Uwagi o żeby-zdaniach w języku polskim w kontekście pochodzenia i dziejów operatora "żeby"

• Authors: Piotr Sobotka

Title variants

EN

Remarks on Polish żeby-phrases in the context of the origin and historical development of the operator "żeby" ‘to’

Abstracts

EN

This paper aims at generalized functional characteristic of the so-called żeby-phrases and an answer to the question of their semantic motivation. It discusses the relation between the etymological meaning of the operator żeby, its functional and semantic reflexes, and the present-day grammaticalized uses in the sentences starting with the expression żeby.

PL

Przedmiotem artykułu jest próba uogólnionej charakterystyki funkcjonalnej polskich żeby-zdań oraz odpowiedź na pytanie o ich motywację semantyczną. W szczególny sposób podejmuje on refleksję nad relacją między znaczeniem etymologicznym operatora żeby i sensów z niego derywowanych a znaczeniami utrwalonymi we współczesnych przykładach zdań rozpoczynających się od zgramatykalizowanego wyrażenia żeby.

Keywords

EN

non-declarative device; discourse marker; semantic motivation; grammaticalization; etymology

PL

modyfikator deklaratywności; komentarz metatekstowy; motywacja semantyczna; gramatykalizacja; etymologia

• Publisher: Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu. Wydawnictwo UMK
• Journal: Linguistica Copernicana
• Year: 2023
• Volume: 19
• Pages: 185-200

Dates

published

2023

Contributors

author

Piotr Sobotka

• Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk

• https://orcid.org/0000000268808255

References

• Bogusławski A., 2009, Myśli o gwiazdce i o regule, Warszawa: Katedra Lingwistyki Formalnej UW – BEL Studio.
• Boryś W., 2005, Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków: Wydawnictwo Literackie.
• Danielewiczowa M., 2014, Struktura i znaczenie eksklamatywów. Na materiale współczesnej polszczyzny, Warszawa: Katedra Lingwistyki Formalnej Uniwersytetu Warszawskiego.
• Dunkel G. E., 2014, Lexikon der indogermanischen Partikeln und Pronominalstämme, t. 2, Heidelberg: Universitätsverlag Winter.
• Grochowski M., 1984, Projekt klasyfikacji syntaktycznej polskich leksemów nieodmiennych, Polonica 10, s. 73–97.
• Grochowski M., 1997, Wyrażenia funkcyjne. Studium leksykograficzne, Kraków: Wydawnictwo Instytutu Języka Polskiego PAN.
• Grochowski M., 2003, Szyk jednostek synsyntagmatycznych w języku polskim (główne problemy metodologiczne), Polonica 22–23, s. 203–223.
• Grochowski M., 2019, Modyfikatory deklaratywności vs partykuły. Ewolucja badań nad składnią współczesnej polszczyzny, w: P. Malčík i P. Karlík (red.), Svět podle Grepla, Brno: Host, s. 13–22.
• Hahn E. A., 1953, Subjunctive and optative. Thair origin as futures, New York: American Philological Association.
• Jannaris A. N., 1897, An historical Greek grammar chiefly of the Attic dialect as written and spoken from classical antiquity down to the present time, London–New York: Macmillan and Co.
• Karttunen L., 1971, Implicative Verbs, Language 47 (2), s. 340–358.
• Kopečný F., 1973, Etymologický slovník slovanských jazyků. Slova gramatická a zájmena, t. 1: Předložky, koncové partikule, Praha: Československá akademie věd. Kopečný F., Šaur V., Polák V., 1980, Etymologický slovník slovanských jazyků. Slova gramatická a zájmena, t. 2: Spojky, častice, zájmena a zájmenná adverbia, Praha: Československá akademie věd.
• Králik Ľ., 2015, Stručný etymologický slovník slovenčiny, Bratislava: Veda.
• Kuraszkiewicz W., 1971, Pol’skoye mestoimeniye co w funktsii soyuza że, w: F. P. Filin (red.), Problemy istorii i dialektologii slavyanskikh yazykov. Sbornik statey k 70-letiyu chlena-korrespondenta AN SSSR V. I. Borkovskogo, Moskva: Izdatel’stvo «Nauka», s. 164–170 [Курашкевич, В., 1971, Польское местоимение co в функции союза że, w: Ф. П. Филин (red.), Проблемы истории и диалектологии славянских языков. Сборник статей к 70-летию члена-корреспондента АН СССР В. И. Борковского, Москва: Издательство «Наука», s. 164–170].
• Kuryłowicz J., 1964, The Inflectional Categories of Indo-European, Heidelberg: Carl Winter – Univeristätsverlag.
• Mańczak W., 2017, Polski słownik etymologiczny, Kraków: Polskiej Akademii Umiejętności.
• Pawelec R. (red.), 2015, Słownik zapomnianych wyrażeń funkcyjnych, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper.
• Rejzek J., 2015, Český etymologický slovník, Praha: Leda.
• Rojszczak-Robińska D., 2021, Mowa niezależna wprowadzana przez iże w staropolskich apokryfach. Perspektywa źródłowa, Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego 77, s. 227–243.
• Rzepka W. R., 2001, Glosa do staropolskiego czasu zaprzeszłego z aorystycznym słowem posiłkowym, w: A. Kowalska i O. Wolińska (red.), Studia historycznojęzykowe, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, s. 202–212.
• Rzepka W. R., Twardzik W., 1997, Archaizmy fleksyjne w Rozmyślaniu przemyskim. Formy z aorystycznym by (3 os. lp. czasownika być), „Język Polski” 77(1), s. 41–46.
• Sobotka P., 2009, Czy Piłat był zainteresowany tym, co to jest prawda?, Linguistica Copernicana 2 (2), s. 31–56.
• Sobotka P., 2018, Jednostka opisu języka dawnego, w: M. Pastuchowa i M. Siuciak (red.), Historia języka w XXI wieku. Stan i perspektywy, Katowice: Wydawnictwo
• Uniwersytetu Śląskiego, s. 325–336.
• Sobotka P., 2020, Etimologiya, razvitiye i drevniye funktsii pol’skogo że v sravnitel’no-istoricheskom osveshchenii, Trudy Instituta russkogo yazyka im. W. W. Winogradowa 2 4 ( 2), s . 216–229 [ Соботка, П., 2020, Этимология, развитие и древние функции польского że в сравнительно-историческом освещении, Труды Института русского языка им. В. В. Виноградова 24 (2), s. 216–229].
• Trávníček F., 1956, Historická mluvnice česká, t. 3: Skladba, Praha: Státní pedagogické nakladatelství.
• Wajszczuk J., 1997, System znaczeń w obszarze spójników polskich: wprowadzenie do opisu, Warszawa: Katedra Lingwistyki Formalnej UW.
• Wajszczuk J., 2005, O metatekście, Warszawa: Katedra Lingwistyki Formalnej UW.
• Zaliznyak A. A., 2008, Drevneruskiye enklitiki, Moskwa: Yazyki slavyanskikh kul’tur [Зализняк, А. А., 2008, Древнеруские энклитики, Москва: Языки славянских культур].
• Żabowska M., 2014, Oby vs niech. Od chcenia do działania, w: K. Kleszczowa i A. Szczepanek (red.), Wyrażenia funkcyjne w perspektywie diachronicznej, synchronicznej i porównawczej, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, s. 207–219.

Identifiers

DOI

10.12775/LinCop.2022.011

Biblioteka Nauki

29431837