Jak czasownik chajzerować wszedł do polszczyzny? O werbalnych derywatach odantroponimicznych i najnowszych tendencjach w zakresie apelatywizacji nazw własnych

• Authors: Galewska Karolina

Title variants

What are the origins of the neologism chajzerować? Deriving verbs from anthroponyms and the latest tendencies in terms of appellativisation of proper names in Polish

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł jest poświęcony zjawisku tworzenia wyrazów pospolitych na bazie nazw własnych. Jego główny cel stanowi zaprezentowanie najnowszych derywatów odantroponimicznych, popularnych w mediach społecznościowych w 2020 roku. Omawiane neologizmy zostały przedstawione na tle nowych tendencji w zakresie apelatywizacji nazw własnych w polszczyźnie: procesów produktywnych już na przełomie wieków, jak również prawidłowości zaznaczających się dopiero w ostatnich latach. Należą do nich między innymi: zmiana treści konotowanych przez określone formanty tworzące derywaty odnazewnicze, wzrost aktywności imion jako podstaw derywacyjnych oraz znaczny przyrost czasowników odonimicznych. Leksemy takie jak januszować, chajzerować, górniakować czy kukizować wskazują na kształtowanie się modelu słowotwórczego w postaci antroponimicznego rdzenia i przyrostka tematycznego -ować. Świadczą one również o upowszechnianiu się mechanizmów słowotwórstwa analogicznego oraz nieprzeciętnej kreatywności językowej polskich internautów, której specyfika także stanowi przedmiot uwagi.

EN

The article concentrates on deriving common words from proper names. Its principal aim is to present the most recently created anthroponymic derivatives, popular among the social media users in 2020. The neologisms in question are analyzed against the backdrop of the latest tendencies concerning the appellativisation of proper names in Polish, that is processes productive at the turn of the last century, as well as the phenomena observable over the last few years. They include: modification of the semantic features of suffixes forming deonymic derivatives, more frequent usage of given names as bases for common words and the growing popularity of deriving verbs from proper nouns. The lexemes januszować, chajzerować, górniakować and kukizować are the indicators of establishing a new verbal model that consists of an anthroponym and the affix -ować. The lexical material under study shows how commonly Polish speakers use analogy in the word formation process and how creative they are in terms of coining new expressions, which is also discussed in the paper.

Keywords

PL

słowotwórstwo; apelatywizacja; antroponimy; neologizmy; media społecznościowe

EN

word formation; appellativization; anthroponyms; neologisms; social media

• Publisher: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego
• Journal: Język Polski
• Year: 2021
• Volume: 101
• Issue: 4
• Pages: 100-111

