Idee i postulaty wychowania rodzinnego oraz edukacji domowej w świetle polskiego piśmiennictwa pedagogicznego od końca XVIII do początku XX wieku

• Authors: Jakubiak Krzysztof , Nawrot-Borowska Monika

Title variants

EN

Ideas and postulates of family education and home education in the light of polish pedagogical literature from the end of the XVIIIth century till the beginning of the XXth century

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Przedmiotem artykułu uczyniono idee i postulaty wychowania rodzinnego formułowane na stronach polskiego piśmiennictwa pedagogicznego. Zaprezentowane ustalenia historiograficzne i wnioski oparte zostały na analizie źródłowej zarówno pism, podręczników i poradników pedagogicznych, wychowawczych, jak i artykułów z prasy pedagogicznej, rodzinnej, kobiecej i społeczno-literackiej. Cezury czasowe obejmują okres od końca wieku XVIII do początku wieku XX. Na tle koncepcji wychowania rodzinnego formułowanych w pismach pedagogicznych ukazane zostaną także zalecenia dla organizacji edukacji domowej, która realizowana była właśnie na gruncie rodziny.

EN

The subject of the article was ideas and postulates of family education, formulated in polish pedagogical literature. Presented histographical findings and conclusions were based on source analysis of magazines, textbooks and educational guides as well as on articles from pedagogical, family, women’s and socio-literary press. The time frames cover the period from the end of the XVIIIth century till the end of the XXth century. At the background of the conception of family education formulated in pedagogical press, the author presented also recommendations for organization of home education, which was implemented on the grounds of the family.

Keywords

PL

wychowanie w rodzinie; edukacja domowa; piśmiennictwo pedagogiczne XVIII – XX w.

EN

education in family; home education; pedagogical literature of XVIII–XXth century

• Publisher: Uniwersytet Rzeszowski. Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego
• Journal: Kultura – Przemiany – Edukacja
• Year: 2018
• Volume: 6
• Pages: 22-45

Dates

published

2018

Contributors

author

Jakubiak Krzysztof

• Uniwersytet Gdański

author

Nawrot-Borowska Monika

• Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy

References

• Bednarz-Grzybek R., Nauczyciel w polskiej myśli pedagogicznej XIX i początków XX wieku (wybrane aspekty), [w:] W kręgu dawnych i współczesnych teorii wychowania. Uczeń – szkoła - nauczyciel, red. K. Dormus, R. Ślęczka, Wydział Pedagogiczny Uniwersytetu Pedagogicznego im. KEN, Kraków 2012.
• Bieńkowski T., Edukacja w rodzinie w Polsce do połowy XVIII wieku - wnioski z badań, [w:] Wychowanie w rodzinie od starożytności po wiek XX, red. J. Jundziłł, Bydgoszcz, Wyd. WSP, 1994.
• Bołdyrew A., Matka i dziecko w rodzinie polskiej. Ewolucja modelu życia rodzinnego w latach 1795–1918, Wyd. Neriton, Warszawa 2008.
• Borzyszkowski J., (red.), Rodzina pomorska, Nadbałtyckie Centrum Kultury, Gdańsk 1999.
• Chyra Z., Nauczyciele prywatni (1764 -1807), [w:] Społeczeństwo polskie XVIII i XIX wieku, red. J. Leskiewiczowa, t. VI, PWN, Warszawa 1974.
• Dąbrowska J. E., Klementyna, Trans Humana Wyd. Uniwersyteckie, Białystok 2008.
• Epsztein T., Edukacja dzieci i młodzieży w polskich rodzinach ziemiańskich na Wołyniu, Podolu i Ukrainie w II połowie XIX wieku, Wyd. DiG, Warszawa 1998.
• Fryckowski E., Jędrzej Śniadecki – wybitny myśliciel polskiego Oświecenia, „Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Bydgoszczy. Studia z Nauk Społecznych” 1993, z. 10.
• Hutnik B., Podobiński S., Idee, słowa, czyny: o Jędrzeja Śniadeckiego poglądach na temat kształtowania ludzkiego fizys, „Prace Naukowe. Pedagogika” 1999-2000-2001, nr 8-9-10.
• Ideologia, [w:] Encyklopedia PWN, https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/ideologia;3913853.html (dostęp z dnia 8.12.2018 r.)
• Jakubiak K., (red.), Partnerka, matka, opiekunka. Status kobiety w dziejach nowożytnych od VI do XX wieku, Wyd. WSP, Bydgoszcz 2000.
• Jakubiak K, Winiarz A., (red.) Wychowanie w rodzinie polskiej od schyłku XVIII do połowy XX wieku, Wyd. UKW, Bydgoszcz 2000.
• Jakubiak K., (red.), Rodzina jako środowisko wychowawcze w czasach nowożytnych, Wyd. WSP, Bydgoszcz 1995.
• Jakubiak K., Jamrożek W. (red.), Dziecko w rodzinie i społeczeństwie. Dzieje nowożytne, Wyd. UKW, Bydgoszcz 2002.
• Jakubiak K., Karłowska G., Nawrot M., Winiarz A. (red.), Źródła do dziejów nauczania domowego dzieci polskich w XIX i na początku XX wieku z bibliografią adnotowaną pamiętników i wyborem literatury pedagogicznej, Wyd. UKW, Bydgoszcz 2005.
• Jakubiak K., Popularyzacja wychowania rodzinnego dziecka w polskiej literaturze pedagogicznej i czasopiśmiennictwie XIX wieku, [w:] Rodzina w starożytnym Rzymie, red. J. Jundziłł, Wyd. WSP, Bydgoszcz 1993.
• Jakubiak K., Winiarz A., (red.), Nauczanie domowe dzieci polskich od VIII do XX wieku, Wyd. Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2004.
• Jakubiak K., Wypracowanie modelu wychowania rodzinnego dziecka w polskiej pedagogice XIX i początku XX wieku, [w:] Rodzina i wychowanie. Ciągłość i zmienność na przestrzeni wieków, red. J. Jundziłł, Bydgoszcz, Wyd. WSP, 1995.
• Jedynak B., Dom i kobieta w kulturze niewoli,[w:] Kobieta w kulturze i społeczeństwie, red. B. Jedynak, Wyd. UMCS, Lublin 1990.
