Mówiąc o uczuciach: między naturą i kulturą. O podstawach konceptualizacji uczuć w kontekście semantycznych badań porównawczych

• Authors: Mikołajczuk Agnieszka

Title variants

EN

Speaking about emotions: between nature and culture. The bases for conceptualizing emotions in the context of comparative semantic research

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł stanowi przegląd najważniejszych propozycji metodologicznych, sformułowanych przez badaczy zajmujących się konceptualizacją uczuć. Przedstawione w nim ujęcia, powstałe na gruncie trzech dyscyplin naukowych – psychologii, antropologii kulturowej i lingwistyki – są rozpatrywane w kontekście pytania o relacje między wpływem natury a oddziaływaniem kultury na utrwalone w różnych językach sądy o uczuciach. Referowane tezy zostały zilustrowane przykładami reprezentującymi kategorie gniewu, strachu, radości i wstydu. Sporo uwagi poświęcono możliwościom ustalenia, co w językowych obrazach uczuć stanowi „artefakt kulturowy”, co zaś wynika z ogólnoludzkiego doświadczenia i z fizycznego wyposażenia człowieka. Autorka wskazuje na problematyczność rozróżnienia między tym, co relatywne, a tym, co uniwersalne w językowej konceptualizacji uczuć. Opowiada się za drobiazgowym badaniem kompleksów pojęciowych, które kryją się za ich nazwami w różnych językach, i porównywaniem ich ze sobą, z uwzględnieniem szerszego kontekstu kulturowego i psychologicznego.

EN

The article surveys the most important methodological proposals put forward by researchers in the conceptualization of emotions. The approaches presented, deriving from psychology, cultural anthropology and linguistics, are considered with a view to the question of the relationship between the influence of nature and culture on emotion judgments in various languages. Examples include the categories of anger, fear, joy and shame. Attention is devoted to the question of what in linguistic pictures of feelings is a “cultural artefact”, and what derives from general experience or the physical constitution of humans. The author points to the problematic nature of the distinction between the relative and the universal in linguistic conceptualization of emotions. She proposes to meticulously study emotional complexes hidden behind the names of emotions in various languages, and to compare them in a broader cultural and psychological context.

Keywords

PL

konceptualizacja uczuć; gniew; strach; radość; wstyd; semantyczne badania porównawcze; psychologia; antropologia kulturowa; lingwistyka

EN

conceptualization of emotions; anger; fear; joy; shame; comparative semantic research; psychology; cultural anthropology; linguistics

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
• Year: 2011
• Volume: 23
• Pages: 67-82

Contributors

author

Mikołajczuk Agnieszka

• Instytut Polonistyki Stosowanej Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego

References

• Apresjan Jurij D., 1994, Naiwny obraz świata a leksykografia, „Etnolingwistyka” 6, s. 5–12.
• Athanasiadou Angeliki, Tabakowska Elżbieta (red.), 1998, Speaking of Emotions. Conceptualisation and Expression, Berlin--New York: Mouton de Gruyter.
• Averill James, 1998, W oku patrzącego, [w:] Natura emocji. Podstawowe zagadnienia, red. Paul Ekman, Richard J. Davidson, Gdańsk: GWP, s. 13–20.
• Darwin Karol, 1988, O wyrazie uczuć u człowieka i zwierząt, Warszawa: PWRiL.
• LeDoux Joseph E., 2000, Mózg emocjonalny. Tajemnicze podstawy życia emocjonalnego, Poznań: Media Rodzina.
• Duszak Anna, Pawlak Nina (red.), 2003, Anatomia gniewu: emocje negatywne w językach i kulturach świata, Warszawa: Wydawnictwa UW.
• Duszak Anna, Pawlak Nina (red.), 2005, Anatomia szczęścia: emocje pozytywne w językach i kulturach świata, Warszawa: Wydawnictwa UW.
• Dziekan Marek M., 2003, Gniewać się po arabsku. Etiuda leksykograficzno-etnograficzna, [w:] Anatomia gniewu: emocje negatywne w językach i kulturach świata, red. Anna Duszak, Nina Pawlak, Warszawa: Wydawnictwa UW, s. 139–148.
• Ekman Paul, 1992, An Argument for Basic Emotions, „Cognition and Emotion” 6 (3/4), s. 169–200.
• Ekman Paul, 1998, Wszystkie emocje są podstawowe, [w:] Natura emocji. Podstawowe zagadnienia, red. Paul Ekman, Richard J. Davidson, Gdańsk: GWP, s. 20–25.
• Ekman Paul, 2003, Sixteen Enjoyable Emotions, „Emotion Researcher” 18, s. 6–7.
• Ekman Paul, Davidson Richard J. (red.), 1998, Natura emocji. Podstawowe zagadnienia, Gdańsk: GWP.
• Frijda Nico H., 2005, Punkt widzenia psychologów, [w:] Psychologia emocji, red. Michael Lewis, Jeanette M. Haviland-Jones, Gdańsk: GWP, s. 88–107.
• Geeraerts Dirk, Grondelaers Stefan, 1995, Looking back at anger: Cultural traditions and metaphorical patterns, [w:] Language and the Cognitive Construal of the World, red. John R. Taylor, Robert E. MacLaury, Berlin--New York: Mouton de Gryter, s. 153–179.
• Goleman Daniel, 1997, Inteligencja emocjonalna, Poznań: Media Rodzina.
• Gruszczyńska Ewa, 2003, Gniew po polsku i po szwedzku. Próba porównania, [w:] Anatomia gniewu: emocje negatywne w językach i kulturach świata, red. Anna Duszak, Nina Pawlak, Warszawa: Wydawnictwa UW, s. 125–137.
• Grzegorczyk Anna, Grad Jan, Szkudlarek Paulina (red.), 2006, Fenomen radości, Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
• Grzegorczykowa Renata, 1999, Z badań nad porównawczą semantyką leksykalną: nazwy ‘tęsknoty’ w różnych językach, [w:] Semantyka a konfrontacja językowa, red. Zbigniew Greń, Violetta KoseskaToszewa, Warszawa: SOW, s. 199–204.
• Grzegorczykowa Renata, 2004, Idee kognitywizmu jako podstawa badań porównawczych w zakresie semantyki, „Etnolingwistyka” 16, s. 75–84.
• Huszcza Romuald, 2003, Emocje negatywne we frazeologii języka japońskiego, [w:] Anatomia gniewu: emocje negatywne w językach i kulturach świata, red. Anna Duszak, Nina Pawlak, Warszawa: Wydawnictwa UW, s. 149–159.
• Jędrzejko Ewa, 2000, O językowych wykładnikach pojęcia WSTYD w różnych koncepcjach opisu, [w:] Język a Kultura, t. 14: Uczucia w języku i tekście, red. Iwona NowakowskaKempna, Anna Dąbrowska, Janusz Anusiewicz, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, s. 59–77.
• Keltner Dachner, Ekman Paul, 2005, Wyrażanie emocji twarzą, [w:] Psychologia emocji, red. Michael Lewis, Jeanette M. HavilandJones, Gdańsk: GWP, s. 307–323.
• Kemper Theodore W., 2005, Modele społeczne w wyjaśnianiu emocji, [w:] Psychologia emocji, red. Michael Lewis, Jeanette M. HavilandJones, Gdańsk: GWP, s. 72–87.
• Kornacki Paweł, 2003, Pojęcia gniewu w języku chińskim, [w:] Anatomia gniewu: emocje negatywne w językach i kulturach świata, red. Anna Duszak, Nina Pawlak, Warszawa: Wydawnictwa UW, s. 161–173.
• Kövecses Zoltan, 1995, Anger: Its language, conceptualisation, and physiology in the light of cross-cultural evidence, [w:] Language and the Cognitive Construal of the World, red. John R. Taylor, Robert S. MacLaury, Berlin--New York: Mouton de Gruyter, s. 181–196.
• Kövecses Zoltan, 1998, Are there any emotion-specific metaphors?, [w:] Speaking of Emotions. Conceptualisation and Expression, red. Angeliki Athanasiadou, Elżbieta Tabakowska, Berlin--New York: Mouton de Gruyter, s. 127–151.
• Kövecses Zoltan, 2003, Metaphor and Emotion. Language, Culture, and Body in Human Feeling, wyd. wznowione z 2000, Cambridge, Paris: Cambridge University Press.
• Lakoff George, 1987, Woman, Fire, and Dangerous Things. What Categories Reveal about the Mind, Chicago--London.
• Lewis Michael, 2005, Wyłanianie się ludzkich emocji, [w:] Psychologia emocji, red. Michael Lewis, Jeanette M. HavilandJones, Gdańsk: GWP, s. 342–360.
• Lewis Michael, Haviland-Jones Jeanette M. (red.), 2005, Psychologia emocji, Gdańsk: GWP.
