Związki językoznawczych badań nad wymową polityczną I Rzeczpospolitej z innymi dziedzinami nauk

• Authors: Dawidziak-Kładoczna Małgorzata

Title variants

EN

Compounds of linguistic research on political speech before 1795 with other fields of science

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Badanie tekstów przynależnych do odmiany retorycznej dawnej komunikacji politycznej wymaga nawiązywania do innych niż językoznawstwo dyscyplin nauki. Uprawianie omawianego w artykule obszaru badań pozwala na łączenie narzędzi wypracowanych w ramach językoznawstwa i nauk politycznych, dlatego ów obszar określa się też mianem lingwistyki politycznej (politolingwistyki). Pomocne jest również ujęcie socjolingwistyczne, czerpiące inspirację z nauk socjologicznych i traktujące teksty powstałe w ramach działalności politycznej jako świadectwo socjolektu szlachty. Czytelne zależności ujawniają się poza tym między specyfiką ustroju I Rzeczpospolitej i obowiązującym w niej systemem wartości a ideą przemawiania, która jest manifestacją wolności szlacheckiej. Zjawiska komunikacyjne w tym wypadku znajdują uzasadnienie w naukach historycznych. Ponadto rozwój badań korpusowych oraz przyrastający zasób zdygitalizowanych tekstów powstałych przed 1795 rokiem stwarza okazję do wykorzystywania narzędzi językoznawstwa statystycznego oraz stylometrii.

EN

Linguistics proves insufficient in researching texts that represent the rhetoric variety of former political communication. The study of the area discussed in the article requires a combination of scientific tools developed by linguistics and political sciences; therefore the area in question is referred to as political linguistics. A sociolinguistic approach is also helpful here as it draws on sociological sciences and treats the texts that result from political activity as an evidence of the sociolect of the nobility. Additionally, one may observe various links between the specific character of the political system of the Polish-Lithuanian Commonwealth, including the binding value system, and the idea of public speeches – a manifestation of the nobility’s freedom. The development of corpus research and the constantly growing digitalised repository of pre-1795 texts offer an opportunity to implement the tools of static linguistics and stylometry.

Keywords

PL

wymowa polityczna I Rzeczpospolitej; interdyscyplinarność badań językoznawczych; retoryka; politolingwistyka; socjolingwistyka; badania korpusowe

EN

political speeches before 1795; interdisciplinary linguistic research; rhetoric; political linguistics; sociolinguistic; stylometry

• Publisher: Polskie Towarzystwo Językoznawcze; UNIVERSITAS Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych; Wydawnictwo LEXIS
• Journal: Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego
• Year: 2016
• Volume: 72
• Pages: 83-95

Contributors

author

Dawidziak-Kładoczna Małgorzata

• Uniwersytet Wrocławski we Wrocławiu

References

• ALMOND Gabriel, VERBA Sidney (1963): The Civic Culture. Political attitudes and democracy in five nations. – Princeton: Princeton Legacy Library.
• ANUSIEWICZ Janusz (1994): Lingwistyka kulturowa. Zarys problematyki. – Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
• ANUSIEWICZ Janusz, SICIŃSKI Bogdan, red. (1991): Język a Kultura, t 11: Język polityki a współczesna kultura polityczna. – Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
• AUGUSTYNIAK Urszula (2004): Polska i łacińska terminologia ustrojowa w publicystyce politycznej epoki Wazów. – [w:] Jerzy AXER (red.): Łacina jako język elit. – Warszawa: DiG, 33–71.
• BARŁOWSKA Maria (2000): Jerzy Ossoliński. Orator polskiego baroku. – Katowice: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• BARŁOWSKA Maria (2001): Na swady sarmackiej placu. O kulturze oratorskiej wieku XVII. – Kielce: Wydawnictwo Schumacher.
• BARŁOWSKA Maria (2010): Swada i milczenie. Zbiory oratorskie XVII–XVIII wieku – prolegomena filologiczne. – Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• BOROWSKI Andrzej (1990): Wymowa sejmowa w Polsce w latach 1550–1584. – [w:] Tadeusz ULEWICZ (red.): Cracovia litterarum. Kultura umysłowa i literacka Krakowa i Małopolski w dobie renesansu. Księga zbiorowa Międzynarodowej sesji naukowej w czterechsetlecie zgonu Jana Kochanowskiego (w Krakowie 10–13 X 1984). – Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 415–428.
• BAUDOUIN DE COURTENAY Jan (1891): O zadaniach językoznawstwa. – Prace Filologiczne 3, 92–115.
• BRUCHNALSKI Wilhelm (1918): Rozwój wymowy w Polsce. – [w:] Dzieje literatury pięknej w Polsce, cz. 2. – Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 214–343.
• BYSTROŃ Jan S. (1976): Dzieje obyczajów w dawnej Polsce. Wiek XVI–XVIII. – Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• CYBULSKI Marek (2007): Uwagi o tekstach perswazyjnych Pierwszej Rzeczypospolitej. – [w:] Grażyna
• HABRAJSKA (red.): Mechanizmy perswazji i manipulacji. Zagadnienia ogólne. – Łask: Oficyna Wydawnicza Leksem, 15–25.
• CYBULSKI Marek (2008): O plebejskich i szlacheckich formułach zagajenia w dawnej polszczyźnie. – Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego LIII, 53–63.
• DAWIDZIAK-KŁADOCZNA Małgorzata (2007): Struktura gatunkowa szesnastowiecznego witania poselskiego. – Język Polski 3, 189–198.
• DAWIDZIAK-KŁADOCZNA Małgorzata (2012): Językowe aspekty kultury politycznej Sejmu Wielkiego. – Częstochowa: Wydawnictwo AJD.
• DAWIDZIAK-KŁADOCZNA Małgorzata (2014): Perswazyjność pierwszych polskich tekstów politycznych na przykładzie wypowiedzi posłów sejmu 1548 roku na temat ożenku króla. – Język a Kultura 24, 23–37.
• DAWIDZIAK-KŁADOCZNA Małgorzata (2016): Stan badań nad oratorstwem parlamentarnym doby przedrozbiorowej. – Rozprawy Komisji Językowej WTN XLII, 23–35.
• DUBISZ Stanisław (1992): Język i polityka. Szkice z historii stylu retorycznego. – Warszawa: Elipsa.
• DUBISZ Stanisław (2005): Komunikacja publiczna w dziejach polszczyzny i jej retoryczne podłoże. – [w:] Stanisław BORAWSKI (red.): Rozprawy o historii języka polskiego. – Zielona Góra: Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, 213–252.
• DUSZAK Anna (1998): Tekst, dyskurs, komunikacja międzykulturowa. – Warszawa: PWN.
• EDER Maciej (2014): Metody ścisłe w językoznawstwie i pułapki pozornego obiektywizmu. Przykład stylometrii. – Teksty Drugie 2, 90–105.