• Jedynak B., Obyczaje domu polskiego w czasach niewoli 1795-1918, Agencja Wydawniczo-Reklamowa, Lublin 1996.
• Jędrychowska B., Jurczyk-Romanowska E., (red.), Od starożytnej myśli filozoficznej do współczesnych rozwiązań legislacyjnych, „Wychowanie w Rodzinie” 2013, t. 7.
• Jundziłł J., (red.), Wychowanie w rodzinie od starożytności po wiek XX, Wyd. WSP, Bydgoszcz 1994.
• Kabzińska Ł., Rodzina jako podstawowe środowisko wychowawcze w pedagogicznych koncepcjach Królestwa Polskiego z lat 1846-194, [w:] Wychowanie w rodzinie polskiej od schyłku XVIII do połowy XX wieku, red. K. Jakubiak, A. Winiarz, Wyd. UKW, Bydgoszcz 2000.
• Kahl E., Wychowanie dziecka w rodzinie szlacheckiej w XVI i XVII wieku, „Wychowanie w Rodzinie” 2011, nr 1.
• Kałwa D., Walaszek A., Żarnowska A, (red.), Rodzina – prywatność – intymność. Dzieje rodziny polskiej w kontekście europejskim, Wyd. DiG, Warszawa 2005.
• Karłowska G., Nawrot M., Charakterystyka zbiorowości nauczycieli domowych w Królestwie Polskim w świetle literatury wspomnieniowej i pamiętnikarstwa, „Acta Universitatis Nicolai Copernici” 2004. Pedagogika XXIII, Historia wychowania.
• Komorowska J., Przemiany rodziny polskiej, Instytut Wydawniczy CRZZ, Warszawa 1975.
• Korzeniowska W., Szuścik U., (red.), Rodzina. Historia i współczesność. Studium monograficzne, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2010.
• Leżańska W., Bony i freblanki w polskim systemie wychowania domowego, [w:] Nauczanie domowe dzieci polskich od XVIII do XX wieku, red. K. Jakubiak i A. Winiarz, Wyd. AB, Bydgoszcz 2004.
• Leżańska W., Pozytywistyczny wizerunek nauczyciela wczesnej edukacji w pedagogice Adolfa Dygasińskiego, „Przegląd Historyczno-Oświatowy” 2014, LVII 3–4 (225–226).
• Leżańska W., Wizerunek nauczyciela wczesnej edukacji w pedagogice Anieli Szycówny (1869–1921), „Przegląd Historyczno-Oświatowy” 2017, nr 1-2.
• Lutyńska K., Ideologia czasopism rodzinnych Królestwa Polskiego w latach 1860-1880, [w:] „Przegląd Nauk Historycznych i Społecznych” 1956, t. VII, Łódź 1958.
• Ładyżyński A., Wpływ rodziny na kształtowanie się postaw religijnych i patriotycznych dzieci i młodzieży szlacheckiej w dobie zaborów 1772-1914, [w:] Studia z dziejów o oświaty i myśli pedagogicznej XIX i XX wieku, red. J. Szblicka-Żak, Wyd. UW, Wrocław 1998.
• Matyjas B., Obraz dzieciństwa globalnego. Kontekst pedagogiczny, „Kultura –Historia –Globalizacja” 2012, nr 11.
• Miąso J., Reformy oświatowe w Prusach, Austrii i Rosji i ich wpływ na szkolnictwo polskie w II połowie XIX wieku, „Kwartalnik Pedagogiczny”, nr 3 (157) 1995.
• Michalski S., Działalność pedagogiczna Anieli Szycówny, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa 1968.
• Nawrot-Borowska M., Dom czy szkoła?: wady i zalety nauczania domowego i szkolnego na ziemiach polskich w II połowie XIX i na początku XX wieku, „Edukacja Elementarna w Teorii i Praktyce” 2013, nr 4.
• Nawrot-Borowska M., Bony w wychowaniu domowym dzieci polskich w latach 1850-1914, „Biuletyn Historii Wychowania” 2005/2006, 1-2 (21-22).
• Nawrot-Borowska M., Korepetytor w nauczaniu domowym na ziemiach polskich doby zaborów, „Biuletyn Historii Wychowania” 2010, nr 25.