• Lévi-Strauss Claude, 1991, Kultura i język, [w:] Wiedza o kulturze, cz. 2: Słowo w kulturze. Zagadnienia i wybór tekstów, oprac. Michał Boni, Grzegorz Godlewski, Andrzej Mencwel, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, s. 13–16. [Przedruk z książki George’a Charbonniera, 1968, Rozmowy z Claude Lévi-Straussem, Warszawa, s. 139–145.]
• Łosiak Władysław, 2007, Psychologia emocji, Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.
• Łotman Jurij, 1977, O semiotyce pojęć ‘wstyd’ i ‘strach’ w mechanizmie kultury, [w:] Semiotyka kultury, oprac. Elżbieta Janus, Maria R. Mayenowa, Warszawa: PIW, s. 171–174.
• Łotman Jurij, 2008, Uniwersum umysłu. Semiotyczna teoria kultury, Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
• Matsumoto David, Ekman Paul, 2005, Angry, Angrier, Angriest: Can you tell?, „National Geographic”, http://ngm.nationalgeographic.com/ngm/survey2005/results.html [dostęp: styczeń 2010].
• Matsumoto David, Juang Linda, 2007, Psychologia międzykulturowa, Gdańsk: GWP.
• Mikołajczuk Agnieszka, 1998, The metonymic and metaphorical conceptualisation of anger in Polish, [w:] Speaking of Emotions: Conceptualisation and Expression, red. Angelika Athanasiadou, Elżbieta Tabakowska, Berlin--New York: Mouton de Gruyter, s. 153–190.
• Mikołajczuk Agnieszka, 1999, Gniew we współczesnym języku polskim, Warszawa: Energeia.
• Mikołajczuk Agnieszka, 2003, Konceptualizacja gniewu w polszczyźnie w perspektywie porównawczej, [w:] Anatomia gniewu: emocje negatywne w językach i kulturach świata, red. Anna Duszak, Nina Pawlak, Warszawa: Wydawnictwa UW, s. 111–123.
• Mikołajczuk Agnieszka, 2004, Uczucia w języku – między naturą a kulturą, „Poradnik Językowy” z. 6, s. 33–46.
• Mikołajczuk Agnieszka, 2008, O metaforycznej konceptualizacji radości i szczęścia w języku polskim w kontekście porównawczym (wybrane zagadnienia), [w:] Pojęcie – Słowo – Tekst, red. Renata Grzegorczykowa, Krystyna Waszakowa, Warszawa: Wydawnictwa UW, s. 45–59.
• Mikołajczuk Agnieszka, 2009, Obraz radości we współczesnej polszczyźnie, Warszawa: Semper.
• Nowakowska-Kempna Iwona, 1986, Konstrukcje zdaniowe z leksykalnymi wykładnikami predykatów uczuć, Katowice: Uniwersytet Śląski.
• Nowakowska-Kempna Iwona, 1995, Konceptualizacja uczuć w języku polskim. Prolegomena, Warszawa: WSP.
• Nowakowska-Kempna Iwona, 2000, Konceptualizacja uczuć w języku, cz. 2, Data, Warszawa: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej Towarzystwa Wiedzy Powszechnej.
• Pajdzińska Anna, 2004, Jak mówimy o uczuciach? Poprzez analizę frazeologizmów do językowego obrazu świata, [w:] Językowy obraz świata, red. Jerzy Bartmiński, Lublin: UMCS, s. 83–101.
• Shweder Richard A., 1998, „Nie jesteś chory, tylko się zakochałeś” – emocja jako system interpretacji, [w:] Natura emocji. Podstawowe zagadnienia, red. Paul Ekman, Richard J. Davidson, Gdańsk: GWP, s. 36–47.
• Shweder Richard A., Haidt Jonathan, 2005, Psychologia kulturowa emocji – od starożytności po czasy współczesne, [w:] Psychologia emocji, red. Michael Lewis, Jeanette M. Haviland-Jones, Gdańsk: GWP, s. 504–524.
• Taylor John R., Mbense Thandi G., 1998, Red dogs and rotten mealies: How Zulus talk about anger, [w:] Speaking of Emotions: Conceptualisation and Expression, red. Angelika Athanasiadou, Elżbieta Tabakowska, Berlin, New York: Mouton de Gruyter, s. 191–226.
• Tomasello Michael, 2002, Kulturowe źródła ludzkiego poznawania, Warszawa: PIW.
• White Geoffrey M., 2005, Reprezentacje znaczenia emocjonalnego: Kategoria, metafora, schemat, dyskurs, [w:] Psychologia emocji, red. Michael Lewis, Jeanette M. HavilandJones, Gdańsk: GWP, s. 53–71.
• Wierzbicka Anna, 1992, handout z wykładu nt. badań porównawczych nad emocjami podstawowymi.
• Wierzbicka Anna, 1999a, Emotions accross Languages and Cultures: Diversity and Universals, Cambridge: Cambridge University Press.
• Wierzbicka Anna, 1999b, Język – umysł – kultura. Wybór prac, red. Jerzy Bartmiński, Warszawa: PWN.
• Wierzbicka Anna, 1999c, Prototypy i inwarianty, [w:] tejże, Język – umysł – kultura. Wybór prac, red. Jerzy Bartmiński, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 27–48.
• Wierzbicka Anna, 2003, Różne kultury – różne uczucia? Spór z Martą Nussbaum. Referat wygłoszony na Uniwersytecie Warszawskim [zob. też Emotion and Culture: arguing with Marta Nussbaum, „Ethos”, 31 (4), 2003, s. 577–600].
• Wierzbicka Anna, 2004, „Happiness” in a cross-cultural perspective, „Daedalus”, Spring, s. 34–43.
• Wierzbicka Anna, 2007a, „HAPPINESS” in cross-linguistic and cross-cultural perspective, „Slovo a smysl. Word Sense”, IV, t. 8, s. 69–83.
• Wierzbicka Anna, 2007b, Słowa klucze. Różne języki, różne kultury, Warszawa: Wydawnictwa UW.
• Zimbardo Philip G., 2000, Nieśmiałość. Co to jest? Jak sobie z nią radzić?, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.