Filozofia starożytna i kwestia "horror philosophicus"

• Authors: Dobieszewski Janusz

Title variants

EN

Ancient Philosophy and the Question of "Horror Philosophicus"

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł dedykowany jest profesorowi Mieczysławowi Boczarowi. Dotyczy problematyki nicości i horroru filozoficznego (religijnego, metafizycznego) oraz odniesienia tej problematyki do myśli sceptyków i stoików, a zwłaszcza do filozofii Plotyna. Filozofia starożytna – szczególnie w swym wczesnym i klasycznym okresie – skutecznie potrafiła ominąć zagrożenie horrorem za sprawą jej optymizmu poznawczego, dominacji pojęcia natury (wraz z takimi bliskimi pojęciami jak: kosmos, konieczność, los), przekonania o odwieczności istnienia. Również hellenistyczna filozofia życia, choć wyrastała z sytuacji kryzysu, to jej przedmiotem był nie ów kryzys, ale kryzysu przezwyciężenie, ominięcie, a mówiąc najdokładniej – zredukowanie. To dopiero filozofia Plotyna w pewnej przynajmniej mierze otwiera się na problematykę horroru i nicości. Kryzys, pęknięcie świata nie było tu przezwyciężane w jakiejś wizji trwałego, substancjalnego bytu, ale rozwinięte w nicość, a dokładniej: w pojęcie zawierające moment nicości (czy nie-bytu).

EN

The article is dedicated to professor Mieczysław Boczar. It concerns the issues of nothingness and philosophical horror (religious, metaphysical), as well as relating these issues to the thoughts of Skeptics and Stoics, especially to the philosophy of Plotinus. Ancient philosophy – especially in its early and classical period – was able to successfully avoid the threat of horror due to its cognitive optimism, the dominance of the concept of nature (along with such related concepts as: cosmos, necessity, fate), and beliefs about the eternity of existence. Even the Hellenistic philosophy of life, although it grew out of a crisis situation, its subject was not that crisis, but overcoming, bypassing, and most precisely – reducing this crisis. It is only the philosophy of Plotinus that, at least to some extent, opens up to the problems of horror and nothingness. The crisis, the rupture of the world is not overcome here in some vision of a permanent, substantial being, but developed into nothingness, or more precisely: into a concept containing a moment of nothingness (or non-being).

Keywords

PL

horror; trwoga; nicość; starożytność; stoicyzm; Plotyn; Absolut

EN

horror; fear; nothingness; antiquity; stoicism; Plotinus; Absolute

• Publisher: University of Warsaw, Institute of Philosophy
• Journal: Edukacja Filozoficzna
• Year: 2021
• Issue: 72
• Pages: 31-57

Contributors

author

Dobieszewski Janusz

References

• Bacon F., Novum Organum, tłum. J. Wikarjak, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1955.
• Brach-Czaina J., Szczeliny istnienia, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1992.
• Dembińska-Siury D., Byt i istnienie w filozofii Plotyna, Wydawnictwa UW, Warszawa 1979.
• Diogenes Laertios, Żywoty i poglądy słynnych filozofów, tłum. zbiorowe, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1982.
• Dobieszewski J., O pocieszeniu, jakie niesie „Horror metaphysicus” Leszka Kołakowskiego, „Sztuka i Filozofia” 1997, nr 14, s. 60–91 (w skróconej wersji angielskiej: On the Consolation Offered by Leszek Kołakowski’s “Metaphysical Horror”, „Dialogue and Universalism” 2010, Vol. XX, No. 7-8, https://doi.org/10.5840/du2010207/824).
• Dobieszewski J., Lew Szestow – sens absurdu, w: Wokół Szestowa i Fiodorowa. Almanach myśli rosyjskiej, t. IV, red. J. Dobieszewski, Wydział Filozofii i Socjologii UW, Warszawa 2007, s. 13-26.
• Dobieszewski J., Fenomenologia po neoplatońsku, w: Między metafizyką a fenomenologią. W stronę Jacka Migasińskiego, red. M. Poręba, B. Działoszyński, Wydawnictwa UW, Warszawa 2018, s. 45-58, https://doi.org/10.31338/uw.9788323532507.
• Dobieszewski J., Kilka uwag w sprawie moich spraw filozoficznych z nicością, w: Nicość, red. J. Wolak, Fundacja Augusta Hrabiego Cieszkowskiego, Warszawa 2020, s. 5-18.
• Duméry H., Problem Boga w filozofii religii. Krytyczny rozbiór kategorii Absolutu i schematu transcendencji , tłum. I. Kania, Wydawnictwo Znak, Kraków 1994.
• Epiktet, Encheiridion, 8, 18, w: Epiktet, Diatryby. Encheiridion z dodaniem fragmentów oraz Gnomologium Epktetowego, tłum. L. Joachimowicz, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1961.
• Kierkegaard S., Bojaźń i drżenie, w: S. Kierkegaard, Bojaźń i drżenie. Choroba na śmierć, tłum. J. Iwaszkiewicz, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1972.
• Krokiewicz A., Arystoteles, Pirron i Plotyn, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1974.
• Marek Aureliusz, Rozmyślania, tłum. M. Reiter, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1958.
• Marek Aureliusz, Rozmyślania. (Do siebie samego), tłum. K. Łapiński, Wydawnictwo Czarna Owca, Warszawa 2011.
• Mascall E.L., Istnienie i analogia, tłum. J. Zielińska, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1961.
• Ochocki A., Kryzys i filozofia, Aletheia, Warszawa 1993.
• Pawłowski K., Filozoficzne posłannictwo Epikura w aspekcie antropologicznym i teologicznym, „Studia Filozoficzne” 1989, nr 3, s. 45-58.
• Plotyn, Enneady, tłum. A. Krokiewicz, t. I-II, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1959.
• Seneca Lucius Anneus, Listy moralne do Lucyliusza, tłum. W. Kornatowski, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1961.
• Siemek M.J., W kręgu filozofów, Czytelnik, Warszawa 1984.
• Szestow L., Ateny i Jerozolima, tłum. C. Wodziński, Wydawnictwo Znak, Kraków 1993.
• Tischner J., Myślenie według wartości, Wydawnictwo Znak, Kraków 1994.