Gbury, dziwki, patole, zwyrole i ćwoki – o szczególnej karierze quasi-gwarowych ekspresywizmów w polszczyźnie

• Authors: Sikora Kazimierz

Title variants

EN

Gbury, dziwki, patole, zwyrole i ćwoki ('kerns', 'wenches', 'lowlives' & 'nobs') – about successful career of some quasi-vernacular Polish expressivisms

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Autor artykułu zajął się pochodzeniem w polszczyźnie charakterystycznej grupy leksemów ekspresywnych związanych z wsią i gwarą. Wszystkie odznaczają się silnym negatywnym nacechowaniem emocjonalnym; wyrażają pogardę, lekceważenie, politowanie i tym podobne uczucia. Znaczenia tego nie miały w gwarze (np. gbur, kmiot/kmieć, bamber, wieśniak, dziewka), podobnie jak ekspresywne formacje z sufiksami: -ol, -ok, -orz. Dziś natomiast, służąc językowej agresji, należą do słownictwa znieważającego i deprecjonującego człowieka. Autor stawia tezę, że takiej zmianie sprzyja gwarowe brzmienie słów i sufiksów słowotwórczych, wzmocnione negatywnymi konotacjami wsi i wiejskości. Nie jest to, jak dowodzi autor, zjawisko w języku polskim nowe. Jest ono wynikiem wielu wieków społecznego i ekonomicznego upośledzenia wsi i chłopstwa oraz funkcjonowania w związku z tym wielu negatywnych stereotypów tego środowiska.

EN

The article investigates the provenance of a distinctive group of Polish expressive lexemes connected with the countryside and its vernacular. All of them are featured by emotionally marked words expressing i.e. contempt, disregard, pity. This negative meanings did not use to exist within the vernacular, i.e. gbur ('kern'), kmiot/kmieć ('yokel'), bamber ('homesteader'), wieśniak ('yahoo'/'redneck'), dziewka ('wench' – transformed in Polish into 'bitch'); similarly – some expressive units with suffixes: -ol, -ok, -orz. Contemporarily, by contrast, they serve as a means of linguistic aggression, being used to insult and depreciate recipients. According to the author, such change may be incentivised by rural tone of these words and derivational suffixes, and intensified with negative connotations of the countryside. As proven in the article, this phenomenon is not new in the Polish language. It is the result of many centuries of deprivation of the Polish countryside and its peasantry and, thereby, the existence of multifold negative stereotypes about this social environment.

Keywords

PL

słownictwo ekspresywne; język potoczny; agresja werbalna; historia języka

EN

expressive lexis; colloquial Polish language; verbal aggression; history of language

• Publisher: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego
• Journal: Język Polski
• Year: 2016
• Volume: 96
• Issue: 3
• Pages: 58-67

Contributors

author

Sikora Kazimierz

• Uniwersytet Jagielloński, Kraków