Grzeczność w językowej interpretacji mieszkańców wsi (na przykładzie wypowiedzi z regionu lubelskiego)

• Authors: Pelcowa Halina

Title variants

EN

Linguistic politeness in villagers’ interpretation (a study based on spoken texts from the Lublin region)

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Przedmiotem rozważań jest językowy obraz wiejskiej grzeczności, wpisany w metodologię badań dialektologicznych, ukierunkowanych socjolingwistycznie i kulturowo. Funkcjonujący w środowisku wiejskim model grzeczności, oparty na tradycji i wynikających z niej zasadach życzliwości, skromności, uczciwości, deklaracji pomocy, wdzięczności oraz poszanowania godności, należy bardziej do przeszłości niż współczesności. Wyraźnie widoczne jest to w używaniu takich zwrotów, jak: bądźcie z Bogiem, Boże dopomóc, Boże dopomóż do roboty, Boże dopomóż, Boże pomóc, Bóg wam pomóż, niech będzie pochwalony Jezus Chrystus, niech będzie pochwalony, Panie Boże dopomóż, pochwalony, pochwalony Jezus Chrystus, szczęść Boże, z Bogiem, zostańcie z Bogiem, do widzenia, dzień dobry, a także w dwojeniu, czyli zwracaniu się przez wy, formach pluralis maiestaticus z grzecznościową końcówką -cie w stosunku do osób starszych ze środowiska wiejskiego, zaimkach on, ona kierowanych do osób obcych lub form trybu rozkazującego, występujących w funkcji przyzwolenia i zaproszenia w kontaktach wewnątrzwiejskich. W stosunku do osób młodych funkcjonuje zazwyczaj grzecznościowy zwrot ty lub zwracanie się po imieniu, a osoby obce określane są mianem pan, pani. Jednak coraz częściej przenoszone są do środowiska wiejskiego obce kulturowo wzory, a zachodzące zmiany mają charakter autonomiczny i są konsekwencją zarówno przemian cywilizacyjno-obyczajowych, jak i wymiany pokoleń oraz procesów globalizacyjnych.

EN

The article discusses the language picture of rural politeness as seen through the prism of sociolinguistic and cultural-dialectological research. At present, the model of politeness which has functioned in the rural context and which is based on traditional values, such as kindness, modesty, honesty, readiness to help, gratitude and respect for human dignity, appears to be a matter of the past rather than the present. The model is reflected in the use of expressions such as: bądźcie z Bogiem ‘Go with God, God bless’, Boże dopomóc, Boże dopomóż do roboty, Boże dopomóż, Boże pomóc, Bóg wam pomóż ‘Lord help me’, niech będzie pochwalony Jezus Chrystus, niech będzie pochwalony ‘Praise be to God, Praise the Lord’, szczęść Boże ‘God bless’, z Bogiem, zostańcie z Bogiem, ‘May God be with you’ (lit. ‘Stay with God’), do widzenia ‘good bye’, dzień dobry ‘good morning’, in the majestic plural wy ‘you’ form with a polite -cie suffix employed when addressing older villagers, in the pronouns on ‘he’, ona ‘she’ used with reference to strangers, and in the imperative forms expressing permission and invitation. When young people are addressed, villagers use their names or the polite ty ‘you’-sg. form; however, when strangers are addressed, then the words pan ‘sir’, pani ‘madam’ are used. Yet more recently forms “alien” to the traditional rural culture are heard more often as well. This change has an autonomous character; it is a result of the customs-, civilization- and globalization-related processes as well as the generational change.

Keywords

PL

grzeczność językowa; pozdrowienia; sposoby wyrażania szacunku; wieś; zmiany socjolingwistyczne i kulturowe

EN

linguistic politeness; greetings; respect-related words; village; sociolinguistic and cultural changes

• Publisher: Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
• Journal: Prace Językoznawcze
• Year: 2021
• Volume: XXIII/2
• Pages: 289–301

Contributors

author

Pelcowa Halina

• Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie