The Battle of Orsha (1514) on Maps: Mapping the Muscovian War as Renaissance Politics of Memory

• Authors: Jakub Niedźwiedź

Abstracts

EN

On 14 September 1514, in the vicinity of the town of Orsha, the combined Lithuanian-Polish forces defeated the Muscovian army. Among many texts commemorating the battle are maps published between 1526 and the mid-seventeenth century. The author argues that each cartographical representation of the battle can be interpreted as an example of Renaissance politics of memory. The struggle could be an element of the Jagiellonian dynastic propaganda, an argument in the competition between the Lithuanian Ruthenia and Muscovy, a fragment of the republican discourse or a part of narration about the great past of the Grand Duchy of Lithuania.

PL

14 września 1514 r. w okolicach miasta Orsza połączone siły polsko-litewskie pokonały wojska moskiewskie. Wśród wielu tekstów upamiętniających bitwę znajdują się również mapy, wydane drukiem między rokiem 1526 a połową XVII w. Autor dowodzi, że każde odwzorowanie kartograficzne bitwy może być interpretowane jako przykład renesansowej polityki pamięci. Bitwa mogła być elementem propagandy dynastycznej Jagiellonów, argumentem w rywalizacji między Rusią Litewską a Moskwą, fragmentem dyskursu republikańskiego lub częścią narracji o wielkiej przeszłości Wielkiego Księstwa Litewskiego.

Keywords

PL

bitwa pod Orszą 1514; kartografia renesansowa; literatura renesansowa; Moskwa; Wielkie Księstwo Litewskie; Rzeczpospolita Obojga Narodów; retoryka kartograficzna; Bernard Wapowski

EN

1514 Battle of Orsha; Renaissance cartography; Renaissance literature; Muscovy; Grand Duchy of Lithuania; Polish-Lithuanian Commonwealth; cartographical rhetoric; Bernard Wapowski

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla PAN w Warszawie
• Journal: Odrodzenie i Reformacja w Polsce
• Year: 2023
• Volume: 67
• Pages: 59-103

