A to prostak jeden! – o ekspresywnej jednostce jeden

• Authors: Kosek Iwona

Title variants

EN

What a (damn) boor! – on the expressive unit jeden (one)

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Celem artykułu jest wstępna charakterystyka własności funkcjonalno-składniowych wyrażenia jeden w kontekstach takich, jak zasygnalizowany w tytule. W szerszej perspektywie artykuł wpisuje się w nurt badań nad własnościami językowymi jednostek języka (w rozumieniu Andrzeja Bogusławskiego) jako budulcem wypowiedzeń. Przeprowadzona analiza pozwala scharakteryzować jeden jako wyrażenie nienależące do przedmiotowego poziomu języka, otwierające miejsce dla nazw osób, obligatoryjnie postpozycyjne wobec rzeczowników, z którymi się łączy. W strukturze tematyczno rematycznej analizowane jeden nie może być rematem (zajmuje zwykle miejsce komentarza rematu). Opisywane wyrażenie ma charakter ekspresywny, przesądza też o (negatywnym) wartościowaniu.

EN

The main objective of the analysis is to preliminarily characterize the syntactic-functional features of the string jeden (‘one’) in occurrences to the one given in the title. In a broader perspective, the paper can be treated as a part of the studies on description of language units (in the sense of Andrzej Bogusławski) as the main building material of utterances. The analysis leads to the conclusion that the described unit does not belong to the objective level of language and it is used with nouns referring to people, taking a postposition relative to those nouns. The unit can not function as a rheme in a thematic-rhematic structure. (It is primarily a rhematic comment.) Jeden is an expressive unit and it determines the (negative) evaluation.

Keywords

PL

jednostka leksykalna; ekspresywność; metatekstowość

EN

lexical unit; expression; metatextual language unit

• Publisher: Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
• Journal: Prace Językoznawcze
• Year: 2020
• Issue: XXII/1
• Pages: 119–130

Contributors

author

Kosek Iwona

• Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie

References

• Bally Ch. (1966): Mechanizm ekspresywności językowej. [W:] Stylistyka Bally`ego. Wybór tekstów. Red. M. R. Mayenowa. Przekł. U. Dąmbska-Prokop. Warszawa, s. 110–149.
• Bogusławski A. (1999): Inherently thematic and rhematic units of language. [W:] „Travaux du Cercle linguistique de Prauge” 3. Red. E. Hajičová, T. Hoškovec, O. Leška, P. Sgall, Z. Skoumalová. Amsterdam, s. 211–224.
• Danielewiczowa M. (2007): Przymiotniki nieprzymiotniki (O pewnym niezwykłym typie wyrażeń w języku polskim). [W:] „Zbornik Matice srpske za slavistiku”. T. 71–72, s. 223–235, online: http://www.maticasrpska.org.rs/stariSajt/casopisi/slavistiku_71-72.pdf
• Danielewiczowa M. (2014): Struktura i znaczenie eksklamatywów. Na materiale współczesnej polszczyzny. Warszawa.
• Grabias S. (1981): O ekspresywności języka. Ekspresja a słowotwórstwo. Lublin.
• Grochowski M. (2008): O cechach syntaktycznych i semantycznych wyrażeń widać, widocznie, najwidoczniej (na tle kategorii ewidencjalności). [W:] Lexikalische Evidenzialitäts-Marker in slavischen Sprachen. (Wiener Slawistischer Almanach 72). Red. B. Wiemer, V. A. Plungjan. Műnchen–Wien, s. 129–148.
• Grochowski M. (2009): O cechach składniowych i łączliwości jednostek istny, iście. „Poradnik Językowy” z. 1, s. 50–59.
• Grzegorczykowa R. (1978): Struktura semantyczna wyrażeń ekspresywnych. [W:] Z zagadnień słownictwa współczesnego języka polskiego. Red. M. Szymczak. Wrocław, s. 117–123.
• Grzesiuk A. (1995): Składnia wypowiedzi emocjonalnych. Lublin.
• Jodłowski S. (1973): Ogólnojęzykoznawcza charakterystyka zaimka. Wrocław.
• Laskowski R. (1998): Funkcjonalna klasyfikacja leksemów: części mowy. [W:] Gramatyka współczesnego języka polskiego. Morfologia. Red. R. Grzegorczykowa, R. Laskowski,
• H. Wróbel. Wyd. drugie, zmienione. Warszawa, s. 52–64.
• Miodunka W. (1974): Funkcje zaimków w grupach nominalnych współczesnej polszczyzny mówionej. Kraków.
• Puzynina J. (1992): Język wartości. Warszawa.
• Rejter A. (2006): Leksyka ekspresywna w historii języka polskiego. Kulturowo-komunikacyjne konteksty potoczności. Katowice, online: <http://sbc.org.pl/Content/61399/leksyka_ekspresywna_w_historii_jezyka_polskiego.pdf>, dostęp: 18.02.2019.
• Saloni Z. (1974): Klasyfikacja gramatyczna leksemów polskich. „Język Polski” LIV z. 1, s. 3–13, z. 2, s. 93–101.
• Saloni Z., Świdziński M. (1998): Składnia współczesnego języka polskiego. Wyd. IV, zmienione. Warszawa.
• Skubalanka T. (1995): O ekspresywności języka. [W:] tejże: O stylu poetyckim i innych stylach języka. Lublin, s. 59–67.
• Tymiakin L. (2017): O triadzie komunikacyjnej: wartościowanie – emocje – ekspresja. „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska”. Section N. Educatio Nova. Vol. II, s. 199–216.
• Wajszczuk J. (2005): O metatekście. Warszawa.
• Wierzbicka A. (1969): Problemy ekspresji. Ich miejsce w teorii semantycznej. [W:] tejże: Dociekania semantyczne. Wrocław, s. 3–61.
• Zaron Z. (2003): Funkcjonalna klasyfikacja leksemów polskich (kolejna propozycja). [W:] Studia z gramatyki i leksykologii języka polskiego. Red. M. Gębka-Wolak, I. Kaproń-Charzyńska, M. Urban. Toruń, s. 179–188.