PŁEĆ KULTUROWA A PŁEĆ SZAMANA. PRZYPADEK KULTURY BURIACKIEJ

• Authors: Połeć Wojciech

Title variants

EN

GENDER AND THE SEX OF SHAMAN: A CASE OF BURIACKI CULTURE

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Przedmiotem artykułu jest refleksja nad powiązaniem między płcią szamana czy też szamanki a koncepcjami płci kulturowej, które obowiązują w kulturze, w której spotykamy się z szamankami i szamanami. Wychodząc od rozpowszechnionych w literaturze naukowej oraz popularnonaukowej przekonań na temat zróżnicowania płci wśród szamanów autor stara się pokazać wewnątrzkulturowe uwarunkowania pozycji szamanek i szamanów. Prezentowana analiza skupia się nie tyle na dyskursywnym podejściu do omawianej problematyki, ale na badaniu praktyk społecznych pokazujących funkcjonowanie płci kulturowej w kulturze badanej. Artykuł opiera się na badaniach terenowych autora prowadzonych wraz z zespołem badaczy, w którego skład wchodziły zarówno kobiety jak i mężczyźni, co jest ważnym kontekstem dla przeprowadzonej analizy. Rozważania stanowią przyczynek do refleksji metodologicznej w ramach antropologii społecznej, ale mogą być pomocne również osobom zainteresowanym porównaniami międzykulturowymi w ramach socjologii i pokrewnych dziedzin nauk społecznych.

EN

The subject of this article is a reflection on the bonds between the sex of a shaman and the concepts of gender prevailing in the culture in which we meet male and female shamans. Based on notions of differentiation of sexes among shamans, widespread in scientific and popular science literature, the author’s intention is to show intercultural conditionality of the position of female and male shamans. The presented analysis concentrates not so much on the discursive attitude towards the discussed topic as on the examination of social practices presenting functioning of gender in the studied culture. The article is based on the field study of the author and the group of researchers, consisting of both women and men, the latter which is an important context for the executed analysis. These considerations contribute to methodological thought within social anthropology. They may also be of use to anyone interested in intercultural comparisons within sociology and related areas of social studies.

Keywords

PL

płeć kulturowa; transgender; szamanizm; antropologia społeczna

EN

gender; transgender; shamanism; social anthropology

• Publisher: Lubuskie Towarzystwo Naukowe
• Journal: Rocznik Lubuski
• Year: 2016
• Volume: 42
• Issue: 1
• Pages: 145-159

Contributors

author

Połeć Wojciech

• Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie

References

• Atkinson J. M. (1992), Shamanisms today, „Annual Review of Anthropology”, 21, s. 307-330.
• Barley N. (1997), Niewinny Antropolog, Prószyński i S-ka, Warszawa.
• Barley N. (2000), Bezpieczny sport, Prószyński i S-ka, Warszawa.
• Belyaeva V. (2009), Szamani i lamowie w sercu Sajanów: współczesny system wierzeniowy Buriatów Doliny Tunkijskiej, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Wrocław, Poznań.
• Clottes J., Lewis-Williams D. (2009), Prehistoryczni szamani. Trans i magia w zdobionych grotach, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
• Eliade M. (1994), Szamanizm i archaiczne techniki ekstazy, PWN, Warszawa.
• Endredy J. (2014), Szamanizm. Filozofia. Religia. Praktyka. Dla początkujących, Illuminatio, Białystok.
• Głowacka-Grajper M., Nowicka E., Połeć W. (2013), Szamani i nauczyciele. Przemiany kultury Buriatow zachodnich, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
• Hastrup K. (2006), O ugruntowywaniu się światow – podstawy empiryczne antropologii. [w:] Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej. Kontynuacje, red. M. Kempny, E. Nowicka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Hamayon R. N. (1990), La Chasse a l’ame: Esquisse d’une theorie du chamanisme siberien, Nanterre: Societe d’ethnologie.
• Hammerslay M., Atkinson P. (2000), Metody badań terenowych, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań.
• Hoppál M. (2009), Szamani euroazjatyccy, Iskry, Warszawa.
• Hutton R. (2007), Shamans: Siberian Spirituality and the Western Imagination, London, New York: Continuum International Publishing Group.
• Jastrzębski B. (2014), Współcześni szamani buriaccy w przestrzeni miejskiej Ułan Ude, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław.
• Kabzińska I. (2013), Babska etnologia, [w:] Antropologiczne inspiracje. Księga jubileuszowa dla profesor Ewy Nowickiej, red. B. Bossak-Herbst, M. Głowacka-Grajper i M. Kowalski, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, s. 36-58.
• Kałużyński S. (1983), Dawni Mongołowie, PIW, Warszawa.
• Kubica G. (2015), Maria Czaplicka: Płeć, szamanizm, rasa. Biografia antropologiczna, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
• Nowicka E. (2013), Antropolog, czarownik i ich magia, czyli o badaniu szamanizmu w XXI wieku, [w:] Antropolog i jego magia. Współczesne inspiracje twórczością Claude’a Levi-Straussa, red. E. Nowicka, M. Głowacka-Grajper, Zakład Wydawniczy „NOMOS”, Krakow, s. 61-78.
• Pędracki M. (2013), Szamańska geneza idei odkupienia i ofiary. Wkład Wacława Sieroszewskiego (1858-1945) do antropologii religii, Wydawnictwo Naukowe SCRIPTORIUM, Opole.
• Połeć W. (2013), Szaman i jego magia, czyli jak tu nie myśleć Levi-Straussem, [w:] Antropolog i jego magia. Wspołczesne inspiracje tworczością Claude’a Levi-Straussa, red. E. Nowicka, M. Głowacka-Grajper, Zakład Wydawniczy „NOMOS”, Krakow, s. 79-100.
• Rabinow P. (2010), Refleksje na temat badań terenowych w Maroku, Wydawnictwo Marek Derewicki, Kęty.
• Siikala A.-L., Hoppál M. (1998), Studies on Shamanism. Helsinki, Budapest: Finish Anthropological Society, Akademiai Kiado. Szczecińska-Musielak E., Połeć W. (2013), Obrzędy przejścia. Badania terenowe jako forma kształcenia antropologow, [w:] Antropologiczne inspiracje. Księga jubileuszowa dla profesor Ewy Nowickiej, red. B. Bossak-Herbst, M. Głowacka-Grajper i M. Kowalski, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, s. 112-130.
• Szmyt Z. (2012), Azja u bram. Studium nad migracjami Buriatow w Rosji, Wydawnictwo Nauka i Innowacje, Poznań.
• Szyjewski A. (2005), Szamanizm, Wydawnictwo WAM, Kraków.
• Tedlock B. (2009), The Woman in the Shaman’s Body: Reclaiming the Feminine in Religion and Medicine. New York: Random House Publishing Group.
• Wierciński A. (2010), Model postaci szamana, [w:] Magia i religia. Szkice z antropologii religii, A. Wierciński, Zakład Wydawniczy „NOMOS”, Kraków, s. 153-185.
• Zapaśnik S., Morochojewa Z. (2000), Problemy odrodzenia buriackiej kultury a osobliwości historii Buriatów, [w:] Wielka Syberia Małych Narodów, E. Nowicka, Zakład Wydawniczy „NOMOS”, Kraków, s. 21-40.
• Znamenski A. A. (2007), The Beauty of the Primitive. Shamanism and the Western Imagination. New York: Oxford University Press.