Dates

published

2023

Contributors

author

Jakub Niedźwiedź

• Jagiellonian University in Kraków

• https://orcid.org/0000000344728151

References

• Archival Sources
• Archiwum Główne Akt Dawnych (The Central Archives of Historical Records in Warsaw), Archiwum Publiczne Potockich, MS 325, S. Sarnicki, Księgi Hetmańskie (MS), vol. 1, 1577–1578
• Muzeum Narodowe w Krakowie (The National Museum in Kraków), inv. no. VIII–XVI.137A, S. Sarnicki, Regnum Poloniae et Magnus Ducatus Lithuaniae (MS), 1585, fol. 1, http://mbc.malopolska.pl/dlibra/doccontent?id=82757 (accessed 14 December 2022)
• Printed Sources
• Beneventano M., Wapowski B., “Tabula moderna Poloniae, Ungarie, Boemie, Germanie, Russie, Lituanie”, in: Claudius Ptolemaeus, Cosmographia (Roma, 1507)
• Bielski M., Kronika to jest historyja świata na sześć wieków a cztery monarchie rozdzielona… od początku świata aż do tego roku, który się pisze 1564. Z figurami ochędożnymi i własnymi (Kraków, 1564), sygn. 5764.1974 (4), https://kpbc.umk.pl/dlibra/doccontent?id=219652 (accessed 14 December 2022)
• Bielski M., Kronika, to jest historyja świata, vol. 3, ed. D. Śnieżko, D. Kozaryn, participation E. Karczewska (Szczecin, 2019)
• Buczek K. (ed.), Monumenta Poloniae cartographica (Kraków, 1939)
• Carmina de memorabili cede Scismaticorum Moscoviorum per serenissimum ac invictissimum dominum Sigismundum, regem Polonie, magnum ducem Lituanie, Russie, Prussie, Sarmatieque Europee dominum et heredem apud arras Alexandri magni peracta (Roma, 1515), Cim.Qu.2770, https://www.wbc. poznan.pl/dlibra/show-content/publication/edition/305405?id=305405 (accessed 14 December 2022)
• Krzycki A., Ad divum Sigismundum Poloniae regem et magnum ducem Lithuaniae semper invictum post partam de Moskis victoriam... (Kraków, 1515), https://polona.pl/item/ad-divvm-sigismvndvm-poloniae-regem-et-magnvm-dvcem-lithvaniae-post-partam-de,MTE2MjIxNDQ/4/#info:metadata (accessed 14 December 2022)
• Magnus O., Carta marina et descriptio septentrionalium terrarum ac mirabilium rerum in eis contentarum, diligentissime elaborata anno dni 1539 (Venezia, 1539), http://www.alvin-portal.org/alvin/imageViewer.jsf?dsI- d=ATTACHMENT-0001&pid=alvin-record%3A88495&dswid=-9289 (accessed 14 December 2022)
• Matthias of Miechów, Tractatus de duabus Sarmatiis Asiana et Europiana et de contentis in eis (Kraków, 1517), sygn. Cim.Qu.2071, http://www.wbc. poznan.pl/dlibra/docmetadata?id=257104&from=publication (accessed 14 December 2022)
• Ptolemaeus Claudius, Geographiae libri VIII, ed. S. Münster (Basel, 1552), https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/btv1b550130933.r=Geographiae% 20libri%20VIII%2C%20Sebastian%20M%C3%BCnster?rk=21459;2 (accessed 14 December 2022)
• Radziwiłł “the Orphan” M. K., Strubicz M., “Magni Ducatus Lithuaniae caeterarumque regionum illi adiacentium exacta description”, in: Gerardi Mercatoris Atlas, ed. H. Hondius II (Amsterdam, 1636), http://www. lithuanianmaps.com/Maps1624-51.html (accessed 14 December 2022)
• Radziwiłł “the Orphan” M. K., Strubicz M., “Magni Ducatus Lithuaniae caeterarumque regionum illi adiacentium exacta descriptio”, in: Orbis Terae Compendium, Carolo Secundo dedicatum, ed. J. Klencke (Amsterdam, 1660), http://www.lithuanianmaps.com/Maps1624-51.html (accessed 14 December 2022)
• Radziwiłł “the Orphan” M. K., Strubicz M., Magni Ducatus Lithuaniae caeterarumque regionum illi adiacentium exacta descriptio, ed. H. Gerritsz (Amsterdam, 1613), http://www.alvin-portal.org/alvin/view.jsf?pid=alvin-record%3A98896&dswid=18 (accessed 14 December 2022)
• Sarnicki S., Descriptio veteris et novae Poloniae (Kraków, 1585)
• Sarnicki S., Księgi hetmańskie, ed. M. Ferenc (Kraków, 2015)
• Wied A., [Moscovia] ([Antwerp?], 1555)
• Wied A., [Moscovia], ed. F. Hogenberg (Köln, 1570), https://www.raremaps. com/gallery/detail/75046/moscovia-que-alba-russia-no-cotenta-europee-sarmatie-parte-wied-hogenberg (accessed 14 December 2022)
