Semantyka leksykalna w badaniach nad zaburzeniami należącymi do spektrum autyzmu

• Authors: Hrycyna Ewa

Title variants

EN

Lexical semantics in the research on autism spectrum disorder

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Autorka podejmuje problem semantyki leksykalnej w zaburzeniach należących do spektrum autyzmu (ASD). Na wstępie zwraca uwagę na to, że w badaniach nad ASD semantyka jest opisywana rzadziej niż pragmatyka. Po próbie wyjaśnienia tej dysproporcji, uzasadnia potrzebę dalszych badań nad semantyką w ASD. Przechodzi do omówienia pojęć: sprawność leksykalna, sprawność semantyczna, kompetencja leksykalna, kompetencja semantyczna i odnosi je do osób z ASD, wskazując na ważną rolę aspektu jakościowego. Charakteryzuje dwie perspektywy badań nad semantyką w ASD – opisową i wyjaśniającą. Podkreśla znaczące zróżnicowanie umiejętności językowych u osób z ASD. Podaje argumenty uzasadniające wartość badań nad semantyką leksykalną w logopedii. Postuluje, by w określaniu przedmiotu badań odnosić się do wiedzy o wszystkich relewantnych językowo i kulturowo cechach leksemów. Proponuje, jakie kwestie należy uwzględnić w przyszłych badaniach: wielorakie zróżnicowanie semantyczne słownictwa; uwzględnianie relacji paradygmatycznych i syntagmatycznych; odwołanie się do tego, jak słowa znaczą. Stawia hipotezę, które grupy leksemów mogą okazać się szczególnie interesujące w badaniach nad semantyką leksykalną w ASD. Sygnalizuje problem wykorzystania teorii lingwistycznych (strukturalizmu, kognitywizmu) w logopedii.

EN

The article deals with the problem of lexical semantics disorders in autism spectrum disorder (ASD). In the introduction, it is pointed out that semantics is analysed less frequently than pragmatics in ASD research. Having attempted to explain this disproportion, the author emphasises the need for further research into semantics in ASD. Then, the concepts of lexical ability, semantic ability, lexical competence and semantic competence are discussed refering it to people with ASD. The important role of the qualitative aspect in research is indicated. The article characterizes two perspectives of research on semantics in ASD – descriptive and explanatory. It is highlighted thatpeople with ASD demonstrate considerably diverse language skills. Arguments are provided in favour of undertaking research into lexical semantics as beneficial for speech therapy theory and practice. It is postulated to take into account all linguistically and culturally relevant features of lexemes. The issues that should be addressed in future research are: multiple semantic variations in vocabulary, paradigmatic and syntagmatic relations, references to the ways words mean. The author hypothesizes which groups of lexemes may be especially interesting as material for research on lexical semantics in ASD. She also mentions the problem of applying linguistic theories (structural linguistics, cognitive linguistics) in speech therapy.

Keywords

PL

semantyka leksykalna; sprawność leksykalna; sprawność semantyczna; kompetencja leksykalna; kompetencja semantyczna; zaburzenia należące do spektrum autyzmu

EN

lexical semantics; lexical ability; semantic ability; lexical competence; semantic competence; autism spectrum disorder

• Publisher: Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
• Journal: Prace Językoznawcze
• Year: 2020
• Issue: XXII/3
• Pages: 131–145