• Nawrot-Borowska M., Małek A., Praktyczne przewodniki wychowania. Problematyka poradników wychowawczych dla rodziców z lat 1900-1989, „Wychowanie w Rodzinie” 2018, nr 2/XVIII (materiały w druku).
• Nawrot-Borowska M., Mamki - najemne karmicielki w świetle literatury poradnikowej z drugiej połowy XIX i początku XX wieku, „Biuletyn Historii Wychowania” 2014, T. 31.
• Nawrot-Borowska M., Najemni wychowawcy domowi dzieci polskich w II połowie XIX i na początku XX wieku, [w:] O wychowawcach i wychowaniu: perspektywa myślenia pedagogicznego, red. E. Kubiak-Szymborska, Wyd. UKW, Bydgoszcz 2010.
• Nawrot-Borowska M., Nauczanie domowe na ziemiach polskich w II połowie XIX i na początku XX wieku – zapatrywania teoretyczne i praktyka, Wyd. UKW, Bydgoszcz 2011.
• Nawrot-Borowska M., Nauczyciel domowy na ziemiach polskich w latach 1850-1914, [w:] W kręgu dawnych i współczesnych teorii wychowania. Uczeń – szkoła- nauczyciel, red. K. Dormus, R. Ślęczka, Wydział Pedagogiczny Uniwersytetu Pedagogicznego im. KEN, Kraków 2012.
• Nawrot-Borowska M., Postulowana i rzeczywista rola mamek i nianiek w opiece nad dzieckiem w rodzinach polskich w latach 1850-1914, [w:] Virginibus puerisque. T. 2, Z zagadnień wychowania i opieki nad dzieckiem w XVIII-XX wieku, red. E. Kula, M. Pękowska, Wyd. Uniwersytetu Jana Kochanowskiego, Kielce 2012.
• Nawrot-Borowska M., Sprawy tajemne i nieczyste. Rola rodziny w wychowaniu seksualnym dzieci w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku w świetle poradników. Zarys problematyki, „Wychowanie w Rodzinie” 2013, nr 1 (t. VII).
• Nawrot-Borowska M., Wzorzec idealnej piastunki, niani, opiekunki dziecięcej w świetle poradników polskich z II połowy XIX i początku XX wieku, [w:] Kądziel - Kołyska - Łoże: Atrybuty kobiecości na przestrzeni dziejów, red. A. Głowacka-Penczyńska, K. Grysińska-Jarmuła, M. Opioła-Cegiełka, Wyd. UKW, Bydgoszcz 2017.
• Pedagogika pozytywizmu warszawskiego, oprac. R. Wroczyński, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1958.
• Podgórska E., Zagadnienia pedagogiczne w czasopiśmiennictwie drugiej połowy XVIII wieku, „Studia Pedagogiczne” 1956, t. 3.
• Pogracka-Michalak I., Twórczość publicystyczna Izabeli Moszczeńskiej, „Acta Uniwersitatis Lodzensis”. Folia Litteraria Polonica 2013, nr 2 (20).
• Siwiec A., Publicystyka społeczna Izabeli Moszczeńskiej, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2017.
• Sobczak J., Przejawy zainteresowania wychowaniem rodzinnym w pracach niektórych polskich pisarzy i pedagogów u schyłku XVIII i w pierwszej połowie XIX wieku, „Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Bydgoszczy. Studia Pedagogiczne” 1992, z. 18.
• Sobczak J., Warunki i przejawy rozwoju teorii wychowania rodzinnego i edukacji rodziców od czasów odrodzenia, [w:] Rodzina. Przeszłość – teraźniejszość – przyszłość, red. A. Tchorzewski, Wyd. WSP, Bydgoszcz 1988.
• Stawiak-Ososińska M., Wychowanie domowe dziewcząt w świetle poglądów publicystów pierwszej połowy XIX wieku w Królestwie Polskim (rola i zadania matki w domowym wychowaniu córek), „Studia Pedagogiczne. Problemy Społeczne, Edukacyjne i Artystyczne” 2003, nr 14.
• Szarkowska A., Wychowanie religijne w rodzinie polskiej w okresie zaborów, „Kultura i Edukacja” 2003, nr 3/4.
