Od Ogrodu Hesperyd do „Cytrusomanii” w ogrodach europejskich władców w XVI-XVIII wiek - Symbolika i historia uprawy roślin cytrusowych

• Authors: Seweryn Malawski

Title variants

From the garden of Hesperides to “Citrus mania” in the gardens of European rulers in XVI-XVIII centuries - the history and symbolic use of citrus plants

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Historia uprawy roślin cytrusowych sięga czasów starożytnych, jednak to w dobie renesansu zyskały one szczególne znaczenie jako element sztuki ogrodowej. Wtedy też zaczęto wykorzystywać nie tylko ich użytkowy charakter, ale również wartości dekoracyjne i znaczenie symboliczne. Pierwsze udokumentowane wykorzystanie cytrusów do celów propagandowych miało miejsce w ogrodzie Medyceuszy w Castello nieopodal Florencji. W okresie tym owoce cytrusów utożsamiano z mitycznymi „złotymi jabłkami” Hesperyd, fakt ten wykorzystany został przez ród Medyceuszy w tworzeniu ogrodu o politycznym przesłaniu. Wspaniałą kolekcję roślin kubłowych, w tym cytrusów, posiadał również w Wersalu król Francji Ludwik XIV. W okresie tym oranżeria i parter pomarańczowy stały się znaczącym eremem ogrodowej kompozycji i programu. Wielkim miłośnikiem uprawy roślin cytrusowych był także elektor saski i król Polski August II Mocny. Podobnie jak Kosma I Medyceusz, utożsamiał się on z mitycznym Heraklesem, a w swych ogrodach w Dreźnie i Warszawie zgromadził olbrzymią kolekcję tych roślin - zwłaszcza pomarańczy gorzkiej. Uprawą cytrusów pasjonował się również ostatni król Polski, Stanisław August Poniatowski, a także car Aleksander II, który odkupił część kolekcji Augusta oraz wybudował nową oranżerię w parku łazienkowskim w Warszawie w celu jej utrzymywania.

EN

The history of growing citrus plants dates back to ancient times but in the Renaissance era they gained particular importance as an element of garden art. At that time they became popular for their decorative and symbolic significance, as well as their originally intended purpose. The first documented use of citrus fruit as “garden art” took place in the garden of the Medici at Castello near Florence. During this period, citrus fruits were identified with the mythical “golden apples” of Hesperides. This fact was used by the Medici family in the garden to create a political message. The great collection of container plants including citrus was also held in Versailles, by French King Louis XIV. From that time the conservatory and orange parterre have become a sig- nifi cant element of garden composition and program. The Elector of Saxony and the King of Poland - August II the Strong was also a great lover of citrus fruits. Similar to Cosimo I de’ Medici, he identified himself with the mythical Heracles, and in his gardens in Dresden and Warsaw amassed huge collections of those plants - especially the bitter oranges which bear “golden” fruits. The last Polish king, Stanislaw August Poniatowski, was fascinated by citrus cultivation, as was Tsar Alexander II, who repurchased part of August II collection and built a new orangery in Lazienki Park in Warsaw for its maintenance.

Keywords

PL

ogrody; Medyceusze; August II; cytrusy; oranżeria

EN

gardens; Medici; August II; citrus; orangery

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
• Journal: Roczniki Humanistyczne
• Year: 2015
• Volume: 63
• Issue: 4: Historia Sztuki
• Pages: 59-84

Contributors

author

Seweryn Malawski

• Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Katedra Historii Sztuki Średniowiecznej i Nowożytnej
• Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, Katedra Projektowania i Konserwacji Krajobrazu