• Secondary Works
• Alexandrowicz S., Kartografia Wielkiego Księstwa Litewskiego od XV do połowy XVIII wieku (Warszawa, 2012)
• Alexandrowicz S., “Mapa Wielkiego Księstwa Litewskiego Tomasza Makowskiego z 1613 r. tzw. ‘radziwiłłowska’, jako źródło do dziejów Litwy i Białorusi”, Studia Źródłoznawcze 10 (1965), pp. 33–67, https:// rcin.org.pl/dlibra/publication/39363/edition/26621/content (accessed 14 December 2022)
• Alexandrowicz S., Łuczyński J., Skrycki R., Historia kartografii ziem polskich do końca XVIII wieku (Warszawa, 2017)
• Bagrow L., “At the Sources of the Cartography of Russia”, Imago Mundi 16 (1962), pp. 33–48
• Bagrow L., A History of the Cartography of Russia up to 1600, ed. H. W. Castner, vol. 1–2 (Ontario, 1975)
• Bagrow L., History of Cartography, revised and enlarged by R. A. Skelton (London, 1966)
• Białostocki J., “Zagadka Bitwy pod Orszą”, Biuletyn Historii Sztuki 17, no. 1 (1955), pp. 80–98, https://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/bhs1955/0090 (accessed 14 December 2022)
• Birkenmajer L.A., Marco Beneventano, Kopernik, Wapowski a najstarsza karta geograficzna Polski (Kraków, 1901)
• Black J., Maps and Politics (London, 1997)
• Buczek K., The History of Polish Cartography from the 15th to the 18th century, transl. A. Potocki (Wrocław, 1966)
• Čiurinskas M., “Lietuva pergalės prie Oršos (1514) poetų tekstuose”, Senoji Lietuvos Literatūra 40 (2015), pp. 15–74
• Cosgrove D., Introduction to: Mappings, ed. D. Cosgrove (London, 1999), pp. 1–23
• Dantiscus I., Carmina, ed. S. Skimina (Kraków, 1950)
• Dróżdż P., Orsza 1514 (Warszawa, 2000)
• Dziuba A., “Elegia orszańska Bernarda Wapowskiego”, Roczniki Humanistyczne 45, no. 3, (1997), pp. 115–127
• Fabiański M., Wokół dworu wawelskiego. Cztery studia o sztuce renesansowej (Kraków, 2020)
• Febvre L. P. V., Martin H.-J., The Coming of the Book: The Impact of Printing 1450–1800, trans. D. Gerard, ed. G. Nowell-Smith, D. Wotton (London, 1976)
• Ferenc M., Introduction to: S. Sarnicki, Księgi hetmańskie, ed. M. Ferenc (Kraków, 2015), pp. VII–XX
• Franczak G., “Anton Wied’s Map of Muscovy: Negotiating Hegemony on Russian Lands in the Polish-Lithuanian Cartography” (paper presented at the 64th Annual Meeting of the Renaissance Society of America, New Orleans, 22–24 March 2018)
• Franczak G., “Faex gentium. Polacy w Moskwie wobec rosyjskiej mniejszości”, in: Etniczność. Tożsamość. Literatura. Zbiór studiów, ed. P. Bukowiec, D. Siwor (Kraków, 2010), pp. 43–67
• Gębarowicz M., Początki malarstwa historycznego w Polsce (Wrocław, 1981)
• Głombiowska Z., Introduction to: Epinikia orszańskie, czyli wiersze o pamiętnej klęsce Moskali, ed. Z. Głombiowska (Gdańsk, 2019), pp. 7–71
• Głombiowska Z. (ed.), Epinikia orszańskie, czyli wiersze o pamiętnej klęsce Moskali (Gdańsk, 2019)
• Grala H., “Jeńcy spod Orszy: między jagiellońską „propagandą sukcesu” a moskiewską racją stanu (1514–1552)”, in: Aetas media – aetas moderna: Studia ofiarowane profesorowi Henrykowi Samsonowiczowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, ed. A. Bartoszewicz, W. Fałkowski, H. Manikowska (Warszawa, 2000), pp. 439–466
• Hale J., “Warfare and Cartography, ca. 1450 to ca. 1640”, in: The History of Cartography, ed. D. Woodward, vol. 3: Cartography in the European Renaissance, part 2 (Chicago–London, 2007), pp. 719–737
• Harley J. B., “Maps, Knowledge, and Power”, in: J. B. Harley, The New Nature of Maps. Essays in the History of Cartography, ed. P. Laxton, introd. J. H. Andrews (Baltimore–London, 2001), pp. 51–81
• Harley J. B., “Silences and Secrecy: The Hidden Agenda of Cartography in Early Modern Europe”, Imago Mundi 40 (1988), pp. 57–76.
• Harley J. B., Woodward D., “Concluding Remarks”, in: The History of Cartography, ed. J.B. Harley, D. Woodward, vol. 1: Cartography in Prehistoric, Ancient, and Medieval Europe and the Mediterranean (Chicago– London, 1987), pp. 502–509
