Niemiecka polityka gospodarcza wobec ziemiaństwa w Generalnym Gubernatorstwie w latach 1939–1945

• Authors: Gapys Jerzy

Title variants

EN

German economic policy towards the landed gentry in the General Government 1939–1945

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Niemiecka polityka gospodarcza wobec ziemiaństwa nastawiona była na szybki wzrost produkcji rolnej, choć obecne w niej też były długofalowe akcenty, które miały przygotować grunt pod kolonizację niemiecką. Służyła temu polityka preferencji podatkowych, finansowych i eksploatacyjnych. Ziemiaństwo wobec nacisków niemieckich i chęci poprawy swej sytuacji ekonomicznej stało się ich odbiorcą. Na teren GG sprowadzono dziesiątki tysięcy maszyn i narzędzi rolniczych, wydajnych odmian roślin uprawnych i zwierząt hodowlanych. Nie przyniosło to oczekiwanych rezultatów, tj. radykalnego wzrostu produkcji rolnej. Nadzór nad wykonaniem preferencyjnej polityki rolnej pełnił silnie rozbudowany niemiecki aparat rolny. Jego głównym zadaniem było przechwycenie produkcji rolnej na potrzeby niemieckie. Nadmierna eksploatacja polskiego rolnictwa po 1942 r. przyczyniła się do wzrostu oporu polskiego ziemianina i chłopa. Opór zwalczano za pomocą szerokiego wachlarza represji i szykan (m.in. chłosta, grzywny, konfiskata mienia, wywózki do obozów).

EN

It should be noted that the German economic policy towards the gentry was focused on the rapid growth of agricultural production, although there were also long-term accents that were to prepare the ground for German colonization. The policy of tax, financial and operational preferences served this purpose. Landowners in the face of the desire to improve the economic situation and the German pressure, became the recipient of this policy. Tens of thousands of items agricultural machinery and tools, efficient crop and livestock varieties were imported to the GG. Well developed German agricultural apparatus supervised the implementation of preferential agricultural policy. Its main task was to intercept agricultural production for German needs. Excessive exploitation of Polish agriculture after 1942 increased the resistance of the Polish landowner and peasant. Resistance was fought using a whole range of repression and harassment (including flogging, fines, confiscation of property and deportations to camps).

Keywords

PL

II wojna światowa; Generalne Gubernatorstwo gospodarka; ziemiaństwo

EN

The World War II; General Government; economy; the landed gentry

• Publisher: Uniwersytet Rzeszowski. Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego
• Journal: UR Journal of Humanities and Social Sciences
• Year: 2020
• Issue: 1(14)
• Pages: 88-116

