SEJMIKI POLSKIE WEDŁUG JANA PIOTRA NORBLINA. PRÓBA ROZPOZNANIA

• Authors: Kowalski Jacek

Title variants

EN

POLISH DIETINES ACCORDING TO JEAN PIERRE NORBLIN. AN ATTEMPT AT AN ANALYSIS

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

Jean Pierre Norblin de la Gourdaine (1745–1830), a French artist working in Poland for the princely family of Czartoryski between 1774 and 1804, made a number of drawings picturing Polish dietines. We currently know his seventeen works devoted to this topic (some of them are his own replicas) as well as three copies of his drawings (one of them is a copy of an original which remains unknown). As many as six of the above works are kept in the collections of the PAN Kórnik Library. Dietines were regional assemblies of noblemen, which, consisting of elected members of the Sejm and some other officials, decided about taxation, approved decisions of the Parliament, and existed from the 15th until the 18th centuries. They were most often held in churches. As much as their source documentation is rich, their iconography is very scant. This mainly consists of Norblin’s drawings, which for this reason are often reproduced as illustrations of historical or popular science works. They have very rarely been subject to a scientific analysis. The author shows that Norblin’s Dietines, commonly considered to be drawn on the spot, are not documentaries depicting the reality, but works which manipulate its elements. On the one hand, Norblin was an excellent observer, who could minutely reproduce the realities of the material culture of the 18th century Poland (e.g. the cut of the uniforms of the Polish army, and the kontusz robes, żupan garments, hats, and sabres used by the Polish nobility, which changed between 1774 and 1794) even in quick sketches. At the same time, however, he did not shy away from inaccuracies, which sometimes possibly originated from his fantasy, and sometimes from his biased attitude to the scenes he was drawing. For example, some of the churches shown in his drawings are combinations of various Polish structures. Later, Norblin pictured Polish dietines in Gothic churches of French origins or even utterly fantastic shapes. Additionally, the author’s analysis proves that not a single composition refers to a concrete dietine (such identifications were offered earlier), or shows a concrete moment of the proceedings. Some elements were presented in an exaggerating caricature, or even in contrast to the reality – such as the participants sitting on altars and pulpits, or debating during a Holy Mass – which has never been the case. Norblin’s attitude to the presented topic changed over time. Initially, he strove to highlight the crisis suffered by the dietine as an institution in the 18th century. It was common for the poorer nobility who had voting rights to “sell” their votes and sabres to the rich candidates for the position of a member of the Sejm, and for sessions to change into disputes and brawls. Norblin’s first drawings show mainly the latter, whereas images depicting proper sessions and the most important personalities, i.e. magnates sitting in the centre of the temples and buying votes from the noblemen, are missing. But no wonder, since the artist’s patron, Prince Czartoryski, was such a magnate. The situation changed during the reforms adopted by the Sejm between 1788 and 1792, which aimed at the strengthening of the state and the improvement of the political system, including the dietines. Both Prince Czartoryski and Norblin himself were supporters of changes. From then on, the artist focused on a more positive, republican dimension of the dietine as an institution, although he did not entirely resign from grotesque motifs. However, Russia, Prussia, and Austria soon ended the existence of the Polish-Lithuanian Commonwealth, dividing its land between themselves (1795). Dietines became a part of past history. Eleven years later (1806), on a part of the area of the ommonwealth, Napoleon Bonaparte recreated the Polish state in a rump form and provided it with a constitution, which brought dietines back, although in a very limited dimension. Norblin’s last drawings date back to this period. They were made after the artist returned to France. These last compositions contain allusions concerning Napoleon’s impact on the Polish dietine as an institution. On the other hand, they were also reminiscent of an exotic past. It was for this reason that children and grandchildren of the artist’s former patrons purchased them. In this way, the majority of Norblin’s works found their way to the Kórnik collection created by Tytus Działyński and his son Jan. Worthy of note, during the Polish uprising against Prussia between 1848 and 1849, one of the artists covered by Tytus Działyński’s patronage created a lithograph showing the meeting of the socalled Polish League, which took place at the church in Kórnik in January 1849. His composition was clearly influenced by one of Norblin’s Dietines kept at the Kórnik Library.

Keywords

PL

Jan Piotr Norblin (1745-1830); Ikonografia XVIII-XIX w.; sejmiki polskie

• Publisher: Biblioteka Kórnicka PAN
• Journal: Pamiętnik Biblioteki Kórnickiej
• Year: 2017
• Issue: 34
• Pages: 84-148

Contributors

author

Kowalski Jacek

• Instytut Historii Sztuki UAM

References

• Aleksandrowicz Alina, Sejm Czteroletni i Konstytucja 3 maja w kręgu Puław, [w:] Rok Monarchii Konstytucyjnej. Piśmiennictwo polskie lat 1791–1792 wobec Konstytucji 3 maja, red. Teresa Kostkiewiczowa, Warszawa 1992, s. 195–249. Batowski Zygmunt, Norblin, Lwów [1911]. Batowski Zygmunt, Z korespondencyi Norblina (ks. A. Czartoryskiego, Kościuszki, Płońskiego, J. Krasińskiego), „Lamus” 1910, t. II, z. 8, s. 516–531. Bernatowicz Aleksandra, Malarze w Warszawie czasów Stanisława Augusta. Status – aspiracje – twórczość, Warszawa 2016. Bernatowicz Aleksandra, Norblin de la Gourdaine Jan Piotr, [w:] Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających, t. VI, wyd. K. Mikocka-Rachubowa, M. Biernacka, Warszawa 1998. Blumówna Helena, Rothowa Władysława, Szkice Norblina do „Zbioru polskich ubiorów” (ze studiów do poznania warsztatu artysty), „Rozprawy i Sprawozdania Muzeum Narodowego w Krakowie” 1954/1955, t. 4, s. 214–241. Bogucka Maria, Staropolskie obyczaje w XVII–XVIII wieku, Warszawa 1994. Brückner Aleksander, Encyklopedia staropolska, t. II, Warszawa 1939. Chmielowski Benedykt, Nowe Ateny […] Część Wtora, Lwów 1746. Chrościcki Juliusz A., O polu elekcyjnym z roku 1764, „Roczniki Humanistyczne” 1987, t. 34, z. 4, s. 129–139. Czarnocka Anna, Kolekcje Artystyczne Biblioteki Polskiej w Paryżu, [w:] Towarzystwo Historyczno-Literackie, Biblioteka Polska w Paryżu. Zarys historii i prezentacji zbiorów, Paryż– Warszawa 2014, s. 173–300. Czekalski Stanisław, Obcość i obecność. Horacjusze i Sarmaci. Wzory Davidowskie w twórczości Norblina, „Artium Quaestiones” 2000, t. 11, s. 39–100. Dobrowolski Tadeusz, O dwóch scenach sejmikowych Norblina, o Koźmianie i Karpińskim, „Rozprawy i Sprawozdania Muzeum Narodowego w Krakowie” 1963, t. 3, s. 149–178. Encyklopedja kościelna podług teologicznej encyklopedji Wetzera i Weltego […] wydana przez x. Michała Nowodworskiego, t. I–XXX, Warszawa 1883–1933. Filipczak Witold, Sejmy Rzeczypospolitej w dobie stanisławowskiej, [w:] Między konstytucją Nihil Novi a ustawodawstwem nowoczesnej demokracji. Parlamentaryzm Polski w XVI–XX wieku, red. Henryk Gmiterek, Sebastian Piątkowski, Janusz Wrona, Radom 2005, s. 59–82. Forycki Maciej, Anarchia polska w myśli Oświecenia. Francuski obraz Rzeczypospolitej szlacheckiej u progu czasów stanisławowskich, Poznań 2004. Gombin Krzysztof, Trybunał Koronny. Ceremoniał i sztuka, Lublin 2013. Hołuszka Ewa, Łukaszewicz Paweł, Malarstwo polskie od baroku do modernizmu. Katalog zbiorów, Muzeum Narodowe we Wrocławiu, Wrocław 2013. Ignaczak Paweł, Grafika Jana Piotra Norblina (1745–1830). Studium z zakresu problemów warsztatowych i ideowych, t. I–III, Poznań 2013 (maszynopis dysertacji doktorskiej w Bibliotece Instytutu Historii Sztuki UAM). Ignaczak Paweł, Twórczość rytownicza Jana Piotra Norblina na tle XVIII-wiecznej grafiki rembrandtyzującej, „Rocznik Historii Sztuki” 2008, nr 33. Janocha Michał, Missa in arte polona. Ikonografia mszy świętej w średniowiecznej i nowożytnej sztuce polskiej, Warszawa 1998Jantzen Hans, Das niederlandische Architekturbild, Leipzig 1910. Jeziorowski