• Hoshko T., “The Jagiellonians in Ukrainian traditions”, in: Remembering the Jagiellonians, ed. N. Nowakowska (London–New York, 2019), pp. 183–204
• Hucul V., “Obraz Bitwa pod Orszą – propaganda dworska czy epos rycerski?”, RIHA Journal no. 3 (2014), pp. 1–26, http://www.riha-journal.org/articles/2014/2014-jul-sep/hucul-orsza-pl (accessed 14 December 2022)
• Jacob C., “Selected Papers from the 16th International Conference on the History of Cartography: Theoretical Aspects of the History of Cartography. Toward a Cultural History of Cartography”, Imago Mundi 48 (1996), pp. 191–198
• Jacob C., The Sovereign Map. Theoretical Approaches in Cartography throughout History, transl. T. Conley, ed. E. H. Dahl (Chicago and London, 2006)
• Jakimowicz T., Temat historyczny w sztuce epoki ostatnich Jagiellonów (Warszawa–Poznań, 1985)
• Janicki M. A., “Obraz Bitwa pod Orszą – geneza, datowanie, wzory graficzne a obraz bitwy ‘na Kropiwnej’ i inne przedstawienia batalistyczne w wileńskim pałacu Radziwiłłów”, in: Bitwa pod Orszą, ed. M. Nagielski (Warszawa, 2015), pp. 173–225
• Karrow R. W. Jr, Mapmakers of the Sixteenth Century and Their Maps: Bio-Bibliographies of the Cartographers of Abraham Ortelius, 1570 (Chicago, 1993)
• Kawecka-Gryczowa A., Bacewiczowa D. (eds), Drukarze dawnej Polski od XV do XVIII wieku, vol. 1: Małopolska, cz. 1: Wiek XV–XVI (Wrocław et al., 1983)
• King G., Mapping Reality. An Exploration of Cultural Cartographies (New York, 1996)
• Kordt V. A., Materialy po istorii russkoĭ kartografii, vol. 1: Karty vseĭ Rossii i iuzhnykh eia oblasteĭ do poloviny XVII veka (Kyiv, 1899), https://digitalcollections.nypl.org/collections/materaly-po-istori-russko-kartografi#/?tab=about (accessed 19 December 2022)
• Kordt V. A., Materialy po istorii russkoĭ kartografii, vyp. 2: Karty vseĭ Rossii i zapadnikh eĭ oblasteĭ do kontsa XVII v. (Kyiv, 1910)
• Kowalska H., Sikorski J., “Sarnicki Stanisław”, in: Polski słownik biograficzny, vol. 35 (Kraków, 1994), pp. 217–222
• Kozica K., Pezda J. (eds), Imago Poloniae. Dawna Rzeczpospolita na mapach, dokumentach i starodrukach w zbiorach Tomasza Niewodniczańskiego, vol. 2 (Warszawa, 2002)
• Krzycki A., “Cantilena eiusdem victoriae rem gestam summarie continens”, in: Epinikia orszańskie, czyli wiersze o pamiętnej klęsce Moskali, ed. Z. Głombiowska (Gdańsk, 2019), pp. 225–255
• Krzywy R., Wędrówki z Mnemozyne. Studia o topice dawnego podróżopisarstwa (Warszawa, 2013)
• Kublin L., Majewska B., Tomaszewska M., Mapy ziem polskich kartografów niderlandzkich XVI i XVII w. (Warszawa, 1987)
• Lobin A. N., Bitva pod Orshei 8 sentiabria 1514 goda (Sankt-Peterburg, 2011)
• Łopatecki K., “Mapy historyczne Polski i Litwy w epoce nowożytnej”, in: Z dziejów kartografii, vol. 22: Dawna kartografia historyczna i wojskowa (Warszawa, 2018), pp. 11–30
• Łopatecki K., “Rola map i planów w działaniach taktycznych wojsk polskich i litewskich do początku panowania Stefana Batorego”, Terminus 19, no. 3 (2017), pp. 609–663, https://www.ejournals.eu/Terminus/2017/Terminus-2017-3/ (accessed 14 December 2022)
• Łopatecki K., “Wykorzystanie map w działaniach strategicznych do 1586 roku w Koronie i Wielkim Księstwie Litewskim”, Terminus, 19, no. 3 (2017), pp. 511–566, https://www.ejournals.eu/Terminus/2017/Terminus-2017-3/ (accessed 19 December 2022)
• Łuczyński J., “Ziemie Rzeczypospolitej w kartografii europejskiej XVI wieku (próba ustalenia filiacji map wydanych drukiem)”, Polski Przegląd Kartograficzny 41, no. 2 (2009), pp. 128–144
• Michow H., Das erste Jahrhundert russischer Kartographie 1525–1631 und die Originalkarte des Anton Wied von 1542. Mit einer Text-Abbildung und 4 Karten (Hamburg, 1906)
• Michow H., Die ältesten Karten von Russland. Ein Beitrag zur historischen Geographie, (Hamburg, 1884), https://www.e-rara.ch/bau_1/content/ zoom/15135495 (accessed 19 December 2022)
