Relacja przeciwieństwa znaczeniowego między dwiema jednostkami leksykalnymi z perspektywy przeciętnego użytkownika języka. Badanie psycholingwistyczne

• Authors: Mikołajczak-Matyja Nawoja

Title variants

EN

The relation of the semantic opposition between two lexical units from the perspective of the average language user. The psycholinguistic research

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł dotyczy zagadnienia przeciwieństwa znaczeniowego jako problemu interdyscyplinarnego i zawiera próbę sprawdzenia psychologicznej realności językoznawczego sposobu pojmowania tej relacji. Wykazano, że ujmowanie istoty przeciwieństwa znaczeniowego jako połączenia podobieństw i różnic stanowi punkt wyjścia językoznawczych analiz na temat tej relacji, bazę dla sposobu porządkowania jej przykładów we współczesnych badaniach korpusowych i przyczynę traktowania jej jako relacji pokrewnej relacji bliskoznaczności. Po przytoczeniu przykładowych wyników badań psycholingwistycznych wskazujących sposób pojmowania przeciwieństwa przez użytkowników języka przedstawiono badanie własne: test skojarzeń kierowanych, w którym bodźce stanowiły wyrazy nieposiadające oczywistych, utrwalonych przeciwieństw w języku polskim. 720 użytkowników języka polskiego poproszono o podawanie wyrazów o „maksymalnie przeciwnym znaczeniu” dla 12 wyrazów hasłowych, rzeczowników z pól semantycznych organizmów żywych i artefaktów. Każde hasło pochodziło z wieloelementowego zbioru kohiponimów i jednocześnie komeronimów. Założono, że reakcje stanowiące kohiponimy lub/i komeronimy hasła można traktować jako dowód, iż respondenci pojmują przeciwieństwo znaczenia jako relację opartą na podobieństwie semantycznym. Stwierdzono silną tendencję do podawania reakcji stanowiących komeronimy i jednocześnie kohiponimy haseł (dla 11 haseł takie reakcje stanowią od 40% do prawie 90% wszystkich odpowiedzi) i reakcji stanowiących kohiponimy (ale nie komeronimy) haseł. Ponadto wyodrębniono grupę odpowiedzi wskazującą traktowanie związku między częścią a jej całością jako opartego na przeciwieństwie. Uzyskano jednak także reakcje wskazujące pojmowanie przeciwieństwa w terminach bardzo silnych różnic: nazwy obiektów z odległych w stosunku do denotatu hasła obszarów uniwersum lub wyrazy sugerujące nieistnienie denotatu hasła. Wyciągnięto wniosek, że potoczne pojmowanie relacji przeciwieństwa znaczeniowego zbliża się do ujęć językoznawczych, ale nie jest z nimi tożsame.

EN

The article deals with the issue of the semantic opposition as an interdisciplinary problem and aims to check the psychological reality of the linguistic approach to the relation. It has been shown that the recognition of the essence of the semantic opposition as a combination of similarities and differences is the starting point of the linguistic analyses of the relation, the basis for the issue of how to organize its examples in contemporary corpus research and the reason for treating it as similar to the synonymy relation. Some results of psycholinguistic research showing how language users understand the semantic opposition were mentioned. Then, the author’s own study was presented: a test of guided (directed) associations, in which the stimuli were words without the obvious, well-established semantic opposition in Polish. 720 Polish native speakers were instructed to provide “maximally semantically opposed” words to the list of 12 stimuli words, Polish nouns from semantic fields of living organisms and artifacts. Each stimulus word came from a multi-element set of co-hyponyms and at the same time a set of co-meronyms. It was assumed that the reactions qualified as co-hyponyms and/or co-meronyms of the stimulus can be treated as evidence of the understanding of semantic opposition as a relation based on semantic similarity. The respondents showed a strong tendency to provide reactions that are co-meronyms and at the same time co-hyponyms of stimuli (for 11 stimuli, such reactions accounted for 40% to almost 90% of all responses) or co-hyponyms (but not co-meronyms) of stimuli. In addition, a group of answers indicating the treatment of the relationship between the part and its whole as an semantic opposition was extracted. However, there were also reactions indicating the understanding of the semantic opposition in terms of very strong differences: the names of objects from distant areas of the universe in relation to the denotatum of the stimulus or words suggesting the non-existence of the denotatum of the stimulus. It was concluded that the naive understanding of the semantic opposition is close to linguistic approaches, but is not identical with them.

Keywords

PL

językoznawstwo; semantyka; leksykologia; psycholingwistyka

EN

linguistics; semantics; lexicology; psycholinguistics

• Publisher: Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
• Journal: Prace Językoznawcze
• Year: 2019
• Issue: XXI/1
• Pages: 121-144

Contributors

author

Mikołajczak-Matyja Nawoja

• Wydział Neofilologii Uniwersytet im A. Mickiewicza w Poznaniu