• Szulakiewicz W., Władysław Seredyński. Studium z dziejów pedagogiki galicyjskiej. Seria Galicja i jej dziedzictwo, t. 7, Wyd. WSP w Rzeszowie, Rzeszów 1995.
• Szybiak I., O rodzicielskich zaletach i wadach w oświeceniowej polskiej publicystyce edukacyjnej, [w:] Nauczanie domowe dzieci polskich od XVIII do XX wieku, red. K. Jakubiak, Wyd. UKW, Bydgoszcz 2004.
• Walasek S., Albański L., (red.), Przekaz tradycji i kultury na przestrzeni wieków, „Wychowanie w Rodzinie” 2011, t. 1 i 2.
• Walasek S., Haratyk A., Rodzina w Europie na przełomie XIX i XX wieku, Wrocław „Wychowanie w Rodzinie” 2016, t. 12
• Zacharska J., Nauczycielka w literaturze przełomu XIX i XX wieku,[w:] Kobieta i praca. Wiek XIX i XX. Zbiór studiów pod red. A. Żarnowskiej i A. Szwarca, Wyd. DiG, Warszawa 2000.
• Źródła do dziejów wychowania w rodzinie polskiej w XIX i początkach XX wieku, wybór i oprac. A. Denisiuk, K. Jakubiak, Wyd. AB, Bydgoszcz 2001.
• Żarnowska A., Szwarc A., Kobieta i edukacja na ziemiach polskich w XIX i XX wieku, (tom I, cześć I i II, tom II, część I i II), Instytut Historyczny Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1995.
• Żołądź-Strzelczyk D., Polska rodzina szlachecka w XVI-XVIII w. i źródła jej oddziaływań wychowawczych, [w:] Z dziejów polskiej kultury i oświaty od średniowiecza do początków XX wieku, red. K. Jakubiak, T. Maliszewski, Kraków, Oficyna Wydawnicza Impuls, 2010.
• „Magazyn Warszawski” 1785, t. 2.
• A. W., Słówko w kwestii palącej, „Tygodnik Ilustrowany” 1900, nr 32.
• Brodziński K., Wpływ rodziców na wychowanie dziecka, „Warta” 1874, nr 22.
• Chmielewski J., Adam August Jeske, „Szkoła” 1876, nr 50.
• Chmielowski P., Dom i szkoła, „Opiekun Domowy” 1872, nr 21, [w:] Pedagogika pozytywizmu warszawskiego, oprac. R. Wroczyński, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1958.
• Chowanna. (Myśli wybrane). Komentarz, wybór i opracowanie W. Andrukowicz. Przedmową opatrzył L. Witkowski. Posłowie S. Sztobryn, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2010.
• Dom rodzicielski, [w:] B. Filiński, Park doktora Jordana i kilka uwag o wychowaniu, Księgarnia Spółki Wydawniczej Polskiej, Kraków 1891.
• Dygasiński A., Jak się uczyć i jak uczyć innych, Gebethner i Wolf, Warszawa 1889.
• Dzieduszycka A., Gawędy matki, Księgarnia Gubrynowicza i Schmidta, Lwów 1872.
• Dzieduszycka A., Kilka myśli o wychowaniu i wykształceniu niewiast naszych, Księgarnia Gubrynowicza i Schmidta, Lwów 1871.
• Eger F., Słówko o obowiązku rodziców i nauczycielek w prowadzeniu dzieci, „Kronika Rodzinna” 1874, nr 13.
• Froebel F., O znaczeniu zabawy, [w:] Źródła do dziejów wychowania i myśli pedagogicznej. Wyboru dokonał i opracował S. Wołoszyn, t. 2, PWN, Warszawa 1946.
• Geniusz rodziny. Podarunek Luizy Otto dla dziewic i niewiast. Matka, „Kłosy” 1870, nr 280.
• Goltz A., Reforma w wychowaniu kobiet i użyciu ich czasu i pracy, Odbitka z „Kroniki Rodzinnej”, Warszawa 1869.
• Haufe E., Dziecko i rodzina. Wskazówki kształcenia domowego dla matek, T. Paprocki, Warszawa 1892.
• Hewelke O., Z zadań wychowawczych, „Tygodnik Ilustrowany” 1902, nr 20.
• Hoffmanowa z Tańskich K., Amelia matką. Dzieło za dalszy ciąg Pamiątki po dobrej matce służyć mogące, t.1-3, w drukarni Łątkiewicza, Warszawa 1822-1824.