Contributors

author

Gapys Jerzy

• Instytut Historii, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach

References

• Archiwalia
• Archiwum Akt Nowych (AAN)
• Armia Krajowa 1939–1945 (AK)
• Delegatura Rządu na Kraj 1939–1945 (Delegatura)
• Nationale Archiv – Mikrofilmy Aleksandryjskie (NA)
• Rada Główna Opiekuńcza 1939–1945 (RGO)
• Rząd Generalnego Gubernatorstwa 1939–1945 (RGG)
• Archiwum Diecezjalne w Kielcach (ADK)
• Akta Kurialne Ogólne (AKO)
• Archiwum Diecezjalne w Sandomierzu (ADS)
• Akta Wojenne Diecezji Sandomierskiej 1939–1940 (AWDS, 1940),
• Archiwum Narodowe w Krakowie (ANK)
• Archiwum Dzikowskie Tarnowskich (ADzT)
• Kreishauptmann Kraków 1939–1945
• Starosta miasta Krakowa 1939–1945
• Archiwum Państwowe w Częstochowie (APCz)
• Administracja Dóbr „Złotolasy” w Zagórzu. Akta Dóbr Steinhagenów 1936–1943 (ADZZSt)
• Akta Gminy Żarki (AGŻ)
• Archiwum Państwowe w Kielcach (APK)
• Akta Dóbr Bałtowskich (ADB)
• Kreishauptmann Busko 1939–1945
• Archiwum Państwowe w Łodzi (APŁ)
• Archiwum Jana Jaskłowskiego ze Stobiecka Szlacheckiego 1913–1943 (AJJzSS)
• Archiwum Majątku Leszczyny (AML)
• Archiwum Majątku Rogów (AMR),
• Archiwum Państwowe w Piotrkowie (APP)
• Akta Gminy Gorzkowice (AGGrz)
• Archiwum Państwowe w Piotrkowie Trybunalskim. Oddział w Tomaszowie Mazowieckim (APT)
• Akta Gminy Łazisko (AGŁ)
• Akta Gminy Mikołajów (AGM)
• Archiwum Państwowe w Radomiu (APR)
• Akta Gminy Kozienice (AGK)
• Gubernator Dystryktu Radomskiego 1939–1945 (GDR)
• Powiatowa Spółdzielnia Handlowo-Rolnicza w Radomiu 1940–1945 (PSH-R Radom)
• Akta Więzienia radomskiego 1939–1945 (AWR)
• Narodowa Organizacja Wojskowa (NOW)
• Centralne Archiwum Wojskowe (CAW)
• Oddział VI Sztabu 1939–1947
• Prasa konspiracyjna 1939–1945
• Źródła drukowane i rękopisy
• Brochocki A., Przeżycia moje i wrażenia w czasie II wojny światowej. Okres niemiecki 1941–1944, cz. II, BJ, sygn. 9897/III.
• Ciemniewski L., Poprzez skiby mazowieckie, podolskie i śląskie. Wspomnienia z lat 1900–1964, cz. 5, Ossolineum, sygn. 1415/II.
• Dokumenty do dziejów wilanowskiej nieruchomości ziemskiej, Seria A. XX wiek, t. II: Produkcja rolna w świetle dokumentów kasowych w latach 1936–1940, wstęp i opracowanie M. Kłusek, Kraków 2012.
• Generalny Plan Wschodni. Zbiór dokumentów, red. C. Madajczyk, Warszawa 1990.
• Guenther-Swart I., 1941, Die Bodenbesitzpolitik in Südosteuropa nach dem Weltkrieg [w:] Jahrbuch des Osteuropainstitut zu Breslau 1940, red. G. Behagehl, Schlesien – Verlag Breslau.
• Karwacki W., Wspomnienia 1895–1980, Ossolineum, sygn. 15436/II.
• Kreis Radomsko. Distrikt Radom. Landwirrtschaftlichen Auskunftsbuch, Radomsko 1944.
• Kuchenbäcker K., 1940, Bodenordung im Generalgouvernement, Krakau.
• Laskowicz K., Iszczołna. Kresowy dwór i jego sąsiedzi, BJ, sygn. 9899.
• Łempicki A., Wspomnienia 1939–1967, Ossolineum, sygn. 15362/II.
• Łuczkowski M., Aktywność polityczno-społeczna ziemiaństwa województwa kieleckiego w latach 1918–1939, praca doktorska napisana pod kierunkiem M.B. Markowskiego, Kielce 2013.
• Max du Prel, 1940, Podręcznik dla Generalnego Gubernatorstwa w Polsce. Przegląd obszaru, ukształtowania i historii, Kraków.
• Max du Prel, 1940, Das Deutsche Generalgouvernement Polen. Ein Überblick über Gebiet Gestalung und Geschichte, Krakau.
• Max du Prel, 1942, Handbuch der Abteilung Ernährung und Landwirchaft des Distrikt Radom, Radom.
• Okupacja i ruch oporu w Dzienniku Hansa Franka 1939–1945, red. C. Madajczyk, t. I: 1939–1945, Warszawa 1972.
• Peter E., 1939, Raubstaat Polen, Berlin–Leipzig.
• Pospieszalski K.M., 1952, Hitlerowskie prawo okupacyjne w Polsce. Wybór dokumentów. Część I. Ziemie „wcielone”, Poznań.
