Reformy socjalizmu i porządek klasowy. Normatywna zmiana w Europie Środkowej, 1955–1980

• Authors: Matyja Bartosz

Title variants

EN

Reforms of Socialism and the Class Order: A Normative Change in Central Europe, 1955-1980

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W artykule proponuję alternatywne spojrzenie na przemiany socjalizmu państwowego w latach 1955–1980 w socjalistycznej Czechosłowacji, Polsce i na Węgrzech. Twierdzę, że w okresie tym dokonała się normatywna zmiana niosąca za sobą daleko idące przemiany w porządku klasowym społeczeństw socjalistycznych. Te ideologiczne przeobrażenia dokonywały się w sferze stosunków produkcji, we wzorach konsumpcji oraz społecznych wyobrażeniach. Zmianom podlegały także doktryny rozwojowe krajów bloku radzieckiego. W opracowaniu ukazuję, jak w ramach postępującej integracji z kapitalistycznym systemem światowym socjalistyczne ambicje poszukiwania alternatywnej nowoczesności ustępowały wizjom imitacyjnej modernizacji. Towarzyszyły temu wzrost akceptacji dla „merytokratycznych nierówności” i faktyczne pogorszenie sytuacji klasy robotniczej. Artykuł przyczynia się do reinterpretacji transformacji ustrojowej jako kontynuacji pewnych tendencji modernizacyjnych socjalizmu państwowego.

EN

In the paper, I propose an alternative perspective on the transformation of state socialism between 1955 and 1980 in socialist Czechoslovakia, Poland, and Hungary. I argue that a normative change had occurred in this period, bringing far-reaching transformations in the class order of the socialist societies. These ideological shifts took place in the spheres of relations of production, consumption patterns, and the social imaginary. The develop-mental doctrines of the Soviet bloc countries were also subject to change. I demonstrate how socialist ambitions to seek alternative modernity gave way to visions of imitative modernisation with the increasing integration into the capitalist world-system. This was accompanied by a growing acceptance of so-called “meritocratic inequalities” and the deterioration of the working class’s situation. The article contributes to the reinterpretation of the systemic transformation as a continuation of certain modernisation tendencies of state socialism.

Keywords

PL

analiza systemów-światów; konserwatywna nowoczesność; klasy w socjalizmie; teoria zależności; PRL

EN

world-systems analysis; conservative modernity; social classes under socialism; dependency theories; communist Poland

• Publisher: Instytut Socjologii UW
• Journal: Stan Rzeczy
• Year: 2021
• Issue: 2(21) Socjologia historyczna
• Pages: 297-320