• Hoffmanowa z Tańskich K., Dzieła, wyd. pod red. N. Żmichowskiej, t. 9, Spółka Wydawnicza Księgarzy, Warszawa 1876.
• Hoffmanowa z Tańskich K., O powinnościach kobiet przez autorkę Karoliny, t. 1-3, R. Friedlein, Warszawa 1849.
• Hoffmanowa z Tańskich K., Pamiątka po dobrej matce, czyli ostatnie jej rady dla córki. Przez młodą Polkę, (b. w.), Warszawa 1819.
• Hoffmanowa z Tańskich K., Listy o wychowaniu kobiet, W. B. Korn, Wrocław 1833.
• Ilnicka M., Dziecko i rodzina, „Bluszcz” 1892, nr. 48.
• Ilnicka M., Pamięć, „Bluszcz” 1877, nr 48.
• Język francuski, „Ruch Literacki” 1875, nr 43.
• Karłowicz J., O potrzebie reformy w nauczaniu języków obcych, „Prawda” 1881, nr 3.
• Key E., Stulecie dziecka, przeł. I Moszczeńska, Księgarnia Naukowa, Warszawa 1904.
• Łagowski F., Dwudziestopięciolecie pracy literacko-pedagogicznej Henryka Wernica, „Bluszcz” 1894, nr 5.
• Metodyczny kurs nauk, „Przegląd Pedagogiczny” 1890, nr 13, s. 218-219.
• Młoda Nauczycielka, Francuzo-muzykomania, „Przegląd Pedagogiczny” 1888, nr 10.
• Moszczeńska I., Co każda matka swojej dorastającej córce powiedzieć powinna, M. Arct, Warszawa 1904.
• Moszczeńska I., Czego nie wiemy o naszych synach, Księgarnia Naukowa, Warszawa 1904.
• Moszczeńska I., Dla rodziców rady i wskazówki przy wychowaniu dzieci, M. Arct, Warszawa 1903.
• Moszczeńska I., Dobre i złe wychowanie dzieci w przykładach, M. Arct, Warszawa 1904.
• Moszczeńska I., Jak rozmawiać z dziećmi o kwestiach drażliwych, M. Arct, Warszawa 1904.
• Moszczeńska I., Pogadanki moralne, J. Lisowska, Warszawa 1908.
• Moszczeńska I., Reformy w wychowaniu moralnym, M. Arct, Warszawa 1903.
• Moszczeńska I., Zdradne sieci. Przestroga dla dziewcząt, C. Walewska, Księgarnia Polska, Warszawa 1912.
• Nowicki J., Kilka myśli wstępnych o emancypacji kobiet, Warszawa 1872.
• O obowiązku rodziców dobrego wychowania dzieci, [w:] F. Cozel, Rodzina chrześcijańska, nakładem Dyrektora Apostolstwa Modlitwy, Kraków 1908.
• O skażeniu języka. Zapiski literackie, „Dziennik Literacki” 1860, nr 103.
• O wpływie wychowawczym kółka rodzinnego i stosunku domu do szkoły, „Przegląd Pedagogiczny” 1883, nr 6.
• Odczyty publiczne w sali ratuszowej miasta stołecznego Lwowa miane przez Józefę ze Śmigielskich-Dobieszewską na wezwanie sekcji lwowskiej Towarzystwa Pedagogicznego Galicyjskiego. Wychowanie kobiet wobec dzisiejszych dążeń społecznych, Drukarnia Kornela Pillera, Lwów 1871.
• Okresy wychowawcze, [w]: Ks. J. T. Peche, Pedagogika. Podręcznik szkolny w zakresie kształcenia średniego, opracowany podług najnowszych wskazań wychowawczych, Warszawa 1918.
• Orzeszkowa E., Kilka słów o kobietach, A. J. Rogosz, Warszawa 1873.
• P., Systematyczny kurs nauk przeznaczony do pomocy w wychowaniu domowym dla dzieci od lat 3 do 15. Ułożył August Jeske, Warszawa 1873-1874, „Biblioteka Warszawska” 1874, t. 1.
• Pamiątka po dobrym ojcu, z rekopisa bezimiennego przerobiona, pomnożona i wydana przez Teodozego Sierocińskiego, profesora Szkoły Wojewódzkiej Zamoyskiej, nakładem Glucskberga, Warszawa, 1825.
• Papłoński J., Zasady wychowania domowego. Odczyt publiczny Dyrektora Warszawskiego Instytutu Głuchoniemych i Ociemniałych, Warszawa 1871.
• Pestalozzi J. H., Matka i dziecko, [w:] Źródła do dziejów wychowania i myśli pedagogicznej. Wyboru dokonał i opracował S. Wołoszyn, t. 2, PWN, Warszawa 1946.
• Prądzyński E., O prawach kobiety, Warszawa 1873.
• Ród ludzki. Poema dydaktyczne [w:] Dzieła Stanisława Staszica, t. 9, Drukarnia Jego Cesarsko-Królewskiej Mości Rządowej, Warszawa 1820.
• Rzut oka na rozwój umysłowy dziecka, [w:] A. Szycówna, Ogólne zasady nauczania z zastosowaniem do potrzeb szkoły elementarnej, Księgarnia J. Lisowskiej, Warszawa 1917.
• Sierociński T., Ojcowska rada dla mojej córki, dzieło młodzieży żeńskiej poświęcone, nakładem S. H. Merzbacha, Ksiegarza, Warszawa 1848.
• Stosunek rodziców i nauczycieli prywatnych, „Przegląd Pedagogiczny” 1891, nr 21.
• Sully J., Dusza dziecka, przeł. I. Moszczeńska, (b. w.), Warszawa 1901.
• Szycówna A., Czytanki stopniowane dla dzieci zaczynających naukę systematyczną, M. Arct, Warszawa 1906.
• Szycówna A., Gramatyka polska dla dzieci zaczynających się uczyć systematycznie, M. Arct, Warszawa 1909.
• Szycówna A., Jak badać umysł dziecka, M. Arct, Warszawa 1904.
• Szycówna A., Nauka w domu. Przewodnik dla wychowawców, M. Arct, Warszawa 1895.
• Szycówna A., O zadaniach i metodach psychologii dziecka, nakł. autora, Lwów 1901.
• Szycówna A., Ogólne zasady nauczania z zastosowaniem dla potrzeb szkoły elementarnej, Księgarnia J. Lisowskiej, Warszawa 1917.
• Szycówna A., Rozwój pojęciowy dziecka w okresie 6-12 lat, skład główny w Księgarni Wendego, Warszawa 1899.
• Śniadecki J., O fizycznym wychowaniu dzieci. Wydanie nowe, A. Ass, Wilno 1857.
• Trentowski B. F., Chowanna, czyli system pedagogiki narodowej, Ossolineum, Wrocław 1970, t. 2.
• Wernic H., Co i jak robią rzemieślnicy, (b.w.), Warszawa 1898.
• Wernic H., Co opowiadać dzieciom do lat siedmiu. Powiastki, Warszawskie Towarzystwo Akc. Artystyczno-Wydawnicze, Warszawa 1900.
• Wernic H., Historia powszechna, opowiedziana i zaopatrzona pytaniami, księgarnia Paprockiego i spółki, Warszawa 1897.
• Wernic H., Metodyczna gramatyka języka polskiego wraz ze stylistyką, M. Arct, Lublin 1881.
• Wernic H., Myśli o wychowaniu i nauczaniu, (b.w.) Warszawa 1895.
• Wernic H., Nauka o rzeczach, nakładem „Opiekuna Domowego”, Warszawa 1874.
• Wernic H., Pierwszy rok nauki systematycznej dla nauczycieli i wychowawców, nakładem autora, Warszawa 1883.
• Wernic H., Pogadanki o życiu. Popularny wykład nauki obyczajowej, Gebethner i Wolff, Warszawa 1882.
• Wernic H., Praktyczny przewodnik wychowania, Księgarnia G. Centwersztera, Warszawa 1891.
• Wernic H., Przewodnik wychowania, Gebethner i Wolff, Warszawa 1868.
• Wernic H., Wychowanie dziecka włącznie do lat 6, Wyd. Pedagogiczno – Szkolne S. Arcta, Warszawa – Lublin 1881.
• Wychowanie domowe a publiczne, [w:] W. Kosiński, Pedagogika. Podręcznik dla wychowawców i nauczycieli, Księgarnia Świętego Wojciecha, Poznań - Warszawa 1920.
• Wypisy z pedagogiki wydanej przez B. T., Kulkowski, Warszawa 1846.
• Z dziedziny wychowania, „Dziennik Literacki” 1875, nr 2.
• Znicz, Rodzina. Nianiusia i bona, „Biesiada Literacka” 1901, nr 40.
• Żmichowska N., Pogadanki pedagogiczne, (b.w.) Warszawa 1861.
• Żychliński B., O dobrym wychowaniu dzieci. Słowo do matek, czcionkami Drukarni i Księgarni świętego Wojciecha, Poznań 1909.

Identifiers

DOI

10.15584/kpe.2018.6.3

ISSN

2300-9888

EISSN

2544-1205