Miłosz, Mickiewicz, Rosja

• Authors: Małgorzata Zemła

Title variants

EN

Miłosz, Mickiewicz, and Russia

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Przedmiotem artykułu jest analiza eseju Czesława Miłosza „Rosja” przy uwzględnieniu jego najważniejszego pre-tekstu – „Ustępu” części trzeciej „Dziadów” Adama Mickiewicza. Punktem wyjścia utworu Miłosza jest kontrastywne porównanie kultury i mentalności polskiej (czy europejskiej) oraz rosyjskiej. Stworzona w ten sposób przez poetę sytuacja komunikacyjna jest odbiciem politycznych relacji między Polską a Rosją w okresie powstania eseju i daje się opisać jako układ „podwójnego wiązania”. Podmiot utworu wypełnia w tym układzie rolę ofiary, utożsamiąc się przy tym ze swoją wspólnotą narodową, Rosja jest natomiast opresorem. W opisach psychiatrycznych stosunku podwójnego wiązania utrzymanie negatywnego obrazu prześladowcy jest dla ofiary konieczne dla zachowania jej wewnętrznej integralności. Podmiot eseju stara się więc sprostać swej roli, powołując się na negatywny stereotyp Rosji i poszukując w nim wytłumaczenia własnej „obsesji” na temat tego kraju. Z drugiej strony, Miłosz przeprowadza w Rosji coś w rodzaju literackiej psychoanalizy, która otwiera możliwości wyjścia poza nieprzejednaną polaryzację stanowisk Polaków i Rosjan. Wskazując na gnostyckie korzenie kultury rosyjskiej, poeta tworzy podstawy metadyskursu na temat Rosji, gdyż kulturowa heterodoksja nie jest w żadnym wypadku fenomenem tylko rosyjskim. Przeciwnie: wpływy gnozy widoczne są w kulturze europejskiej gołym okiem, szczególne w wieku XX. W wyniku owego psychoanalitycznego procesu Rosja objawia się w eseju Miłosza jako ucieleśnienie Freudowskiego „niesamowitego” („das Unheimliche”). Według Sigmunda Freuda „niesamowite” przeraża nas nie dlatego, że jest nam obce, lecz przeciwnie, dlatego że stanowi część „naszego”, którą wyparliśmy, i z tego powodu wzbudza ona nasz lęk. Jednakże prawda ta nie zostaje wypowiedziana przez podmiot eseju i pozostaje w utworze Miłosza nieco ukryta w cieniu stereotypowych wyobrażeń na temat Rosji.

EN

The objective of the article is an analysis of Czesław Miłosz’s essay “Russia (Rosja)” taking into consideration its most important pre-text, Adam Mickiewicz’s “Item (Ustęp)” to “Forefathers’ Eve Part III (Dziady, część III).” The starting point of Miłosz’s text is a contrastive comparison of Polish (or European) and Russian culture and mentality. The communicative situation outlined in this manner is a reflection of Polish-Russian political state of affairs at the time of the essay’s composition which can be described as a “double-bind” arrangement. The subject of the piece by Miłosz adopts in this arrangement the role of a victim, at the same time identifying itself with its national community, while Russia performs the role of an oppressor. In psychiatric descriptions of double bind the preservation of the persecutor’s negative image is necessary for the victim to retain its internal integrity. The essay’s subject is therefore trying to fulfil its role referring to negative stereotype about Russia, and in this stereotype is looking for an explanation for its own “obsession” about the country. On the other hand, Miłosz in Russia carries out a kind of literary psychoanalysis which offers possibilities of going beyond the uncompromising polarisation of the Poles and the Russians. Indicating the Gnostic roots of Russian culture, the poet forms bases of metadiscourse about Russia since cultural heterodoxy is by no means only Russian phenomenon. It is rather the reverse: Gnostic influences are seen in European culture with a naked eye, especially in the 20th century. As a result of this psychoanalytical process, Russia is manifest in Miłosz’s essay as an embodiment of Freud’s “the uncanny” (“das Unheimliche”). According to Sigmund Freud, “the uncanny” terrifies us not because it is alien but contrary to that, because it is a part of “our” which we have denied and for that reason it causes fear. This truth, however, is unpronounced by the essay’s subject and in Miłosz’s piece it remains somewhat hidden in the shadow of stereotypical images about Russia.

Keywords

EN

Czesław Miłosz; Czesław Miłosz's essay "Russia"; Adam Mickiewicz; Adam Mickiewicz's "Forefathers' Eve Part III"; das Unheimliche

• Publisher: Instytut Badań Literackich PAN
• Journal: Pamiętnik Literacki
• Year: 2014
• Volume: 105
• Issue: 1
• Pages: 45-83

Dates

published

2014-03-28

Contributors

author

Małgorzata Zemła

• Ludwig-Maximilians-Universität, München

Identifiers

ISSN

0031-0514