• Pospieszalski K.M., 1958, Hitlerowskie „prawo” okupacyjne w Polsce. Cz. II. Generalna Gubernia. Wybór dokumentów i próba syntezy [w:] Documenta Occupationis, t. VI, Poznań.
• Rozporządzenie z dn. 24 stycznia 1940 r. o konfiskacie majątku prywatnego, K. Lash, Rozporządzenia Generalnego Gubernatora, Radom 1940.
• Rutkowska M., Struna bolesnej pamięci. Wspomnienia z okresu okupacji i lat powojennych, BN, sygn. III 7924.
• Tukalski-Nielubowicz H., Pół wieku wspomnień. ROM i ROM w Radomiu 1941–1942, cz. 3, t. II, Ossolineum, sygn. 15444/II.
• Turnau L., Wspomnienia z II wojny światowej, t. 4, Ossolineum, sygn. 15638/II.
• Turnau S., Pamiętnik z wojny 1939–1945, BN, cz. II, t. I, sygn. akc. 10703/1.
• Turnau S., Pamiętnik z wojny 1939–1945, BN, cz. II, t. II, sygn. akc. 10703/2.
• Turnau S., Pamiętnik z wojny 1939–1945, BN, t. I–VIII, sygn. akc. 10571/1-8.
• Walewska M., Kalendarz pierwszych dni września 1939 r. przeżytych w Kowali, powiat Radom, woj. kieleckie, BN, sygn. akc. 11020.
• Walewska M., W cieniu ustawy o reformie rolnej. Kronika wydarzeń od 1 września 1944 do 4 marca 1945, BN, sygn. akc. 14272.
• Zaklika W., Wspomnienia. Ostatnie lata (1886–1958), t. 3 (1939–1958), Ossolineum, sygn. 15653/II.
• Zoll, Notatki, t. II, BJ, sygn. 9774/III.
• Zwierkowski T., Wspomnienia 1939-1967, BJ, sygn. 9897/III.
• Opracowania
• Chodorowski J., 1976, Niemiecka doktryna Gospodarki Wielkiego Obszaru 1800–1945 (Grossraumwirschaft), Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk.
• Chorązki M., 2010, Ziemianie wobec wojny. Postawy właścicieli ziemskich województwa krakowskiego w latach 1939–1945, Kraków.
• Domański T., Jankowski A., 2011, Represje niemieckie na wsi kieleckiej 1939–1945, Kielce.
• Gałka B., 1997, Ziemianie i ich organizacje w Polsce lat 1918–1939, Toruń.
• Gałka B., 1999, Ziemianie w parlamencie II Rzeczypospolitej, Toruń.
• Gapys J., 2001, Stosunek ziemiaństwa do okupanta niemieckiego w dystrykcie radomskim 1939–1945, „Annales Academiae Cracoviensis. Studia Historica”, nr 1.
• Gapys J., 2003, Postawy społeczno-polityczne ziemiaństwa 1939–1945 (na przykładzie dystryktu radomskiego), Kielce.
• Gapys J., 2004, Sytuacja ekonomiczna wielkiej własności ziemskiej w rolnictwie w dystrykcie radomskim 1939–1945, „Studia Kieleckie. Seria Historyczna”, nr 4, red. E. Słabińska, Kielce.
• Gapys J., 2010, Mentalność ziemiaństwa polskiego w dystrykcie radomskim 1939–1945 [w:] Z życia codziennego szlachty ziemiaństwa między Wisłą a Pilicą w XVI–XX wieku. Studia, red. J. Gapys, M. Nowak, J. Pielas, Kielce.
• Gapys J., 2011, Ziemianie wobec żądań płacowych robotników rolnych w dystrykcie radomskim 1939–1945 [w:] Strajki w Polsce w XX wieku, red. R. Gryza, Warszawa.
• Gapys J., 2013, Zmiany w strukturze własności ziemiańskiej w dystrykcie radomskim 1939–1945, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis” 139. Studia Historica XIV, red. J. Chrobaczyński przy współpracy A. Paciorek, Kraków.
• Gapys J., 2018, Wykaz skonfiskowanych i wyodrębnionych nieruchomości rolnych pozostających w zarządzie Liegenchaftu w Generalnym Gubernatorstwie, Kraków 1940 rok, „Studia Humanistyczno-Społeczne”, t. 22, Kielce.
• Gapys J., Nowak M., 2009, Polityka niemieckich i radzieckich okupantów wobec polskiego ziemiaństwa w latach II wojny światowej, „Roczniki Humanistyczne”, t. LVII, z. 2.
• Jasiewicz K., 1996, Lista Strat ziemiaństwa polskiego 1939–1945, Warszawa.
• Jasiewicz K., 1998, Zagłada polskich kresów. Ziemiaństwo polskie na Kresach Północno-Wschodnich Rzeczypospolitej pod okupacją sowiecką 1939–1941. Studium z dziejów zagłady dawnego narodu politycznego, Warszawa.