Tadeusz, Jeziorkowski Andrzej, Mundury wojewódzkie Rzeczypospolitej Obojga Narodów, Warszawa 1992. Jusupović Monika, Działalność Adama Kazimierza Czartoryskiego na początku Sejmu Czteroletniego, „Kwartalnik Historyczny” 2009, t. 116, z. 3, s. 43–72. Kalinka Walerian, Ustawa trzeciego maja. Ustęp z niewydanego trzeciego tomu „Sejmu Czteroletniego”, Kraków 1896. Kallas Marian, Konstytucja Księstwa Warszawskiego. Jej powstanie, systematyka i główne instytucje w związku z normami szczegółowymi i praktyką, „Studia Iuridica” 1970, t. IX, z. 3. Kępińska Alicja, Jan Piotr Norblin, Wrocław 1978. Kępińska Alicja, Sejmiki w rysunkach J.P. Norblina, Warszawa 1958. Kitowicz Jędrzej, Opis obyczajów za panowania Augusta III, oprac. Maria Dernałowicz, Warszawa 1985. Kochanowski Jan, Dzieła polskie, t. I–II, opr. Julian Krzyżanowski, Warszawa 1976. Kosecka Teresa, Gabinet rycin Stanisława Augusta, Warszawa 1999. Kowalski Jacek, Kolegiata kórnicka. Od prywatnej świątyni do romantycznego sejmu Rzeczypospolitej, Kórnik 2007. Koźmian Kajetan, Pamiętniki, t. I–III, wyd. Marian Kaczmarek, Kazimierz Pecold, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1972. 146 Kriegseisen Wojciech, Sejmiki Rzeczypospolitej Szlacheckiej w XVII i XVIII wieku, Warszawa 1991. Kuczman Kazimierz, „Elekcja Wettina na króla Polski” – dzieło Jana Piotra Norblina, „Studia Waweliana” 2002/2003, nr 11/12, s. 289–207. Kunkel Robert M., Architektura gotycka na Mazowszu, Warszawa 2006. L’Encyclopédie ou Dictionnaire raisonné des sciences, des arts et des métiers, t. XII, Paris 1765. Lityński Adam, Sejmiki ziemskie 1764–1793. Dzieje reformy, Katowice 1988. Maternicki Jerzy, Nauczanie historii w szkołach średnich Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego (do 1830 r.), „Rozprawy z Dziejów Oświaty” 1974, t. 17, s. 51–103. Michalski Jerzy, Sejmiki poselskie 1788 r. (cz. II), „Przegląd Historyczny” 1960, t. 51, s. 331–367. Michałowski Janusz M., hasło: Norblin de la Gourdaine Jan Piotr (Jean Pierre), [w:] Polski słownik biograficzny, t. 23, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1978, s. 175–182. Michałowski Janusz M., Z poloniców Leningradu i Moskwy (S. Czechowicz – J.P. Norblin – J. Kosiński – K. Wojniakowski), „Biuletyn Historii Sztuki” 1965, t. 27, z. l, s. 51–70. Michałowski Janusz M., U źródeł twórczości Jana Piotra Norblina, „Biuletyn Historii Sztuki” 1971, t. 33, z. 2, s. 117–138. Michałowski Janusz M., Prace J. P. Norblina w zbiorach muzeów w Brukseli, Orleanie, Lille, Compiègne i Bibliotece Polskiej w Paryżu, „Biuletyn Historii Sztuki” 1974, t. 36, z. 3, s. 281-302 Mickiewicz Adam, Pan Tadeusz czyli ostatni zajazd na Litwie, opr. Stanisław Pigoń, Wrocław 2015. Miodońska Barbara, Rex regum i rex Poloniae w dekoracji malarskiej Graduału Jana Olbrachta i Pontyfikału Erazma Ciołka, Kraków 1979. Mondini Daniela, Mittelalter im Bild: Séroux d’Agincourt und die Kunsthistoriographie um 1800, Zürich 2005. Morawski Ryszard, Wojsko Księstwa Warszawskiego. Kawaleria, Warszawa 1990. Możdżeń Julia, Mundury wojewódzkie a renesans polskiego stroju narodowego w epoce stanisławowskiej, „Sensus Historiae” 2011, t. 4, z. 3, s. 11-31. Norblin Czartoryskich ze zbiorów Muzeum Sztuki w Winnicy (Ukraina). Katalog wystawy w Państwowej Galerii Sztuki w Sopocie 7 kwietnia – 3 maja 2004, Państwowa Galeria Sztuki, Sopot 2004. Orańska Józefa, Rysunki Jana Piotra