Między dawnymi i młodszymi laty – neo(animistyczne) i neo(pogańskie) tropy w kinie polskim

• Authors: Podsiadło-Kwiecień Magdalena

Title variants

EN

Between the Years of Yore and Younger Years – (Neo)Animistic and (Neo)Pagan Tropes in Polish Cinema

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W obrębie nowego animizmu proponuje się podejście do podmiotowości odmienne od ufundowanego na tradycji judeochrześcijańskiej, inną relację między naturą a kulturą, światem ludzkim i nie-ludzkim oraz ożywionym i nieożywionym. Elementy tego nurtu, peryferyjnego w kulturze polskiej, można odnaleźć w filmowych obrazach pogańszczyzny nadających mu status zjawiska wypartego bądź oswojonego przez chrześcijański kontekst. Twórcy współczesnych filmów polskich odwołujących się do tej tradycji szukają w niej spojrzenia na świat alternatywnego względem ujęcia hierarchicznego, dualistycznego, opartego na modelu antropocentrycznym. Dzieła te łączy z ową tradycją egalitarny stosunek do świata zwierzęcego (Pokot Agnieszki Holland), szacunek do sprawstwa roślin (Szarlatan Agnieszki Holland), wiara w obecność duchów wykraczająca poza kontekst chrześcijański (Śniegu już nigdy nie będzie oraz Body/Ciało Małgorzaty Szumowskiej), wrażliwość na środowisko (Wyspa Katarzyny Klimkiewicz i Domingi Sotomayor Castillo) czy odniesienie do kultur pierwotnych (Walser Zbigniewa Libery). Jednocześnie autorzy tych dzieł dokonują jej rewaloryzacji, traktując ją jak „perspektywę ratunkową” w obliczu współczesnego kryzysu cywilizacyjnego.

EN

The perspective of new animism offers an approach to the subjectivity and the relation between nature and culture, the human and non-human, as well as the animate and the inanimate, that differs from the one founded on the Judeo-Christian tradition. Marginal in Polish culture, this current can be found in film representations of paganism that nevertheless lend it the status of a repressed phenomenon or one tamed by the context of Christianity. The authors of contemporary Polish films that refer to this tradition look for an alternative to a world that is hierarchical, dualistic and based on an anthropocentric model. They connect with paganism though their egalitarian attitude towards animals (Agnieszka Holland’s Spoor), respect for the agency of plants (Agnieszka Holland’s Charlatan), belief in spirits beyond the Christian context (Małgorzata Szumowska’s Never Gonna Snow Again and Body), awareness of the natural environment (Katarzyna Klimkiewicz and Dominga Sotomayor Castillos’s La Isla) or reference to tribal cultures (Zbigniew Libera’s Walser). At the same time, these works re-evaluate said tradition, treating it as a “rescue perspective” in the face of the current civilizational crisis.

Keywords

PL

animizm; pogańszczyzna; kino polskie; abiekt

EN

animism; paganism; Polish cinema; abject

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Kwartalnik Filmowy
• Year: 2021
• Issue: 114 Zanieczyszczenie, brud, skaza
• Pages: 65-86