• EDER Maciej, KLAPPER Magdalena, KOŁODZIEJ Dorota, (2015): Dawna polszczyzna i nowe technologie: testowanie metod przetwarzania języka naturalnego na materiale polskiego piśmiennictwa od średniowiecza po wiek XX. – Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego LXXI, s. 189–202.
• GARLICKI Jan (1991): Kultura polityczna młodzieży studenckiej. – Warszawa: PWN.
• GIEROWSKI Józef A., red. (1977): Dzieje kultury politycznej w Polsce. – Warszawa: PWN.
• GOLIŃSKI Janusz K. (1999): Oratorska swada i retoryczna skuteczność. Kilka uwag o mowach sejmowych w dawnej Polsce. – [w:] Elżbieta LASKOWSKA (red.): Skuteczność słowa w działaniach politycznych i społecznych. – Bydgoszcz: WSP w Bydgoszczy, 87–95.
• GOLIŃSKI Janusz K. (2000): Orator sarmaticus. Mowy sejmowe doby saskiej wobec staropolskiej sztuki oratorskiej. – [w:] Krystyna STASIEWICZ, Stanisław ACHREMCZYK (red.): Między barokiem a oświeceniem: obyczaje czasów saskich. – Olsztyn: OBN, 45–51.
• HAMMERL Rolf, SAMBOR Jadwiga (1990): Statystyka dla językoznawców. – Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
• HANDKE Kwiryna (2008): Socjologia języka. – Warszawa: PWN.
• HERMAN Stefan (1985): Żywa postać Rzeczypospolitej. – Zielona Góra: Wydawnictwo WSP.
• KAMIŃSKA-SZMAJ Irena (1991): Co to jest kultura polityczna? – Język a Kultura 11, 9–14.
• KAMIŃSKA-SZMAJ Irena (2008): Język polityki na tle przemian kulturowych. – Język a Kultura 20, 253–265.
• KLEMENSIEWICZ Zenon (1974): Historia języka polskiego. – Warszawa: PWN.
• KOROLKO Mirosław (1980): Wyniki i perspektywy badań nad barokową prozą oratorską. – [w:] Zdzisław J. NOWAK (red.): Wśród zagadnień polskiej literatury barokowej, cz. 1. –Katowice: Uniwersytet Śląski, 47–59.
• KRAKOWSKI Bernard (1968): Oratorstwo polityczne na forum Sejmu Czteroletniego. Rekonesans. – Gdańsk: Gdańskie Towarzystwo Naukowe.
• KUCHOWICZ Zbigniew (1975): Obyczaje staropolskie XVII–XVIII wieku. – Łódź: Wydawnictwo Łódzkie.
• LICHAŃSKI Jakub Z. (1992): Retoryka od średniowiecza do baroku. – Warszawa: PWN.
• LICHAŃSKI Jakub Z. (2001): Polskie oratorstwo barokowe. Powitania władców. – [w:] Renarda OCIECZEK (red.): Sarmackie theatrum, t. 1: Wartość słowa. – Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 142–165.
• LUBAŚ Władysław (1979): Socjolingwistyka jako metoda badawcza. – Socjolingwistyka 2, 11–27.
• MAGRYŚ Roman (2014): Topika i społeczeństwo w argumentacji retorycznej Stanisława Orzechowskiego na przykładzie wybranych mów. – [w:] Jan MUSIAŁ (red.): Stanisław Orzechowski. Pisarz polityczny. – Kraków: Księgarnia Akademicka, 101–118.
• MALISZEWSKI Kazimierz (2001): Komunikacja społeczna w kulturze staropolskiej: studia z dziejów kształtowania się form i treści społecznego przekazu w Rzeczypospolitej szlacheckiej. – Toruń: Wydawnictwo UMK.
• MECHERZYŃSKI Karol (1856): Historia wymowy w Polsce, t. 1. – Kraków: nakł. autora.
• MECHERZYŃSKI Karol (1860): Historia wymowy w Polsce, t. 3. – Kraków: nakł. Józefa Czecha księgarza.
• OPALIŃSKI Edward (1995): Kultura polityczna szlachty polskiej w latach 1587–1652: system parlamentarny a społeczeństwo obywatelskie. – Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe.
• OSTASZEWSKA Danuta (2001): Dyskursywność XVII-wiecznej wypowiedzi polemicznej i jej wyznaczniki językowe (zarys problematyki). – [w:] Renarda OCIECZEK (red.): Sarmackie theatrum, t. 1: Wartość słowa. – Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 186–199.
