Druki elbląskie w zbiorach Książnicy Kopernikańskiej w Toruniu. Analiza formalna

• Authors: Irena Urbaniak

Title variants

EN

Prints from Elbląg among the collections of the Copernicus Library in Toruń: formal analysis

DE

Elbinger Drucke in den Sammlungen der Kopernikus-Bücherei in Thorn. Formale Analyse

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł zawiera analizę formalną druków elbląskich z okresu XVI – XVIII wieku, które są obecnie w zbiorach Książnicy Kopernikańskiej w Toruniu. Szeroko omówiono w nim drukarstwo elbląskie tego okresu oraz przybliżono postacie właścicieli poszczególnych oficyn. W artykule omówiono także języki, w jakich druki te były tłoczone oraz ich zakres chronologiczny. Pierwszym typografem elbląskim był Wolfgang Dietmar, którego działalność w Elblągu trwała stosunkowo krótko, bo około 6 lat (1558 – 1564). Rozwój drukarstwa elbląskiego przypada dopiero na początek XVII wieku. Zapoczątkował go Wendelin I Bodenhausen, który przybył do Elbląga w okresie największego rozkwitu miasta. Oficyna była w rękach rodziny Bodenhausenów przez ponad 40 lat. Kolejnymi właścicielami drukarni została rodzina Korellów, a po śmierci Achacego II Korella, który zmarł bezpotomnie, została sprzedana spokrewnionej z Korellami kupieckiej rodzinie Preussów. W ich rękach była ponad 50 lat. Kolejni znaczący drukarze elbląscy to Johann Gottlieb Nohrmann i Fryderyk Traugott Hartmann. W omawianym okresie druki w Elblągu tłoczone były w trzech językach: polskim, niemieckim i po łacinie. Najwięcej jednak spośród analizowanych w artykule druków było wydanych po łacinie. Ustalono, że do 1772 roku z elbląskich oficyn wyszło 1679 druków, a w zbiorach Książnicy Kopernikańskiej jest ich zaledwie 77.

EN

The article includes a formal analysis of Elbląg prints from the 16th- 18th centuries, which are now part of the collection of the Copernicus Library in Toruń. It discusses in detail Elbląg’s printing industry of the period and introduces the owners of printing houses. The articles also addresses the languages in which the texts were printed and their chronological scope. The first printer in Elbląg was Wolfgang Dietmar, who worked in Elbląg for a short time – merely 6 years (1558-1564). Elbląg’s printing industry flourished at the beginning of the 17th century, when Wendelin I Bodenhausen arrived in Elbląg when the city was in its prime. The printing house belonged to the Bodenhausen family for over 40 years. Next, the printing house became the property of the Korell family. After Achacy II Korell died without an heir, the printing house was sold to the Preuss family of merchants who were related to the Korells and remained their property for over 50 years. Other significant printers from Elbląg were Johann Gottlieb Nohrmann and Friedrich Traugott Hartmann. In the period under discussion, books in Elbląg were printed in three languages: Polish, German and Latin. The majority of prints analyzed in the article were published in Latin. It has been established that until 1772 Elbląg’s printing houses issued 1679 prints, merely 77 of which are included in the collections of the Copernicus Library.

DE

Der Beitrag enthält die formale Analyse der Elbinger Drucke aus dem Zeitraum vom 16. bis zum 18. Jahrhundert, welche zur Zeit in den Beständen der Kopernikus-Bücherei in Thorn aufbewahrt werden. Eingehend geschildert wurden dabei das Elbinger Druckwesen in dem genannten Zeitraum sowie die Besitzer von einzelnen Druckereien. Im Beitrag wurden auch die Sprachen, in denen die Drucke angefertigt wurden, beschrieben sowie deren chronologische Ordnung erörtert. Der erste Elbinger Drucker war Wolfgang Dietmar, dessen Tätigkeit in Elbing relativ kurz war und sich nur auf ungefähr sechs Jahre erstreckte (1558 – 1564). Die Entwicklung des Elbinger Druckwesens fand somit erst zu Anfang des 17. Jahrhunderts statt und war mit Wendelin I Bodenhausen verbunden, der in der Blütezeit der Stadt nach Elbing kam. Die Druckerei blieb in den Händen der Familie Bodenhausen über 40 Jahre lang, bis sie durch die Familie Korell übernommen wurde. Nach dem Tode von Achacy Korell II., der keine Nachkommen hinterlassen hat, wurde die Druckerei durch die mit Korells verwandte Kaufmannsfamilie Preuss erworben, die sie über 50 Jahre lang betrieben hat. Zu den weiteren bedeutenden Elbinger Druckern gehörten Johann Gottlieb Nohrmann i Friedrich Traugott Hartmann. Im besprochenen Zeitraum wurden die Drucke in Elbing in drei Sprachen angefertigt: in der polnischen, deutschen und in Latein. Die meisten der analysierten Texte wurden jedoch in der lateinischen Sprache gedruckt. Es konnte nachgewiesen werden, dass in den Elbingern Druckereien bis zum Jahre 1772 insgesamt 1679 Drucke angefertigt wurden, von denen sich heute in den Sammlungen der Kopernikus-Bücherei lediglich 77 befinden.