Contributors

author

Matyja Bartosz

References

• Amin S. 1990. Delinking: Towards a Polycentric World, Zed Books.
• Amin S. 2016. Russia and the Long Transition from Capitalism to Socialism, Monthly Review Press.
• Andersson J., Rindzevičiūtė E., red. 2015. The Struggle for the Long-Term in Transnational Science and Politics: Forging the Future, Routledge.
• Bałtowski M. 2009. Gospodarka socjalistyczna w Polsce. Geneza – rozwój – upadek, Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Bauman Z. 2010. Socjalizm. Utopia w działaniu, tłum. M. Bogdan, Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
• Becht L., Filipkowski P. 2018. Ćwiczenie wyobraźni socjologicznej. Polska futurologia naukowa lat 70. XX wieku, „Stan Rzeczy”, nr 14, s. 41–69.
• Bockman J. 2011. Markets in the Name of Socialism: The Left-Wing Origins of Neoliberalism, Stanford University Press.
• Boltanski L., Chiapello È. 2007. The New Spirit of Capitalism, tłum. G. Elliott, Verso.
• Böröcz J. 1992a. Dual Dependency and Property Vacuum: Social Change on the State Socialist Semiperiphery, „Theory and Society”, no. 21, s. 77–104.
• Böröcz J. 1992b. Dual Dependency and the Informalization of External Linkages, „Research in Social Movements, Conflicts and Change”, no. 14, s. 189–209.
• Brus W., Kowalik T. 1983. Socialism and Development, „Cambridge Journal of Economics”, vol. 7, no. 3–4, s. 243–255.
• Bucholc M. 2018. Liberalna pedagogika. Jerzy Szacki o polskim liberalizmie dawnym i współczesnym, „Roczniki Historii Socjologii”, nr 8, s. 7–24.
• Burnham J. 1941. The Managerial Revolution: What Is Happening in the World, John Day Co.
• Chase-Dunn Ch. 1982. Socialist States in the Capitalist World-Economy, [w:] Socialist States in the World System, red. C. Chase-Dunn, Sage Publications, s. 21–56.
• Crump L., Godard S. 2018. Reassessing Communist International Organisations, A Comparative Analysis of COMECON and the Warsaw Pact in Relation to Their Cold War Competitors, „Contemporary European History”, vol. 27, no. 1, s. 85–109.
• Dunn E.C. 2008. Prywatyzując Polskę. O bobofrutach, wielkim biznesie i restrukturyzacji pracy, tłum. P. Sadura, Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
• Dżilas M. 1957. Nowa klasa wyzyskiwaczy. (Analiza systemu komunistycznego), tłum. J. Mieroszewski, Instytut Literacki.
• Fabry A. 2018. The Origins of Neoliberalism in Late ‘Socialist’ Hungary: The Case of the Financial Research Institute and ‘Turnabout and Reform’, „Capital & Class”, vol. 42, no. 1, s. 77–107.
• Fidelis M. 2009. Are You a Modern Girl? Consumer Culture and Young Women in 1960s Poland, [w:] Gender Politics and Everyday Life in State Socialist Eastern and Central Europe, red. S. Penn, J. Massino, Palgrave Macmillan US, s. 171–184.
• Fidelis M. 2020. Równouprawnienie czy konserwatywna nowoczesność? Kobiety pracujące, [w:] K. Stańczak-Wiślicz, P. Perkowski, M. Fidelis, B. Klich-Kluczewska, Kobiety w Polsce 1945-1989. Nowoczesność, równouprawnienie, komunizm, Universitas, s. 103–162.
• Filipkowski P. 2017. Culture over Structure: The Heritage of Lifestyle Research in the 1970s in Hungary and Poland, „Stan Rzeczy”, nr 13, s. 147–170.
• Gagyi Á. 2015. A Moment of Political Critique by Reform Economists in Late Socialist Hungary: “Change and Reform” and the Financial Research Institute in Context, „Intersections East European Journal of Society and Politics”, no. 2, s. 59–79.
• Gerőcs T., Pinkasz A. 2018. Conflicting Interests in the Comecon Integration, „East Central Europe”, vol. 45, no. 2–3, s. 336–365.
• Greene B. 2014. Selling Market Socialism: Hungary in the 1960s, „Slavic Review”, vol. 73, no. 1, s. 108–132.
• Jawłowska A., Mokrzycki E. 1978. Style życia a przemiany struktury społecznej. Propozycja typologii historyczno-socjologicznej, [w:] Styl życia. Przemiany we współczesnej Polsce, red. A. Siciński, PWN, s. 145–176. /// Kagarlicki B. 2012. Imperium peryferii. Rosja i system światowy, tłum. Ł. Leonkiewicz, B. Szulęcka, Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
• Kalinová L. 1996. A Contribution to the Social History of Czechoslovakia 1945–1989, „Czech Sociological Review”, vol. 4, no. 2, s. 223–236.
• Kochanowski J. 2017. Rewolucja międzypaździernikowa. Polska 1956–1957, Znak.
• Kopeček M., red. 2019. Architekti dlouhé změny: Expertní kořeny postsocialismu v Československu, Argo.