• PARTYKA Joanna (2004): Łacina w sylwach szlacheckich (rekonesans). – [w:] Jerzy AXER (red.): Łacina jako język elit. – Warszawa: DiG, 221–236.
• PISAREKWalery (1986): Szkic wstępu do politolingwistyki. – Prace Filologiczne 33, 55–60.
• PŁACHCIŃSKA Krystyna (2004): Obraz kultury retorycznej społeczeństwa szlacheckiego na podstawie mów sejmowych z lat 1556–1564. – Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• PŁACHCIŃSKA Krystyna (2015): Oracje sejmowe z czasów Jana Kazimierza na rozdrożu stylistycznym (na przykładzie wotum Krzysztofa Grzymułtowskiego z 1665 roku). – Pamiętnik Literacki 1, 147–167.
• PRZYBOŚ Adam, ŻELEWSKI Roman (1959): Dyplomaci w dawnych czasach. Relacje staropolskie z XVI–XVIII stulecia. – Kraków: Wydawnictwo Literackie.
• RITTEL Stefan J. (2003): Komunikacja polityczna. Dyskurs polityczny. Język w przestrzeni politycznej. – Kielce: Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej.
• RZEPKA Wojciech R., WALCZAK Bogdan (1992): Socjolekt szlachecki XVII wieku (próba ogólnej charakterystyki). – [w:] Marian STĘPIEŃ, Stanisław URBAŃCZYK (red.): Barok w polskiej kulturze, literaturze i języku. – Warszawa: PWN, 179–188.
• SAJKOWSKI Andrzej (1989): Słowo żywe w kulturze politycznej dawnej Polski (sejmy, sejmiki, wyprawy wojenne, poselstwa). – [w:] Hanna DZIECHCIŃSKA (red.): Kultura żywego słowa w dawnej Polsce. – Warszawa: PWN, 140–155.
• SĘKOWSKA Elżbieta (2012): Językoznawstwo a nauki pokrewne. – Poradnik Językowy 6, 5–11.
• SIUCIAK Mirosława (2011a): O potrzebie stylistyki historycznej języka polskiego, [w:] Izabela KĘPKA, Lucyna WARDA-RADYS (red.): Nasz język w przeszłości – nasz przeszłość w języku. – Pelplin: Bernardinum, 339–346.
• SIUCIAK Mirosława (2011b): Przejawy dyskursu publicznego w dawnych tekstach prawnych. – Język Polski 1, 50–57.
• SKUBALANKA Teresa (1984): Historyczna stylistyka języka polskiego: przekroje. – Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• SZCZEPANKOWSKA Irena (2004): Prawo i wolność w dyskursie politycznym Rzeczypospolitej przedrozbiorowej (podstawowe problemy badawcze). – Poradnik Językowy 8, 75–93.
• SZCZEPANKOWSKA Irena (2006): Rola łaciny w kształtowaniu terminologii prawa polskiego w okresie od XVI do XVIII wieku. Problemy transferu pojęć i nazw. – [w:] Maria T. LIZISOWA (red.): Język w urzędach i sądach. – Kraków: Collegium Columbinum, 75–89.
• TARAS Bożena (2000): Socjolekt szlachty polskiej – próba opisu. – [w:] Krystyna WOJTCZUK (red.): Socjolingwistyczne aspekty funkcjonowania języka. – Siedlce: Wydawnictwa Uczelniane Akademii Podlaskiej, 77–79.
• TAZBIR Janusz (2001): Studia nad kulturą staropolską. – Kraków: Universitas.
• WIERZBICKA Anna (1966): System składniowo-stylistyczny prozy polskiego renesansu. – Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• WOJTAK Maria (2001): Obraz historycznych socjolektów w facecjonistyce staropolskiej. – Prace Językoznawcze 26, 257–269.
• WYDERKA Bogusław (1990): Cechy składniowo-stylistyczne siedemnastowiecznej prozy publicystycznej. Piśmiennictwo śląskie na tle ogólnopolskim. – Opole: Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. Powstańców Śląskich.
• WYDERKA Bogusław (2005): Jak opisywać i interpretować składnię staropolskiej prozy retorycznej. – [w:] Stanisław BORAWSKI (red.): Rozprawy o historii języka polskiego. – Zielona Góra: Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, s. 423–467.
• WYSOCZAŃSKI Włodzimierz (2013): Językoznawstwo otwarte na przełomie XX i XXI wieku. Wybrane dziedziny. – Rozprawy Komisji Językowej WTN XL, 3–38.