Norblina w zbiorach Biblioteki Kórnickiej, „Pamiętnik Biblioteki Kórnickiej” 1955, z. 5, s. 79–101. Pfeiffer Bogusław, Coelum et regnum. Studia nad symbliką państwa i władcy w polskiej literaturze i sztuce XVI i XVII stulecia, Zielona Góra 2002. Porębski Mieczysław, Malowane dzieje, Warszawa 1961. Purc-Stępniak Beata, Obrazy wnętrz kościelnych w galerii malarstwa niderlandzkiego Muzeum Narodowego w Gdańsku, „Porta Aurea. Rocznik Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Gdańskiego” 2009, nr 7/8. Rizzi Alberto, Canaletto w Warszawie. Dzieła Bernarda Belotta zwanego Canalettem w stolicy Stanisława Augusta, przeł. Katarzyna Jursz-Salvadori, Warszawa 2006. Rolnik Dariusz, Społeczeństwo szlacheckie Rzeczypospolitej a wojsko w czasie Sejmu Czteroletniego i w okresie rządów konfederacji targowickiej (1788-1793), w: Społeczeństwo a wojsko, red. Adam Karpiński, Warszawa 2015, s. 309-334. Rottermund Andrzej, Historia i sztuka, „Polska” 1978, nr 2. Rulhière Claude, Histoire de l’anarchie de Pologne et du démembrement de cette république, Paris 1807. Rzepińska Maria, Osobliwe charty Sigismonda Malatesty. Próba interpretacji fresku Piera della Francesca w Rimini, [w:] tejże, W kręgu malarstwa, Warszawa 1988. Rzewuski Henryk, Pamiątki Soplicy, opr. Zygmunt Szweykowski, Wrocław 2009. Sczaniecki Paweł, Służba Boża w dawnej Polsce. Seria druga, Poznań – Warszawa – Lublin 1966. Smoliński Mariusz, Przestrzeń sakralna – przestrzeń polityczna. Kościoły Warszawy podczas sejmów i sejmików dawnej Rzeczypospolitej, [w:] Polska i Europa w dobie nowożytnej, red. Tadeusz Bernatowicz, Warszawa 2009, s. 147–155. Sroczyńska Krystyna, Jaworska Jadwiga, Widoki Zamku Królewskiego w Warszawie. Materiały ikonograficzne w malarstwie, rysunku i grafice (1581–1939), Warszawa 1985. Stanek Wojciech, Konfederacja sejmowa z 1776 roku – narzędzie dworskiego zamachu stanu, „Acta Universitatis Nicolai Copernici – Historia. Nauki Humanistyczno-Społeczne” 1993, t. 28, z. 259, s. 125–148. [Stanisław August Poniatowski], Pamiętniki króla Stanisława Augusta. Antologia, wybór tekstu Dominique Triaire, przeł. Wawrzyniec Brzozowski, wstęp Anna Grześkowiak-Krwawicz, red. Marek Dębowski, Warszawa [2013]. Suchodolska Maria, Realistyczny obraz wsi polskiej w twórczości Jana Piotra Norblina, „Biuletyn Historii Sztuki” 1951, t. 13 , z. 4, s. 97–123. Szczygielski Wojciech, Referendum trzeciomajowe. Sejmiki lutowe 1792 roku, Łódź 1994. Talbierska Joanna, Gabinet rycin króla Stanisława Augusta, [w:] Stanisław August, ostatni król Polski. Polityk, mecenas, reformator 1764–1795. Wystawa 26 listopada – 19 lutego 2012, red. Angela Sołtys, Warszawa 2012, s. 270–281. Tarnowska z Ustrzyckich U., Wspomnienia damy polskiej z XVIII wieku, Poznań 1869. Towarzystwo Historyczno-Literackie, Biblioteka Polska w Paryżu. Zarys historii i prezentacja zbiorów, Paryż – Warszawa 2014. Trąbski Maciej, Uzbrojenie i umundurowanie kawalerii narodowej wojska koronnego w latach 1775–1794, „Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie. Seria Zeszyty Historyczne” 2009, nr 10, s. 229–252. Tymieniecki W., Wszystko w iednym to iest summa przymiotów w Trybunale Koronnym na laski i honor […] Józefa Potockiego [Lublin 1732]. Wierzbicka Bożena, Gmachy i wnętrza sejmowe w Polsce, Warszawa 1998. Zygarłowski Franciszek, Marian Jaroczyński. Przyczynek do dziejów sztuki Wielkopolski, Poznań 1938.