Mechanizmy finansowania ochrony zabytków w II Rzeczypospolitej na przykładzie województwa pomorskiego

• Authors: Zimna-Kawecka Karolina

Title variants

EN

Financing mechanisms for the protection of historical monuments in the Second Republic of Poland on the example of the Pomeranian Voivodship

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

Artykuł przybliża problemy związane z finansowaniem ochrony zabytków w II Rzeczypospolitej w kontekście działalności urzędniczej na przykładzie ówczesnego województwa pomorskiego. Przedwojenni konserwatorzy działali w obrębie określonej struktury administracyjnej, w ramach której pełnili funkcję kierowników oddziałów sztuki urzędów wojewódzkich. Ponosili więc odpowiedzialność za przygotowanie i realizację preliminarzy budżetowych nie tylko spraw związanych z ochroną zabytków, ale też dotyczących współczesnej sztuki i kultury. Realizowanie właściwej polityki wobec zabytków było znacząco utrudnione przez niedostateczne finansowanie wynikające z uwarunkowań gospodarczo- politycznych odrodzonego państwa. Przyznawane przez władze centralne sumy były często kilkukrotnie niższe od planowanych, a ich wartość dodatkowo obniżała inflacja. Zapotrzebowanie na dotacje należało zgłaszać z rocznym wyprzedzeniem, a wypłata środków miała miejsce dopiero po skończeniu etapu prac i następowała z opóźnieniem. W tak trudnych warunkach organizacyjno-finansowych międzywojenni konserwatorzy nie tylko wykonywali swoje zadania z zakresu ochrony zabytków, ale też wspomagali władze w realizowaniu tzw. polityki narodowościowej oraz rozwijaniu kultury i sztuki w powierzanych im okręgach. Czynili to m.in. dzięki umiejętnemu wykorzystaniu mechanizmów finansowania.

EN

The article discusses the problems connected with financing the protection of monuments in the Second Republic of Poland in the context of official activity on the example of the then Pomeranian Voivodship. Pre-war conservators operated within a specific administrative structure within which they served as heads of Art Departments of Voivodship Offices. Therefore, they were responsible for the preparation and implementation of budget estimates not only for issues related to the protection of monuments, but also for those related to contemporary art and culture. The implementation of a proper policy related to monuments was significantly hampered by insufficient funding resulting from the economic and political conditions of the reborn state. The amounts granted by the central government were often several times lower than planned, and their value was further reduced by inflation. Applications for grants had to be submitted one year in advance and the disbursement of funds took place only after the completion of the work and was usually delayed. In such difficult organizational and financial conditions, interwar conservators not only performed their tasks in the field of monument protection, but also supported the authorities in the implementation of the so-called national policy and the development of culture and art in the regions entrusted to them. They performed these tasks also thanks to the skilful use of financing mechanisms.

Keywords

PL

ochrona zabytków; konserwator; historia ochrony zabytków; finansowanie zabytków; prawo ochrony zabytków

EN

monuments protection; conservator; history of monuments protection; financing of monuments; monuments protection law

• Publisher: Narodowy Instytut Dziedzictwa
• Journal: Ochrona Zabytków
• Year: 2018
• Issue: 2
• Pages: 157-199

Dates

published

2018

Contributors

author

Zimna-Kawecka Karolina

• Zakład Konserwatorstwa Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu
• Heritage Conservation Department of the Nicolaus Copernicus University in Toruń

