Różnorodność panteizmu

• Authors: Dobieszewski Janusz

Title variants

EN

Diversity of Pantheism

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W artykule zaprezentowano konsekwencje różnorodności stanowisk określanych mianem panteizmu oraz różnych momentów tego złożonego pojęcia. Wskazuje się, że z jednej strony mogą one wprawiać w zakłopotanie i dezorientację, z drugiej zaś zaświadczają one o ogromnym bogactwie problemowym, intelektualnym, duchowym (religijnym) związanym z tym pojęciem. Panteizm ukazano tu jako pogląd pełen wewnętrznych treści i inspirujących napięć, przeciwstawiany uboższym i jednostronnym raczej: ateizmowi i teizmowi (a w każdym razie mającym tendencję do zubażania i ujednostronniania się, tendencję silniejszą niż panteizm). Wśród konkluzji zaproponowano tezę, według której panteizm działby się między ateizmem a teizmem, niejako przekraczałby ich – z jego punktu widzenia – dogmatyczną „sztywność” oraz upraszczającą jednoznaczność i jednostronność. Prezentuje się też panteizm jako wyraz przekonania, że świat (w swej doczesności, naturalności) nie wystarcza sobie, ale że i Bóg nie wystarcza sobie (w swej „wyjściowości”, istotowości, statyczności, w swej naturze) dla pełni swej boskości. W tym kontekście za rozczarowujące uznaje się stwierdzenie w sprawie panteizmu wyrażone przez autorów słynnego Małego słownika teologicznego.

EN

This article presents the consequences of the diversity of positions called pantheism and the different moments of this complex concept. It is pointed out that on the one hand they can confuse, on the other hand they testify to the huge problematic, intellectual, spiritual (religious) wealth associated with this concept. Pantheism is shown here as a view full of internal content and inspirational tensions, contrasted with the poorer and one-sided rather: atheism and theism (or at least tend to impoverish and unify, stronger than pantheism). Among the conclusions, a thesis was proposed, according to which pantheism would operate between atheism and theism, somehow exceeding them – from his point of view – dogmatic „rigidity” and simplifying uniqueness and one-sidedness. Pantheism is also presented as an expression of the belief that the world (in its temporality, naturalness) is not enough for itself, but that also God is not enough (in its „exit”, essence, static, in its nature) for the fullness of its divinity.

Keywords

PL

panteizm; panenteizm; ateizm; teizm; Absolut; Bóg; osoba; dynamizm

EN

pantheism; panentheism; atheism; theism; Absolute; God; person; dynamism

• Publisher: University of Warsaw, Institute of Philosophy
• Journal: Edukacja Filozoficzna
• Year: 2019
• Issue: 68
• Pages: 69-81

Contributors

author

Dobieszewski Janusz

References

• Brylla D, O nieateistycznym i akosmicznym charakterze panteistycznej filozofii Spinozy według Salomona Majmona, „Studia z Historii Filozofii” 2015, nr 3(2), s. 145–161.
• Brylla D., Teozofia kabalistyczna w świetle Spinozjańskiego monizmu panteistycznego, „IDEA – Studia nad strukturą i rozwojem pojęć filozoficznych” 2013, nr XXV, s. 25–46
• Cornelio F., Introduzione all’ateismo moderno, Roma 1964.
• Eveleth L., The Lure of Pantheism: Its Evangelical Flowering and World-Wide Designs, „Studia Gilsoniana” 2015, nr 4(3), s. 285–301.
• Karr D., Which Lurianic Kabbalah?, URL: https://www.academia.edu/30928619/Which_Lurianic_Kabbalah, dostęp: 20.02.2020.
• Kornacka-Sareło K., Filozofia człowieka w myśli chasydów ziem polskich, „ΣΟΦΙΑ. Pismo Filozofów Krajów Słowiańskich” 2013, nr 13, s. 169–182.
• Kowalczyk S., Czym jest panteizm?, „Collectanea Theologica” 1977, nr 47.
• Levine M., Pantheism, The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Winter 2011 Edition), red. E.N. Zalta, URL: https://stanford.library.sydney.edu.au/archives/win2011/entries/pantheism/, dostęp: 19.02.2020.
• Mały słownik terminów i pojęć filozoficznych, red. A. Podsiad, Z. Więckowski, Warszawa 1983.
• Maritain J., Moral Philosophy, ed. J.W. Evans, London 1964.
• Moran D., Pantheism from John Scottus Eriugena to Nicholas of Cusa, „American Catholic Philosophical Quarterly” 1990, vol. 64, no. 1, s. 131–151.
• Niepojęte. Ontologiczny wstęp do filozofii religii, przeł. T. Obolevitch, Tarnów 2007.
• Parkinson G.H.R., Hegel, Pantheism, and Spinoza, „Journal of the History of Ideas” 1977, vol. 38, no. 3, s. 449–459.
• Prokopiuk J., Eckhart – mistrz życia, w: Mistrz Eckhart, Kazania i traktaty, Warszawa 1988.
• Rahner K., Vorgrimler H., Mały słownik teologiczny, Warszawa 1987.
• Scholem G., Mistycyzm żydowski i jego główne kierunki, przeł. I. Kania, Warszawa 1997.
• Szocik K., Ateizm filozoficzny. Zarys historii i krytyka neotomistyczna, Kraków 2014.
• Szopa R., Teizm, Panteizm i panenteizm a religijność człowieka w świetle metodologii Larry’ego Laudana i Imre Lakatosa, „Perspectiva. Legnickie Studia Teologiczno-Historyczne” 2018, nr 2(33), s. 201–218.
• The Encyclopedia of Religion and Nature, V.1, ed. B. Taylor. New York 2008.
• Toland J., Socinianism truly stated; being an example of fair dealing in all theological controversys. To which is prefixt, indifference in disputes: recommended by a pantheist to an orthodox friend, London 1705.
• Wojtysiak J., Panenteizm. W związku z poglądami Józefa Życińskiego, Charlesa Hartshorne’a i innych przedstawicieli „zwrotu panenteistycznego”, „Roczniki Filozoficzne” 2012, tom LX, nr 4, s. 313–337.
• Wrotkowski W., ὀνομάζεται καθ᾽ ἡδονὴν ἑκάστου. Weryfikacja stanu badań nad fragmentem B67 Heraklita z Efezu, „Przegląd Filozoficzno-Literacki” 2003, nr 3(5), s. 77–135