Contributors

author

Hrycyna Ewa

• Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie

References

• American Psychiatric Association (2013/2018): Kryteria diagnostyczne zaburzeń psychicznych DSM-5. Wersja polska. Red. P. Gałecki, M. Pilecki, J. Rymaszewska, A. Szulc, S. Sidorowicz, J. Wciórka. Wrocław.
• Apresjan J. D. (1995): Semantyka leksykalna. Tłum. Z. Kozłowska i A. Markowski. Wrocław− Warszawa−Kraków.
• Arunachalam S., Lusyter R. J. (2016): The integrity of lexical acquisition mechanisms in autism spectrum disorders: A research review. „Autism Research”. T. 9 (8), s. 1–19. DOI: 10.1002/aur.1590. Online: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4916034
• Bartmiński J. (2006): Językowe podstawy obrazu świata. Lublin.
• Bartmiński J., Tokarski R. (1988): Definicja kognitywna jako narzędzie opisu konotacji słowa. [W:] Konotacja. Red. J. Bartmiński. Lublin, s. 169–183.
• Bigas U. (2012): Autyzm – charakterystyka zachowań językowych w autystycznym spektrum zaburzeń. [W:] Logopedia. Teoria zaburzeń mowy. Red. S. Grabias, M. Kurkowski. Lublin, s. 361–396.
• Błeszyński J. (1998): Mowa i język dzieci z autyzmem. Wybrane zagadnienia. Słupsk.
• Botting N., Adams K. (2005): Semantic and inferencing abilities in children with communication disorders. „International Journal of Language and Communication Disorders”. T. 40, nr 1, s. 49–66.
• Boucher J. (1998): SPD as a distinct diagnostic entity: logical considerations and directions for future research. „International Journal of Language and Communication Disorders”. T. 33, nr 1, s. 71–81.
• Cervetti G., Castek J., Trainin G., Bravo M. (2011/2012): Examining Multiple Dimensions of Word Knowledge for Content Vocabulary Understanding. „Journal of Education”. T. 192, nr 2/3, s. 49–61. DOI: 10.1177/0022057412192002-308.
• Cieszyńska J. (2010): Wczesna diagnoza i terapia zaburzeń autystycznych. Kraków.
• Coulter L. (1998): Semantic-pragmatic disorder with application of selected pragmatic concepts. „International Journal of Language and Communication Disorders”. T. 33, s. 434–438.
• Crystal D. (1990): Teaching Vocabulary: The Case for Semantic Curriculum. [W:] Child Language Disability. T. II: Semantic and Pragmatic Difficulties. Red. K. Mogford-Bevan, J. Sadler, Clevedon. Philadelphia–Adelaide, s. 43–58.
• Coste D., North B., Sheils J., Trim J. (2003): Europejski system opisu kształcenia językowego: uczenie się, nauczanie, ocenianie. Wersja polska. Red. H. Komorowska. Centralny Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli.
• Gałkowski T. (2003): Zaburzenia komunikacji w autyzmie. [W:] Logopedia. Pytania i odpowiedzi. Podręcznik akademicki. T. 2: Zaburzenia komunikacji językowej u dzieci i dorosłych. Opole, s. 268–284.
• Grabias S. (1997): Mowa i jej zaburzenia. „Audiofonologia”. T. 10, s. 9–36.
• Grabias S. (2011): Logopedia – nauka o biologicznych uwarunkowaniach języka i zachowaniach językowych. „Logopedia”. T. 39/40, s. 9–34.
• Grabias S. (2012): Teoria zaburzeń mowy. Perspektywy badań, typologie zaburzeń, procedury postępowania logopedycznego. [W:] Logopedia. Teoria zaburzeń mowy. Podręcznik akademicki. Red. S. Grabias, M. Kurkowski. Lublin, s. 15–72.
• Grabias S. (2015): Postępowanie logopedyczne. Standardy terapii. [W:] Standardy postępowania logopedycznego. Podręcznik akademicki. Red. S. Grabias, J. Panasiuk, T. Woźniak. Lublin, s. 13–38.
• Grabias S. (2019): Język w zachowaniach społecznych. Podstawy socjolingwistyki i logopedii. Lublin.
• Greenspan S., Wieder S. (2014): Dotrzeć do dziecka z autyzmem. Jak pomóc dzieciom nawiązywać relacje, komunikować się i myśleć. Metoda Floortime. Kraków.
• Grzegorczykowa R. (2002): Wprowadzenie do semantyki językoznawczej. Warszawa.
• Grzegorczykowa R. (2013): O różnych rozumieniach pragmatyki w językoznawstwie. „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego” z. LXIX, s. 5–22.
• Haebig E., Kaushanskaya M., Weismer S. E., Lexical Processing in School-Age Children with Autism Spectrum Disorder and children with specific language impairment: the role of semantics. „Journal of Autism and Developmental Disorders”. T. 45(12), s. 1–26. Online: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4761424/
• Harris G. J., Chabris C. F., Clark J., Urban T., Aharon I., Steele S., McGrath L., Condouris K., Tager-Flusberg H. (2006): Brain activation during semantic processing in autism spectrum disorders via functional magnetic resonance imaging. „Brain and Cognition”. T. 61 (1), s. 54–68.
• Hrycyna E. (2017): Rozwijanie słownictwa u dzieci w wieku przedszkolnym z zaburzeniami ekspresji werbalnej – problemy teoretyczne. „Logopedia Silesiana” nr 6, s. 73–88.
• Jaklewicz H. (1993): Autyzm wczesnodziecięcy. Diagnoza. Przebieg. Leczenie. Gdańsk.
• Jakobson R. (1989): Kilka uwag o Perice’ie, poszukiwaczu dróg w nauce o języku. Przeł. S. Amsterdamski. [W:] W poszukiwaniu istoty języka. T. 1. Red. M. R. Mayenowa. Warszawa, s. 51–58.
• Jęczeń U. (2014): Nazwy żywiołów w języku mężczyzny upośledzonego umysłowo. Próba definicji kognitywnej. „Logopedia” nr 43–44, s. 243–256.
• Kaczyńska-Haładyj M., Panasiuk J. (2015): Postępowanie logopedyczne w przypadku osób dorosłych z zespołem Aspergera. [W:] Logopedia. Standardy postępowania logopedycznego. Red. S. Grabias, J. Panasiuk, T. Woźniak. Lublin, s. 528–530.
• Kiklewicz A. (2012): Znaczenie w języku – znaczenie w umyśle. Krytyczna analiza współczesnych teorii semantyki lingwistycznej. Olsztyn.
• Kominek A. (2014): Zakłócenia w dziedzinie podobieństwa w komunikacji językowej osób z autyzmem – i co z tego wynika. „Ling-varia”. R. IX, nr 2 (18), s. 55–68.
• Konstantareas M. M., Blackstock E. B., Webster Ch. D. (1992): Autyzm. Przeł. K. Hipp. Warszawa.
• Korendo M. (2013): Językowa interpretacja świata w wypowiedziach osób z zespołem Aspergera. Kraków.
• Korendo M. (2019): Rozwój języka dzieci z zespołem Aspergera – konsekwencje diagnostyczne. [W:] Metodologia badań logopedycznych. Z perspektywy teorii i praktyki. Red. S. Milewski, K. Kaczorowska-Bray. Gdańsk, s. 262–267.
• Kover S. T., McDuffie A. S., Hagerman R. J., Abbeduto L. (2013): Receptive Vocabulary in Boys with Autism Spectrum Disorder: Cross-Sectional Developmental Trajectories. „Journal of Autism and Developmental Disorders”. T. 43 (11), s. 1–23. DOI: 10.1007/s10803-013-1823-x.
• Online: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3797266/
• Lipski W. (2015): Standard postępowania logopedycznego w przypadku autyzmu. [W:] Logopedia. Standardy postępowania logopedycznego. Red. S. Grabias, J. Panasiuk, T. Woźniak. Lublin, s. 461–516.
• Lyons J. (1984): Semantyka. T. 1. Przeł. A. Weinsberg. Warszawa.
• Markiewicz K. (2004): Możliwości komunikacyjne dzieci autystycznych. Lublin.
• McGregor K. K., Berns A. J., Owen A. J., Michels S. A., Duff D., Bahnsen A. J., Lloyd M. (2012): Associations between syntax and the lexicon among children with or without ASD and language impairment. „Journal of Autism and Developmental Disorders” 42 (1), s. 1–23. DOI: 10.1007/s10803-011-1210-4. Online: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/ articles/PMC3177980/
• McTear M. F., Conti-Ramsden G. (1992): Pragmatic disbality in children. Studies in disorders of communication. Londyn.
• Melogno S., Pinto M. A., Orsolini M. (2017): Novel metaphors comprehension in a child with high-functioning autism spectrum disorder: a study on assesment and treatment. „Frontiers in Psychology”. T. 7: 2004. DOI: 10.3389/fpsyg.2016.02004.
• Murphy M. L. (2010): Lexical meaning. Cambridge Textbooks in linguistics. Cambridge.
• Niebrzegowska-Bartmińska S. (2018): O różnych wariantach definicji leksykograficznej. Od taksonomii do kognitywizmu. „Etnolingwistyka”. T. 30, s. 259–284. DOI: 10.17951/et.2018.30.259.
• Panasiuk J. (2013): Afazja a interakcja. TEKST – metaTEKST – konTEKST. Lublin.
• Panasiuk J. (2015): Skala do oceny profilu zaburzeń językowych w zespole Aspergera. [W:] Metody i narzędzia diagnostyczne w logopedii. Red. M. Kurowska, E. Wolańska. Warszawa, s. 155–182.
• Pence K. L., Bojczyk K. E., Williams R. S. (2007): Assesing vocabulary development. [W:] Assessment in Emergent Literacy. Red. K. L. Pence. San Diego−Oxford−Brisbane, s. 433–480.
• Perkins M., Dobbinson S. (2006): Lexical knowledge and lexical use in autism. „Journal of Autism and Developmental Disorders”. T. 36, s. 795–805.
• Rundblad G., Annaz D. (2010): The atypical development of metaphor and metonymy comprehension
• in children with autism. „Autism”. T. 14 (1), s. 1–18. DOI: 10.1177/1362361309340667.
• Seretny A. (2011): Kompetencja leksykalna uczących się języka polskiego jako obcego w świetle badań ilościowych. Kraków.
• Tomasello M. (2002): Kulturowe źródła ludzkiego poznania. Przeł. J. Rączaszek. Warszawa.
• Vogindroukas I., Vostanis P., Papageorgiou V. (2003): Pattern of semantic errors in autism: a brief research raport. „Autism”. T. 7 (2), s. 195–203.
• Wierzbicka A. (1985): Lexicography and Conceptual Analysis. Ann Arbor. [Tłumaczenie pracowników Zakładu Gramatyki i Tekstologii Współczesnego Języka Polskiego UMCS]