References

• Bystrzycki P., Działdowszczyzna w latach II Rzeczypospolitej. Życie społeczno-polityczne, Olsztyn 1997.
• Chyczewski J., Prace konserwatorskie na terenie województwa pomorskiego w okresie od połowy 1937 do roku 1938, „Zapiski Towarzystwa Naukowego w Toruniu” 1948, t. 14, z. 1-4.
• Dettloff P., Odbudowa i restauracja zabytków architektury w Polsce w latach 1918-1939. Teoria i praktyka, Kraków 2006.
• Dettloff P., Służby konserwatorskie a ochrona i restauracja zabytków w II Rzeczypospolitej. Konserwatorstwo polskie w 20-leciu międzywojennym, [w:] Jasieńko J., Kuśnierz K. (red.), 90 lat Służby Ochrony Zabytków w Polsce, Wojanów, 26-28 listopada 2008, Wrocław 2009.
• Diecezja Chełmińska. Zarys historyczno-statystyczny, Pelplin 1928.
• Karczewski A., Problemy i zagadnienia opieki nad zabytkami w Polsce, cz. 2, Kraków 1947.
• Nierzwicki J., 700 lat parafii chełmińskiej, Chełmno 1933.
• Pajzderski N., W sprawie opieki nad zabytkami, „Słowo Pomorskie” 1923, nr 240 (19 X).
• Pruszyński J., Dziedzictwo kultury Polski. Jego straty i ochrona prawna, t. 1, Kraków 2001.
• Pruszyński J., Ochrona zabytków w II Rzeczypospolitej, [w:] Gumkowska M. (red.), Konserwator i zabytek in memoriam Jerzego Remera, Warszawa 1991.
• Pruszyński J., Ochrona zabytków w Polsce, Warszawa 1989.
• Remer J., Drogi konserwatorstwa polskiego (na XX-lecie), [w:] Studia z Muzealnictwa i Konserwatorstwa, cz. 2, „Biblioteka Muzealnictwa i Ochrony Zabytków”, seria B, t. 41, Warszawa 1976.
• Remer J, Program inwentaryzacji zabytków sztuki w Polsce, „Ochrona Zabytków Sztuki” 1930-1931, z. 1-4, cz. 2.
• Rymaszewski B., Polska ochrona zabytków, Warszawa 2005.
• Rymaszewski B., Polska ochrona zabytków. Refleksje z lat 1918-2002, Warszawa 2002.
• Salm J., Odbudowa miast wschodniopruskich po I wojnie światowej, Olsztyn 2006.
• Szmygin B., Kształtowanie koncepcji zabytku i doktryny konserwatorskiej w Polsce w XX wieku, Lublin 2000.
• Wojciechowski J., Co zrobiono w Polsce w zakresie odbudowy, restauracji i konserwacji zabytków sztuki w latach 1919-1929 „Ochrona Zabytków Sztuki” 1930-1931, z. 1-4, cz. 2.
• Wojciechowski J., Historia powstania i rozwoju organizacji opieki państwowej nad zabytkami sztuki w Polsce, „Ochrona Zabytków Sztuki” 1930-1931, z. 1-4, cz. 1.
• Zimna-Kawecka K., Działalność konserwatorska na terenie województwa pomorskiego w latach 1920-1939, niepublikowana praca doktorska, Toruń 2011 (promotor dr hab. Marian Arszyński prof. UMK), mps w zbiorach Archiwum Zakładu Konserwatorstwa UMK.
• Zimna-Kawecka K., Etos konserwatora w polskim międzywojennym prawie ochrony zabytków wobec praktyki urzędniczej, [w:] Różański M. (red.), Ochrona dóbr kultury w rozwoju historycznym Olsztyn 2017.
• Zimna-Kawecka K., Zamki, pałace i dwory regionu pomorskiego w okresie II RP – rola działań konserwatorskich w zakresie edukacji historyczno-kulturalnej regionu, [w:] Rozynkowski W. (red. zb.), Zamki, pałace, dwory i ich mieszkańcy w regionie kujawsko-pomorskim, seria: „Region Kujawsko-Pomorski w Przeszłości”, t. I, Toruń 2013.
• Dekret Rady Regencyjnej z dn. 31 października 1918 r. o opiece nad zabytkami sztuki i kultury (Dz.Pr.P.P. R. 1918 nr 16 poz. 36).
• Konkordat pomiędzy Stolicą Apostolską a Rzecząpospolitą Polską podpisany w Rzymie dn. 10 lutego 1925 r. (Dz.U. R. 1925 nr 72, poz. 501).
• Preliminarz budżetowy Rzeczypospolitej Polskiej na rok 1921 cz. 17: Ministerstwo Sztuki i Kultury, Warszawa 1920.
• Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych oraz Ministra Sztuki i Kultury o włączeniu urzędów konserwatorskich w skład urzędów wojewódzkich z dn. 20 lutego 1920 r. (Dz.U. R. 1920 nr 19, poz. 97).
• Rozporządzenie Ministra Sztuki i Kultury w przedmiocie organizacji urzędów konserwatorskich z dn. 5 kwietnia 1919 r. (M.P. R. 1919, nr 81).
• Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 14 kwietnia 1924 r. o zmianie ustroju pieniężnego (Dz.U. R. 1924 nr 34, poz. 351).
• Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 16 lutego 1928 r. o prawie budowlanym i zabudowaniu osiedli (Dz.U. R. 1928 nr 23 poz. 202).
• Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 6 marca 1928 r. o opiece nad zabytkami (Dz.U. R. 1928 nr 29, poz. 265).
• Sprawozdanie Ministerstwa Robót Publicznych, Generalnej Dyrekcji Odbudowy za 1922 rok, Warszawa 1923.
• Ustawa z dn. 11 stycznia 1924 r. o naprawie Skarbu Państwa i reformie walutowej (Dz.U. R. 1924 nr 4, poz. 28).
• Ustawa z dnia 10 marca 1934 r. o ochronie przyrody (Dz.U. R. 1934 nr 31, poz. 274).
• Archiwum Akt Nowych, Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego 1917-1939, sygn. 699 (B-9693), 703 (B-9697), 6993 (B-15986), 7027, 7029, 7030 (B-16023).
• Archiwum Państwowe w Bydgoszczy, Urząd Wojewódzki Pomorski w Toruniu 1919-1939, sygn. 47, 612, 3262, 3275, 3281 3306, 3308, 3315, 3339, 3348, 3434, 3440, 3363, 3498, 3695 3737, 3743, 3747, 3766, 3876, 3897, 7901, 24108, 24110, 24114 24119, 24120, 24121, 24426, 24526, 24528, 24533, 24137 24542, 24544, 24545, 24546, 24547, 24554, 24555, 24564 24566, 24568, 24570, 25472, 24573, 24575, 24578, 24585 24586, 24591, 24593, 24595, 24597, 24599, 24604, 24605 24606, 24610, 26014, 24618, 24635, 24713, 24739, 24682 25089, 30270, 30295, 30401, 30433, 30511, 30527.
• Archiwum Państwowe w Olsztynie, Urząd Budownictwa Naziemnego w Nowym Mieście Lubawskim 1854-1939, sygn. 56, 58.
• Archiwum Państwowe w Toruniu, Akta miasta Torunia D 1920-1939, sygn. 2552, 2831, 3391.
• Archiwum Państwowe w Toruniu, Akta miasta Torunia G – akta budowlane, sygn. 3196.
• Archiwum Państwowe w Toruniu, Powiatowa Inspekcja Budowlana i Państwowy Urząd Budownictwa Naziemnego w Toruniu 1839-1937, sygn. 46.
• Archiwum Państwowe w Toruniu, Starostwo Powiatowe w Brodnicy z lat (1890-), 1920-1939, sygn. 470.
• Archiwum Państwowe w Warszawie, Akta Konserwatora Zabytków m.st. Warszawy i woj. Łódzkiego 1919-1939, sygn. 390 420.
• Archiwum Zakładu Konserwatorstwa UMK w Toruniu, „Poznański Okręg Konserwatorski, dr Nikodem Pajzderski – sprawozdania z działalności. Lata 1919-1931”, materiały z Urzędu Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Poznaniu, oprac. J. Frycz, M. Romaniszyn, mps, Toruń 1981.

Identifiers

ISSN

0029-8247