ROZWÓJ OSADNICTWA WIEJSKIEGO W KLUCZU UNIEJOWSKIM DÓBR ARCYBISKUPÓW GNIEŹNIEŃSKICH

• Authors: Figlus Tomasz

Title variants

EN

DEVELOPMENT OF RURAL SETTLEMENT IN THE UNIEJÓW ESTATE OF THE ARCHBISHOPS OF GNIEZNO

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

Artykuł ukazuje wyniki badań poświęconych rekonstrukcji rozwoju osadnictwa wiejskiego na obszarze klucza uniejowskiego dóbr arcybiskupstwa gnieźnieńskiego w okresie przedrozbiorowym. Kwerenda i analiza materiałów źródłowych pozwoliły usystematyzować i uszczegółowić dotychczasowy stan wiedzy oraz dokonać weryfikacji wcześniejszych ustaleń historiograficznych. W pracy uwzględniono zmiany terytorialne badanego klucza majątkowego w porządku chronologicznym, ustalono metrykę historyczną wsi oraz podjęto próbę określenia okoliczności ich powstania i objęcia własnością arcybiskupią. W artykule zaprezentowano także zagadnienie lokacji na prawie niemieckim, rozwoju gospodarki folwarcznej, zjawisko powstawania osad młyńskich i rybackich oraz transformacji struktur osadniczych związanej z komutacją. Porównano również w ujęciu dynamicznym wielkość wsi i ich powierzchnię uprawną, wskazując na tendencje zmian i ich uwarunkowania.

EN

The paper presents results of research devoted to reconstruction of the development of rural settlement in the Uniejów estate belonging to the Gniezno diocese in the pre-partition period. Analysis of source materials brought enrichment of the present state of knowledge and verification of earlier historiographic findings. The study has identified territorial changes in the estate in chronological order, and age of the villages and circumstances of their formation and becoming archbishops’ property. The paper also addresses such issues as location under German law, development of the manorial system, creation of millers’ and fishermen’s villages, and the transformation of settlement structures caused by commuting. There also is a comparison of changes in the sizes of villages and their cultivated areas, and indication of their future development trends.

Keywords

PL

osadnictwo wiejskie; klucz uniejowski; arcybiskupstwo gnieźnieńskie

EN

rural settlement; Uniejów estate; Gniezno diocese

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Biuletyn Uniejowski
• Year: 2016
• Volume: 5
• Pages: 5-28

Dates

published

2016-11-30

Contributors

author

Figlus Tomasz

• Uniwersytet Łódzki, Wydział Nauk Geograficznych, Zakład Geografii Historycznej i Dziedzictwa Kulturowego

References

• Archiwum Archidiecezjalne w Gnieźnie (AAG).
• Archiwum Kapituły Metropolitarnej (A. Cap. B), Originales revisiones bonorum archiepiscopalium. Collectae A.D. 1818 per Vincentium Kazubski, sygn. 163.
• Archiwum Kapituły Metropolitarnej (A. Cap. B), Inwentarz dóbr całego arcybiskupstwa gnieźnieńskiego spisany przez ks. Ignacego Nepomucena Bardzińskiego, sygn. 155.
• Codex diplomaticus et commemorationum Masoviae generalis, wyd. J.K. Kochanowski, t. 1, Warszawa 1919.
• Dokumenty kujawskie i mazowieckie przeważnie z XIII wieku, wyd. B. Ulanowski, Archiwum Komisji Historycznej, t. IV, Kraków 1887.
• Galli Anonymi cronicae et gesta ducum sive principum Polonorum, [w:] Monumenta Poloniae Historica, seria II, t. 2. wyd. K. Maleczyński, Kraków 1952.
• Jana Łaskiego Liber benefi ciorum archidyecezyi gnieźnieńskiej, t. 1, wyd. J. Łukowski, Gniezno 1880.
• Joannis Dlugossii Senioris Canonici Cracoviensis Opera omnia, t. 12, Historiae Polonicae libri XII, t. 3, Kraków 1876.
• Kodeks dyplomatyczny Polski, t. 2, wyd. L. Rzyszczewski, A. Muczkowski, Warszawa 1878.
• Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski, t. 1–4, wyd. I. Zakrzewski, t. 5, wyd. F. Piekosiński, Poznań 1877.
• Lites ac res gestae inter Polonos Ordinemque Cruciferorum, t. 1, Poznań 1890.
• Najstarsze papieskie bulle protekcyjne dla biskupstw polskich, cz. 1, Bulla gnieźnieńska z r. 1136, wyd. O. Łaszczyńska, Poznań 1947.
• Polska XVI wieku pod względem geografi czno-statystycznym opisana przez Adolfa Pawińskiego, t. 2: Wielkopolska, [w:] Źródła Dziejowe, t. 13, Warszawa 1883.
• Visitationes bonorum archiepiscopatus necnon capituli Gnesnensis saeculi XVI, wyd. B. Ulanowski, Kraków 1920.
• Zbiór rot przysiąg są dowych poznań skich, koś ciań skich, kaliskich, sieradzkich, piotrkowskich i dobrzyszyckich z końca wieku XIV i pierwszych lat wieku XV, wyd. R. Hube, Warszawa 1888.
• Baranowski B., Rozwój gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej w województwie łęczyckim i wschodniej części województwa sieradzkiego do połowy XVII wieku, „Zeszyty Naukowe UŁ”, Ser. 1, z. 1, 1955.
• Goldberg J., Osadnictwo olęderskie w dawnym województwie łęczyckim i sieradzkim, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego”, Seria I, Nauki Humanistyczno-Społeczne, z. 5, 1957, s. 67–110.
• Jabłońska A., Kapituła uniejowska do początków XVI wieku, Kielce 2005.
• Kozierowski S., Badania nazw topografi cznych na obszarze dawnej wschodniej Wielkopolski, t. 2, Poznań 1928.
• Makowski E., Łuczak C. (red.), Dzieje Turku, Poznań 2002.
• Orsini-Rosenberg S., Rozwój i geneza folwarku pańszczyźnianego w dobrach katedry gnieźnieńskiej w XVI w., Poznań 1925.
• Szymczak J. (red.), Uniejów. Dzieje miasta, Łódź–Uniejów 1995.
• Topolski J., Gospodarstwo wiejskie w dobrach arcybiskupstwa gnieźnieńskiego od XVI do XVIII wieku, Poznań 1958.
• Topolski J., Rozwój latyfundium arcybiskupstwa gnieźnieńskiego od XVI do XVIII wieku, Poznań 1955.
• Warężak J., Rozwój uposażenia arcybiskupstwa gnieźnieńskiego w średniowieczu z uwzględnieniem stosunków gospodarczych w XIV i XV w., Lwów 1929.
• Województwo sieradzkie i województwo łęczyckie w drugiej połowie XVI wieku, [w:] Atlas Historyczny Polski, red. H. Rutkowski, Warszawa 1998.
• Zajączkowski S., Studia nad osadnictwem dawnych ziem łęczyckiej i sieradzkiej w XII–XIV w. Uwagi i spostrzeżenia, „Studia z Dziejów Osadnictwa”, t. 4, 1966, s. 2–85.
• Zajączkowski S.M., O lokacjach wsi na prawie niemieckim w Łęczyckiem i Sieradzkiem od końca XIV do początków XVI wieku, Łódź 1974.
• Zajączkowski S.M., Początki folwarku w ziemiach łęczyckiej i sieradzkiej (do początków XVI w.), „Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych”, t. 31, 1970, s. 1–43.
• Zajączkowski S.M., Sieć osadnicza i struktura własnościowa osadnictwa dawnych ziem łęczyckiej i sieradzkiej w początkach XVI w., „Slavia Antiqua”, t. 19, 1972, s. 21–49.
• Zajączkowski S., Zajączkowski S.M., Materiały do słownika geografi czno-historycznego dawnych ziem łęczyckiej i sieradzkiej do 1400 roku, cz. 1: Łódź 1966, cz. 2: Łódź 1970.

Identifiers

DOI

http://dx.doi.org/10.18778/2299-8403.05.01