Keywords

PL

Wojewódzka Biblioteka Publiczna-Książnica Kopernikańska w Toruniu; Elbląg; Toruń; stare druki

EN

The Nicolaus Copernicus Public Provincial Library in Toruń; Elbląg; Toruń; old prints

DE

Öffentliche Woiwodschaftsbibliothek – Kopernikus Bücherei in Toruń; Elbing; Thorn; Altedrucke

• Publisher: The Nicolaus Copernicus Public Provincial Library in Torun, Poland
• Journal: Folia Toruniensia
• Year: 2013
• Volume: 13
• Pages: 9-27

Dates

published

2013

Contributors

author

Irena Urbaniak

• Wojewódzka Biblioteka Publiczna-Książnica Kopernikańska w Toruniu, ul. Słowackiego 8, 87-100 Toruń, Poland

References

• Drukarze dawnej Polski od XV-XVIII wieku. Pomorze, t. 4, oprac. A. Kawecka-Gryczowa i K. Korotajowa, Wrocław 1962.
• Encyklopedia Popularna PWN, Warszawa 1982.
• Greczycho K., Oficyny elbląskie i ich druki w czasach Rzeczypospolitej, [w:] Starodruki elbląskie: wybór druków elbląskich z lat 1558-1772, scenariusz wystawy, oprac. katalogu K. Greczycho, W. Długokęcki, Elbląg 1987.
• Kawecka – Gryczowa A., Dietmar Wolfgang, [w:] Słownik pracowników książki polskiej, Warszawa – Łódź 1972.
• Kawecka – Gryczowa A., Korel (Corell) Achacy, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 14, Wrocław-Warszawa-Kraków 1968.
• Kawecka-Gryczowa A., Dietmar Wolfgang, [w:] Słownik pracowników książki polskiej, Warszawa – Łódź 1972.
• Korotajowa K., Bodenhausen 1. Wendel starszy, [w:] Słownik pracowników książki polskiej, Warszawa – Łódź 1972.
• Korotajowa K., Bodenhausen Wendel młodszy, [w:] Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. 1, Gdańsk 1992.
• Korotajowa K., Bodenhausen Wendel starszy, [w:] Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. 1, Gdańsk 1992.
• Korotajowa K., Korel Achacy, [w:], Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. 2, Gdańsk 1994.
• Korotajowa K., Korel, Corell 1. Achacy st., [w:] Słownik pracowników książki polskiej, Warszawa – Łódź 1972.
• Sekulski J., Bibliografia druków elbląskich 1558-1772, Warszawa 1988.
• Sekulski J., Bibliografia druków elbląskich 1558-1772, Warszawa 1988.
• Sekulski J., Korell Achacy I, [w:] Zasłużeni ludzie dawnego Elbląga. Szkice biograficzne, red. M. Biskup, Wrocław 1987.
• Sekulski J., Korell Achacy II, [w:] Zasłużeni ludzie dawnego Elbląga. Szkice biograficzne, red. M. Biskup, Wrocław 1987.
• Sekulski J., Książka w Elblągu do roku 1772, Gdańsk 1990.
• Sekulski J., Preuss Chrystian Kasper, [w:] Zasłużeni ludzie dawnego Elbląga. Szkice biograficzne, red. M. Biskup, Wrocław 1987.
• Sekulski J., Preuss Samuel Gottlieb, [w:] Zasłużeni ludzie dawnego Elbląga. Szkice biograficzne, red. M. Biskup, Wrocław 1987.
• Sekulski J., Preuss Samuel, [w:] Zasłużeni ludzie dawnego Elbląga. Szkice biograficzne, red. M. Biskup, Wrocław 1987.
• Seyler J. D., Elbinga Litterata, h.e. Elbingensium sive nominis…, Elbing 1742.
• Seyler J. D., Musa Elbingensis iubilans sive actus eucharisticus in memoriam secularem…, Elbing 1740.
• Sokolski J., Leksykon literatury polskiej dla uczniów i nauczycieli. Literatura staropolska, Wrocław 1999.
• Szwejkowska H., Książka drukowana XV – XVIII wieku. Zarys historyczny, Wrocław 1983.

Identifiers

DOI

10.12775/FT.2013.002