References

• Alberti L., O Architekturze, tłum. I. Biegańska, [w:] M. Szafrańska, Ogród renesansowy, Zamek Królewski w Warszawie, Warszawa 1998.
• Attlee H., Italian Gardens A Cultural History, London Ltd. 2006.
• Biblia Tysiąclecia [Księga Przypowieści Salomona, 25.9-11], Wydawnictwo Benedyktynów w Tyńcu, Tyniec 1980.
• Burn L., Mity greckie, Warszawa 1999.
• Commelin J., Nederlantze hesperides, dat is, Oeffening en gebruik van de limoen-en oranje-boomen; gestelt na den aardt, en climaat der Nederlanden, Amsterdam 1767.
• Ferrari G., Hesperides, sive de malorum aureorum cultura et usu Libri Quatuor, Rzym 1646.
• Firenzuola G., Wielka sztuka rolnictwa, tłum. J. Mikołajewski, [w:] M. Szafrańska, Ogród renesansowy, Zamek Królewski w Warszawie, Warszawa 1998.
• Graves R., Mity greckie, Warszawa 1982.
• Hobhouse P., Historia ogrodów, Warszawa 2007.
• Impelluso L., Natura i jej symbole, Warszawa 2006.
• Impelluso L., Ogrody i labirynty, Warszawa 2009.
• Jaskuła A., Dzieje kolekcji drzew cytrusowych z Nieborowa w świetle nowych źródeł, [w:] Nieborów i Arkadia - 70 lat Muzeum. Księga pamiątkowa, Gdańsk 2015, s. 134-145.
• Jung C., Archetypy i symbole. Pisma wybrane, Warszawa 1993.
• Kerenyi C., Miologia Greków, Warszawa 2002.
• Kopaliński W., Słownik mitów i tradycji kultury, Warszawa 2006.
• Löffler F., Zwinger drezdeński, tłum. A. Linke, Warszawa 1997.
• Mabberley D., A classification for edible Citrus (Rutaceae), „Telopea” 7 (1997), National Herbarium of New South Wales.
• Majdecki L., Historia ogrodów, Warszawa 1972.
• Owidiusz, Przemiany. Księga I, 89-112, tł. B. Kiciński, t. I, Warszawa 1825.
• Pontano G., De hortis Hesperidum, Bazylea 1556.
• Puppe R., Barokowe ogrody Saksonii i ich konserwacja, [w:] A. Pieciul, J. Koller-Szumska, S. Wicher (red.), Ogród Branickich w Białymstoku - historia rewaloryzacji. Pałac Branickich w Białymstoku (Parki i ogrody zabytkowe, ochrona i konserwacja), Urząd Miejski w Białymstoku, Białystok 2011, s. 244-260.
• M. Szafrańska, Ogród renesansowy, Warszawa, 1998.
• Siewniak M., Mitkowska A., Tezaurus sztuki ogrodowej, Warszawa 1998.
• Sierakowski W., Postać Ogrodów, Która Do Dwóch Zmysłów Smaku W Owocach I Powonienia W Kwiatach Szczególnie Ściąga Się, t. I, Kraków 1798.
• Stabryła S. [w:] Mit człowiek literatura, Warszawa 1992.
• Szafrańska M., Ogród Zamku Królewskiego w Warszawie, Warszawa 1994.
• Śliwa A., Natura ubóstwiona. Przemiany w rośliny w „Metamorfozach” Owidiusza jako temat w sztuce, [w:] Przestrzeń ogrodu przestrzeń kultury, Kraków 2011, s. 163-170.
• Winniczuk L., Słownik kultury antycznej, Warszawa 1986.
• Volkamer J., Nürnbergische Hesperides Oder Gründliche Beschreibung Der Edlen Citronat-Citro- nen- und Pomeranzen-Früchte : Wie solche in selbiger und benachbarten Gegend, recht mögen eingesetzt, gewartet, erhalten und fortgebracht werden, Samt Einer ausführlichen Erzehlung der meisten Sorten, welche theils zu Nürnberg würcklich gewachsen, theils von verschiedenen fremden Orten dahin gebracht worden : auf das accurateste in Kupffer gestochen, in Vier Theile eingetheilet und mit [...] Anmerckungen erkläret ; Beneben der Flora, Oder Curiosen Vorstellung verschiedener raren Blumen [...], Wie auch einem Bericht von denen in des Authoris arten stehenden Colvmnis Milliaribvs / Herausgegeben von Johann Christoph Volkamer, Norymberga 1708.

Identifiers

DOI

10.18290/rh.2015.63.4-3