Contributors

author

Podsiadło-Kwiecień Magdalena

• Uniwersytet Jagielloński

• https://orcid.org/0000-0003-3641-964X++

References

• Barcz, A. (2016). Realizm ekologiczny. Od ekokrytyki do zookrytyki w polskiej literaturze. Katowice: Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”.
• Bird-David, N. (1999). “Animism” Revisited: Personhood, Environment, and Relational Epistemology. Current Anthropology, (40), ss. 67-79.
• Chyc, P. (2008). Początek religii? Koncepcja animizmu w perspektywie antropologicznej. W: B. Stawiarski (red.), Człowiek, społeczeństwo, wiara. Studia interdyscyplinarne (ss. 115-128). Wrocław: Instytut Historyczny Uniwersytetu Wrocławskiego.
• Chyc, P. (2015). Wyobraźnia fantazmatyczna a animizm w Amazonii. O ograniczeniach w stosowaniu pojęcia fantazmat w badaniach antropologicznych. Sensus Historiae, 21 (4), ss. 53-72.
• Domańska, E. (2017). Nekros. Wprowadzenie do ontologii martwego ciała. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Filipowicz, A. (2020). Słowiański „nowy animizm”. Wokół badań terenowych polskiego romantyzmu. Czas Kultury, (2), ss. 115-121.
• Filipowicz, A. (2020). Zaktualizować przeszłość. Nowy animizm jako rodzima „perspektywa ratunkowa”. Sensus Historiae, 38 (1), ss. 183-193.
• Gajda, A. (2008). Pogańska słowiańszczyzna w literaturze polskiej. Państwo i Społeczeństwo, (4), ss. 167-188.
• Gieysztor, A. (2006). Mitologia Słowian. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
• Harvey, G. (2014). Introduction. W: G. Harvey (red.), The Handbook of Contemporary Animism (ss. 1-12). New York: Routledge.
• Janion, M. (2006). Niesamowita słowiańszczyzna. Fantazmaty literatury. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
• Klimkiewicz, K. (b. d.). Następny film zrobię o młodej dziewczynie. Pisf.pl. https://pisf.pl/aktualnosci/katarzyna-klimkiewicz-nastepny-film-zrobie-o-mlodej-dziewczynie/#
• Kristeva, J. (2007). Potęga obrzydzenia. Esej o wstręcie (tłum. E. Falski). Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego. (Publikacja oryginału: 1980).
• Lemann-Zajiček, J. (2007). Jan Rybkowski – baron polskiej kinematografii. W: G. Stachówna, B. Zmudziński (red.), Autorzy kina polskiego (ss. 9-30). Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Lubelski, T. (2009). Historia kina polskiego. Twórcy, filmy, konteksty. Chorzów: Videograf II.
• Majewski, J. (2006). Ostatni klaps. Pamiętnik moich filmów. Warszawa: Wydawnictwo Autorskie.
• Maron, M. (2019). Romantyzm i kino. Idee i wyobrażenie romantyczne w filmach polskich reżyserów z lat 1947-1990. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
• Mérimée, P. (1958). Lokis i inne opowiadania. Katowice: Wydawnictwo Śląsk. (Publikacja oryginału: 1869).
• Mickiewicz, A. (1922). Dziady wileńskie. Kraków: Krakowska Spółka Wydawnicza.
• Podsiadło, M. (2019). Ekokrytyczny trójgłos w kinie polskich reżyserek filmowych. Pleograf. Kwartalnik Akademii Polskiego Filmu, (3). https://akademiapolskiegofilmu.pl/pl/historia-polskiego-filmu/pleograf/polskie-kino-kobiet/18/ekokrytyczny-trojglos-w-kinie-polskich-rezyserek-filmowych/691
• Przychodniak, Z. (2003). Podwójna obcość. Początki polskiego stereotypu prześladowczego. W: E. Wiegandt, A. Czyżak, Z. Kopeć (red.), Ulotność i trwanie. Studia z tematologii i historii literatury (ss. 295-310). Poznań: Wydawnictwo „Poznańskie Studia Polonistyczne”.
• Rakowski, T. (2017). Etnografia i eksperymenty artystyczne. O powstawaniu nowych pól poznawczych we współczesnej antropologii. Teksty Drugie, (1), ss. 91-110.
• Rountree, K. (2015). Introduction: Context Is Everything: Plurality and Paradox in Contemporary European Paganisms. W: K. Rountree (red.), Contemporary Pagan and Native Faith Movements in Europe: Colonialist and Nationalist Impulses (ss. 1-23). New York – Oxford: Berghahn.
• Sapkowski, A. (1993). Piróg albo Nie ma złota w Szarych Górach. Nowa Fantastyka, (5). https://sapkowskipl.wordpress.com/2017/03/17/pirog-albo-nie-ma-zlota-w-szarych-gorach/
• Smoliński, S. (2018). Między polityką zwierząt a zwierzęcą polityką: nie-ludzka podmiotowość w „Pokocie” Agnieszki Holland. Pleograf. Kwartalnik Akademii Polskiego Filmu, (2). https://akademiapolskiegofilmu.pl/pl/historia-polskiego-filmu/pleograf/agnieszka-holland/12/miedzy-polityka-zwierzat-a-zwierzeca-polityka-nie-ludzka-podmiotowosc-w-pokocie-agnieszki-holland/640
• Szulkin, P., Kletowski, P., Marecki, P. (2012). Życiopis. Z Piotrem Szulkinem rozmawiają Piotr Kletowski i Piotr Marecki. Kraków: Korporacja Ha!art.
• Szyjewski, A. (2005). Szamanizm. Kraków: Wydawnictwo WAM.
• Thompson, E. M. (2007, 5 listopada). Sarmatyzm i postkolonializm. O naturze polskich resentymentów. Dziennik. Gazeta Prawna. https://wiadomosci.dziennik.pl/wydarzenia/artykuly/193060,sarmatyzm-i-postkolonializm.html.
• Żuławski, A., Kletowski, P., Marecki, P. (2008). Żuławski. Przewodnik Krytyki Politycznej. Z Andrzejem Żuławskim rozmawiają Piotr Kletowski i Piotr Marecki. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.