• Jastrzębowski W., 1946, Gospodarka niemiecka w Polsce 1939–1944, Warszawa.
• Kłusek M., 2013, Państwowy Bank Rolny w latach 1919–1949. Studium historycznoprawne, Warszawa.
• Kłusek M., 2016, Pojęcie „nieruchomości ziemskiej” w prawie II Rzeczypospolitej Polskiej, Kraków.
• Kozaczuk W., 1977, Bitwa o tajemnice. Służby wywiadowcze Polski i Rzeszy 1922–1939, Warszawa.
• Kruczkowska M., 1988, Ziemianie opatowscy o sobie, wojnie i okupacji po 40 latach [w:] Ziemiaństwo polskie 1920–1945. Zbiór prac o dziejach warstwy i ludzi, red. J. Leskiewiczowa, Warszawa.
• Kwilecki A., 1996, Zagłada ziemiaństwa wielkopolskiego, „Przegląd Zachodni”, nr 3.
• Lukas R.C., 1995, Zapomniany Holocaust. Polacy pod okupacją niemiecką 1939–1944, Kielce.
• Łuczak A., 2011, Utracone decorum. Grabież dóbr kultury polskiego ziemiaństwa w Wielkopolsce w latach 1939–1945, Warszawa–Poznań.
• Łuczak A., Pietrowicz A., 2009, Politische Flurbereinigung – polityczne oczyszczanie gruntu. Zagłada polskich elit w Wielkopolsce (1939–1941), Poznań.
• Łuczak C., 1984, Dzieje gospodarcze Niemiec 1871−1945, Poznań.
• Łuczak C., 1979, Polityka ekonomiczna i ludnościowa hitlerowskich Niemiec w okupowanej Polsce, Poznań.
• Łuczak C., 1993, Polska i Polacy w drugiej wojnie światowej, Poznań.
• Madajczyk C., 1983, Faszyzm i okupacje 1938–1945. Wykonywanie okupacji przez państwa Osi w Europie. Ukształtowanie się zarządów okupacyjnych, t. I, Poznań.
• Madajczyk C., 1984, Faszyzm i okupacja 1938–1945. Mechanizmy realizowania okupacji, t. II, Poznań.
• Madajczyk C., 1961, Generalna Gubernia w planach hitlerowskich. Studia, Warszawa.
• Madajczyk C., 1970, Polityka III Rzeszy w okupowanej Polsce, t. 1, Warszawa.
• Mańkowski Z., 1989, Polityka okupanta niemieckiego wobec wsi i rolnictwa w GG w latach 1939–1945 (tezy, postulaty badawcze [w:] Martyrologia i eksploatacja wsi polskiej pod hitlerowską okupacją. Materiały z sesji naukowej odbytej w dniach 29–30 listopada 1985 r. w Borkowie, Kielce.
• Markowski M.B., 1993, Obywatele ziemscy w województwie kieleckim 1918–1939, Kielce.
• Martyrologia i eksploatacja wsi polskiej pod hitlerowską okupacją. Materiały z sesji naukowej odbytej w dniach 29–30 listopada 1985 r. w Borkowie, 1989, Kielce.
• Mącior-Majka B., 2007, Generalny Plan Wschodni: aspekty ideologiczny, polityczny i ekonomiczny, Kraków.
• Meducki S., 1991, Wieś kielecka pod okupacją niemiecką 1939–1945, Kielce.
• Mich W., 2000, Ideologia polskiego ziemiaństwa 1918–1939, Lublin.
• Mieszczankowski M., 1960, Struktura agrarna Polski międzywojennej, Warszawa.
• Overy R.J., 2002, War and Economy in the Third Reich, New York.
• Przybysz K., 1983, Chłopi polscy wobec okupacji hitlerowskiej 1939–1945. Zachowania i postawy polityczne na terenach GG, Warszawa.
• Rajca C., 1991, Walka o chleb 1939–1944. Eksploatacja rolnictwa w GG, Lublin.
• Roszkowski W., 1986, Gospodarcza rola większej prywatnej własności ziemskiej w Polsce 1918–1939, Warszawa.
• Rudnicki S., 1996, Ziemiaństwo polskie w XX wieku, Warszawa.
• Skalniak F., 1979, Stopa życiowa społeczeństwa polskiego w okresie okupacji na terenie GG, Warszawa.
• Szafer K., 2005, Ziemiaństwo jako elita społeczeństwa polskiego w Wielkopolskie na przełomie XIX i XX wieku, Zielona Góra.
• Szarota T., 1996, Niemcy i Polacy. Wzajemne postrzeganie i stereotypy, Warszawa.
• Szczepańczyk C., 1978, Polityka okupanta wobec spółdzielczości wiejskiej w GG 1939–1944, Warszawa.
• Wagenfuhr R., 1955, Die deutsche Industrie im Kriege 1939−1945, Berlin.
• Wyka K., 2010, Życie na niby, Kraków.
• Ziemiaństwo polskie 1920–1945. Zbiór prac o dziejach warstwy i ludzi, 1988, red. J. Leskiewiczowa, Warszawa.