T. Głowiński, R. Klementowski, Wrocław.
• Kaliński J., Liberadzki B., 1974, Zarys dziejów transportu lądowego w Polsce XIX i XX wieku, Warszawa.
• Kaliński J., Liberadzki B., 1986, Transport w Polsce 1918–1978. Zarys historii, Warszawa.
• Kmiecik T., 2005, Sztab Generalny (Główny) Wojska Polskiego w latach 1918–1939, Słupsk 2005.
• Kowal J., 2005, Stan sieci komunikacyjnej w województwie krakowskim w latach Drugiej Rzeczypospolitej, „Annales Academiae Paedadogicae Cracoviensis. Studia Historica”, t. 4, fol. 28.
• Łopuszyński M., 1939, Podstawy rozwoju sieci komunikacyjnej w Polsce, Warszawa.
• Mały Rocznik Statystyczny (MRS) 1939, Warszawa.
• Matakiewicz M., 1931, Czy potrzebne jest w Polsce Ministerstwo Robót Publicznych?, Lwów.
• Pol E., Sanocki J., Skalmowski W., Tylbor L., 1939, Budowa dróg i mostów [w:] 20-lecie komunikacji w Polsce odrodzonej, 1939, red. S. Faecher, S. Peters, Kraków.
• Rakowski J., 1939, Polityka inwestycyjna i planowanie inwestycji, Warszawa.
• Rocznik Polityczny i Gospodarczy 1935, 1935, Warszawa.
• Rybczyński M., 1926, Likwidacja Ministerstwa Robót Publicznych, „Czasopismo Techniczne” nr 17.
• Stachiewicz W., 1998, Wierności dochować żołnierskiej. Przygotowania wojenne w Polsce 1935–1939 oraz kampania 1939 w relacjach i rozważaniach szefa Sztabu Głównego i szefa Sztabu Naczelnego Wodza, Warszawa.
• Zborzil Józef, płk dypl. (Zborzil), 2011, Uzupełnienie sprawozdania do kwestionariusza. Targoviste (Rumunia), 15 IV 1940 r. [w:] Kolejnictwo w polskich przygotowaniach obronnych i kampanii wrześniowej (Wojskowe Teki Archiwalne, t. I), t. 1, cz. 2, Relacje, red. N. Bujniewicz, A. Wesołowski, Warszawa.