• Nagielski M., “Orsza 1514”, Kwartalnik Bellona 96, no. 3 (2014), pp. 102–121, https://zbrojni.blob.core.windows.net/pzdata/TinyMceFiles/bellona3_2014.pdf (accessed 14 December 2022)
• Nawrocki M., “Mit Smoleńska w piśmiennictwie polskim XVII wieku – przypadek Jana Kunowskiego”, Terminus 18, no. 4 (2016), pp. 401–420, https://www.ejournals.eu/Terminus/2016/Terminus-2016-4/art/9247/ (accessed 14 December 2022)
• Niedźwiedź J., “Atlas Księstwa Połockiego Stanisława Pachołowieckiego (1580): propaganda, genologia i tworzenie wiedzy geograficznej”, Terminus 19, no. 3 (2017), pp. 127–155, http://www.ejournals.eu/Terminus/2017/Terminus-2017-1/art/10455/ (accessed 14 December 2022)
• Niedźwiedź J., Poeta i mapa. Jan Kochanowski a kartografia XVI wieku (Kraków, 2019)
• Nowak-Dłużewski J., Okolicznościowa poezja polityczna w Polsce. Czasy zygmuntowskie (Warszawa, 1966)
• Nowakowska N., “An Ambiguous Golden Age: the Jagiellonians in Polish memory and Historical Consciousness”, in: Remembering the Jagiellonians, ed. N. Nowakowska (London–New York, 2019), pp. 49–70
• Palumbo M., “Marco da Benevento”, in: Dizionario Biografico degli Italiani, vol. 69, 2007, http://www.treccani.it/enciclopedia/marco-da-beneven-to_%28Dizionario-Biografico%29/ (accessed 19 December 2022)
• Piechocki K. N., Cartographic Humanism: The Making of Early Modern Europe (Chicago, 2019)
• Plewczyński M., Wojny i wojskowość polska w XVI wieku, vol. 1: Lata 1500– 1548 (Zabrze, 2011)
• Poe M., “A People Born to Slavery”: Russia in Early Modern European Ethnography, 1476–1748 (Ithaca, London, 2000)
• Postnikov A. Russian in Maps: A History of the Geographical Study and Cartography of the Country (Moscow, 1996)
• Rutkowski H., “Polska na mapie Europy Środkowej z roku 1507”, in: O rzeczach minionych. Scripta rerum historicarum Annae Rutkowska-Płachcińska oblata, ed. M. Młynarska-Kaletynowa, J. Kruppé (Warszawa, 2006), pp. 281–293
• Rybakov B. A., Russkie karty Moskovii XV – nachala XVII veka (Moskva, 1974)
• Schilder G., Monumenta Cartographica Neerlandica, vol. 9: Hessel Gerritsz. (1580/81–1632): Master Engraver and Map Maker, Who ‘Ruled’ the Seas (Amsterdam, 2013)
• Schnayder E., “Bernhard Wapowski’s Lost Maps of Poland, Sarmatias and Scandinavia”, Imago Mundi, 26 (1972), pp. 76–77
• Smołucha J., “Bernard Wapowski – kontynuator Jana Długosza i ojciec polskiej kartografii”, in: Krakowskie środowisko historyczne XV–XX w. Ludzie – Idee – Dzieła, ed. T. Gąsowski, J. Smołucha (Kraków, 2018), pp. 183–194
• Ulčinaitė E., “The Song of the Grunwald Battle”, in: Joannes Vislicensis/Jonas Vislicietis. Prūsų karas/Bellum prutenum (Vilnius, 1997), pp. XXVII–XLIV
• Ulewicz T., Sarmacja. Studium z problematyki słowiańskiej XV i XVI w. (Kraków, 1950)
• Wapowski B., “Panegyris”, in: Epinikia orszańskie, czyli wiersze o pamiętnej klęsce Moskali, ed. Z. Głombiowska (Gdańsk, 2019), pp. 87–94
• Wapowski B., “Tabula Sarmatiae Europeae”, in: Monumenta Poloniae cartographica, ed. K. Buczek (Kraków, 1939)
• Wood D., The Power of Maps (New York, London, 1992)
• Wyczański A., Między kulturą a polityką. Sekretarze królewscy Zygmunta Starego (1506–1548) (Warszawa, 1990)
• Yelnitsky A., “Lyatsky”, in: Russkiĭ biograficheskiĭ slovar’, ed. A. Polovtsev, vol. 10 (Sankt-Peterburg, 1914), p. 845–846, https://ru.wikisource.org/wiki/РБС/ВТ/Ляцкий,_Иван_Васильевич (accessed 14 December 2022)
• Zwoliński P., “Najstarszy świecki druk białoruski (Antwerpia 1542 r.)”, Slavia Orientalis 17 (1968). pp. 463–465
• Zwoliński P., “Pierwsza drukowana transkrypcja ruskiej cyrylicy na łacinkę”, Slavia Orientalis 16 (1967), pp. 449–453
• Żygulski Z. jun., “Bitwa pod Orszą – struktura obrazu”, Rocznik Historii Sztuki 12 (1981), pp. 85–132, https://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/rhs1981/0087 (accessed 14 December 2022)

Identifiers

DOI

10.12775/OiRwP.2023.03

Biblioteka Nauki

31021935