Contributors

author

Galewska Karolina

• Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

References

• Berend M. 2007: Nazwiska polityków jako baza derywacyjna, [w:] A. Cieślikowa, B. Czopek-Kopciuch, K. Skowronek (red.), Nowe nazwy własne – nowe tendencje badawcze, PANDIT, Kraków, s. 287–296.
• Burkacka I. 2020: Janusze, halyny, sebixy i karyny. Memy internetowe jako źródło nowych eponimów, „Poradnik Językowy”, z. 4, s. 21–34.
• „Chajzerowanie” słowem roku 2020? Profesor Bralczyk przestrzega, „Wprost”, 9 stycznia 2020 (online: https://www.wprost.pl/prime-time/10287943/chajzerowanie-slowem-roku-2020-profesor-bralczyk-przestrzega.html, dostęp: 1 września 2020).
• Dereń B. 2005: Pochodne nazw własnych w słowniku i w tekście, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole.
• Długosz-Kurczabowa K. 1990: Apelatywizacja biblijnych nazw własnych w języku polskim, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
• GargamelVlog, Błędne Koło Filipa Chajzera (online: https://www.youtube.com/watch?v=YHpbUFJowoI, dostęp: 1 września 2020).
• Jadacka H. 2001: System słowotwórczy polszczyzny (1945–2000), Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Kaleta Z. 1998: Teoria nazw własnych, [w:] E. Rzetelska-Feleszko (red.), Polskie nazwy własne. Encyklopedia, Wydawnictwo Instytutu Języka Polskiego PAN, Warszawa–Kraków, s. 15–36.
• Kłaczyńska A. 2017: Odantroponimiczne derywaty pochodzenia angielskiego, „Poradnik Językowy”, z. 4, s. 63–74.
• Krzysztof Dz Stand up, post z 17 listopada 2020 (online: https://www.facebook.com/krzysztofdz.standup/posts/2816622921956667?__tn__=-R, dostęp: 30 listopada 2020).
• Krzysztof Dz Stand up, post z 18 listopada 2020 (online: https://www.facebook.com/krzysztofdz.standup/posts/2817443585207934?__tn__=-R, dostęp: 30 listopada 2020).
• Kucharzyk R. 2008: Miejsce apelatywizacji we współczesnych badaniach językoznawczych, „Poradnik Językowy”, z. 9, s. 54–63.
• Lech-Kirstein D. 2015: Zwrot kulturowy w badaniach onomastycznych, „Poznańskie Spotkania Językoznawcze” 30, s. 85–95.
• Lubaś W. 1973: Onomastyka w systemie językowym (na przykładach słowiańskich), „Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Prace Językoznawcze” II, s. 7–25.
• Marcinkiewicz R. 2003: Lepper, lepperiada, lepperyzmy, „Poradnik Językowy”, z. 6, s. 51–61.
• Masłowska E. 1991: Z problemów pejoratywizacji lub melioracji nazw własnych użytych w funkcji appellatiwów, „Język a Kultura”, z. 3, s. 29–41.
• Miejski słownik slangu (online: https://www.miejski.pl/slowo-Chajzerowa%C4%87, dostęp: 1 września 2020).
• Milewska B. 2019: Ze zjawisk słowotwórstwa analogicznego: odjaniepawlać, odjaniepawlać się, [w:] E. Rogowska-Cybulska, A. Lica, E. Badyda (red.), Wokół słów i znaczeń VIII: Słowotwórstwo apelatywne i onomastyczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk, s. 123–132.
• Pajewska E. 2005: Rzeczowniki pospolite od nazw własnych w ujęciu leksykograficznym (na podstawie „Uniwersalnego słownika języka polskiego” pod redakcją S. Dubisza), [w:] J. Ignatowicz-Skowrońska (red.), Nazewnictwo na pograniczach, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin, s. 65–77.
• Piela A. 2001: Osobowe nomina propria jako podstawy słowotwórcze derywatów, „Poradnik Językowy”, z. 8, s. 28–40.
• Reżyser Życia, odpowiadam na dramę z Wardęgą i Gargamelem (online: https://www.youtube.com/watch?v=WS1arRT9bMs&ab_channel=Re%C5%BCyser%C5%BBycia&fbclid=IwAR3wItkyzVuYFaFCNmaPSUpVtd0tnPoupycUhXX1VM6HHcgFr_F53_CkTRo, dostęp: 30 listopada 2020).
• Rogowska-Cybulska E. 2019: Twixnijmy to razem... O derywatach czasownikowych w tekstach reklam, „Język Polski” XCIX, z. 2, s. 103–117.
• Rutkowski M. 2007: Nazwy własne w strukturze metafory i metonimii. Proces deonimizacji, Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, Olsztyn.
• Rutkowski M., Skowronek K. 2020: Onomastyczna analiza dyskursu, Wydawnictwa Akademii Górniczo-Hutniczej, Kraków.
• Siwiec A. 2017: O nacechowanych dyskursywnie użyciach nazw własnych w memach internetowych, [w:] D. Filar, P. Krzyżanowski (red.), Barwy słów. Studia lingwistyczno-kulturowe, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, s. 687–711.
• Szymczak M. 1980: Właściwości znaczeniowe wyrazów utworzonych w języku polskim od nazw własnych, „Poradnik Językowy”, z. 3, s. 105–112.
• Światusy, Szadź – co tam się odświadkowało! exŚwiadkowska recenzja serialu (cz1) #77 (online: https://www.youtube.com/watch?v=zEWbYXi8oMg, dostęp: 13 października 2020).
• Vogule Poland, post z 10 lutego 2020 (online: https://www.facebook.com/vogulepoland/posts/2777891518974627, dostęp: 1 września 2020).
• Wanicka J. 2020: Filip Chajzer straci pracę? Jest reakcja KRRiT na zachowanie prezentera „Dzień Dobry TVN”, 6 kwietnia 2020 (online: https://www.radiozet.pl/Rozrywka/Plotki/Filip-Chajzer-straci-prace-Jest-reakcja-KRRiT-na-zachowanie-prezentera-Dzien-Dobry-TVN, dostęp: 1 września 2020).
• Waszakowa K. 2005: Przejawy internacjonalizacji w słowotwórstwie współczesnej polszczyzny, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
• Waszakowa K. 2017: Kognitywno-komunikacyjne aspekty słowotwórstwa. Wybrane zagadnienia opisu derywacji w języku polskim, Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
• Waszakowa K. 2019: Internacjonalizacja w słowotwórstwie polszczyzny przełomu XX i XXI wieku jako przykład jednostronnych kontaktów językowych, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego”, z. 75, s. 179–193.

Identifiers

DOI

https://doi.org/10.31286/JP.101.4.8