• Koryś P. 2007. Idea nowoczesności w działaniach i planach partii komunistycznej w Polsce 1945–1980. Przegląd problematyki, [w:] Gospodarka i społeczeństwo w czasach PRL-u (1944–1989), red. E. Kościk, T. Głowiński, Wydawnictwo Gajt, s. 440–455.
• Krastev I. 2017. After Europe, University of Pennsylvania Press.
• Kraśko N. 2010. Instytucjonalizacja socjologii w Polsce: 1970–2000, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
• Leszczyński A. 2013. Skok w nowoczesność. Polityka wzrostu w krajach peryferyjnych 1943–1980, Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
• Lutyński J. 1990. Nauka i polskie problemy. Komentarz socjologa, Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Machonin P., red. 1966. Sociální struktura socialistické společnosti: (sociologické problémy soudobé československé společnosti), Svoboda.
• Machonin P. 1969. Československá společnost: sociologická analýza sociální stratifikace, Epocha.
• Mazurek M. 2010. Społeczeństwo kolejki. O doświadczeniach niedoboru 1945– 1989, Europejskie Centrum Solidarności, Trio.
• Melegh A. 2011. Living to Ourselves: Localising Global Hierarchies in StateSocialist Hungary in the 1970s and 1980s, „Journal of Modern European History”, vol. 9, no. 2, s. 263–283.
• Olšáková D. 2018. Pugwash in Eastern Europe: The Limits of International Cooperation Under Soviet Control in the 1950s and 1960s, „Journal of Cold War Studies”, vol. 20, no. 1, s. 210–240.
• Ost D. 2007. Klęska „Solidarności”. Gniew i polityka w postkomunistycznej Europie, tłum. H. Jankowska, Warszawskie Wydawnictwo Literackie Muza.
• Péteri G. 2016a. Contested Socialisms: The Conflict between Critical Sociology and Reform Economics in Communist Hungary, 1967–71, „Social History”, vol. 41, no. 3, s. 249–266.
• Péteri G. 2016b. Demand Side Abundance: On the Post-1956 Social Contract in Communist Hungary, „East Central Europe”, vol. 43, no. 3, s. 315–343.
• Pula B. 2018. Globalization Under and After Socialism: The Evolution of Transnational Capital in Central and Eastern Europe, Stanford University Press.
• Rindzevičiūtė E. 2016. The Power of Systems: How Policy Sciences Opened up the Cold War World, Cornell University Press.
• Sadura P. 2015. Upadek komunizmu w Europie Środkowo-Wschodniej w perspektywie współczesnych teorii rewolucji, Oficyna Naukowa.
• Sanchez-Sibony O. 2014. Red Globalization: The Political Economy of the Soviet Cold War from Stalin to Khrushchev, Cambridge University Press.
• Siermiński M. 2020. Pęknięta „Solidarność”. Inteligencja opozycyjna a robotnicy 1964–1981, Książka i Prasa.
• Słabek H. 2009. O społecznej historii Polski 1945–1989, Książka i Wiedza, Wyższa Szkoła Gospodarki Krajowej.
• Smoczyński R., Zarycki T. 2017. Totem inteligencki. Arystokracja, szlachta i ziemiaństwo w polskiej przestrzeni społecznej, Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Sommer V. 2016. Scientists of the World, Unite! Radovan Richta’s Theory of Scientific and Technological Revolution, [w:] Science Studies during the Cold War and Beyond, red. E. Aronova, S. Turchetti, Palgrave Macmillan, s. 177–204.
• Sommer V. 2019. Řídit socialismus jako firmu: technokratické vládnutí v Československu, 1956–1989, Ústav pro soudobé dějiny AV ČR, NLN.
• Staniszkis J. 2006. Ontologia socjalizmu, Ośrodek Myśli Politycznej.
• Szczepański J. 1973. Odmiany czasu teraźniejszego, Książka i Wiedza.
• Tittenbrun J. 1992. Upadek socjalizmu realnego w Polsce, Rebis.
• Tymiński M. 2001. PZPR i przedsiębiorstwo. Nadzór partyjny nad zakładami przemysłowymi 1956–1970, Trio.
• Wallerstein I. 1974. The Rise and Future Demise of the World Capitalist System: Concepts for Comparative Analysis, „Comparative Studies in Society and History”, vol. 16, no. 4, s. 387–415.
• Wallerstein I. 1979. The Capitalist World-Economy, Cambridge University Press.
• Wallerstein I. 1991. Geopolitics and Geoculture: Essays on the Changing WorldSystem, Cambridge University Press.
• Wallerstein I. 2011. The Modern World-System. I: Capitalist Agriculture and the Origins of the European World-Economy in the Sixteenth Century, University of California Press.
• Wesołowski W. 1977. Klasy, warstwy i władza, Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Zysiak A. 2016. Punkty za pochodzenie. Powojenna modernizacja i uniwersytet w robotniczym mieście, Zakład Wydawniczy „Nomos”.