Kryzys klimatyczny a lokalne praktyki wobec niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Propozycja badań nad wybranymi zjawiskami Krajowej Listy Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego w Polsce z perspektywy etnoklimatologicznej

• Authors: Karolina Dziubata-Smykowska

Title variants

EN

Climate crisis and local practices towards intangible cultural heritage. An ethnoclimatological research proposal on selected phenomena of the National List of Intangible Cultural Heritage in Poland

Abstracts

EN

In this article, I present the assumptions of a pilot field study entitled “Analysis of the Relationship between Anthropogenic Climate Change and Local Practices towards Intangible Cultural Heritage”, which I started in the fall of 20221. The results of the research will enable a preliminary analysis of the impact of the climate crisis on traditionally established rituals and customs related to the growing season, the annual snow cycle (cf. Bolin 2009) and surface water levels. The article outlines the problem, the ethnographic area and methods, the theoretical perspectives (including ethnoclimatology and climate ethnography, Orlove et al. 2002; Crate 2011; Strauss 2018), the scope of the research work and preliminary conclusions.

PL

W artykule prezentuję założenia pilotażowych badań terenowych pt. Analiza zależności między antropogenicznymi zmianami klimatu a lokalnymi praktykami wobec niematerialnego dziedzictwa kulturowego, które rozpoczęłam jesienią 2022 roku. Zakładam, że wyniki badań umożliwią wstępną analizę wpływu kryzysu klimatycznego na ustalone tradycją obrzędy i zwyczaje związane z okresem wegetacyjnym, rocznym cyklem zalegania śniegu (por. Bolin 2009) oraz poziomem wód powierzchniowych. Artykuł nakreśla problem, obszar i metody badawcze, przyjęte perspektywy teoretyczne, m.in. etnoklimatologię i etnografię klimatu (Orlove, Chiang, Cane 2002; Crate 2011; Strauss 2018), zakres planowanych prac, a także wstępne wnioski.

Keywords

PL

etnoklimatologia; etnografia klimatu; niematerialne dziedzictwo kulturowe; antropopresja; kryzys klimatyczny

EN

ethnoclimatology; climate ethnography; intangible cultural heritage; anthropopression; climate crisis

• Publisher: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze
• Journal: Lud
• Year: 2023
• Volume: 107
• Issue: 1
• Pages: 110-141

Dates

published

2023

Contributors

author

Karolina Dziubata-Smykowska

• Instytut Antropologii i Etnologii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

• https://orcid.org/0000000301571502

References

• Adamska, P. (red.) (2009). Plecionkarskim szlakiem Wisły. Cieszyn: Serfenta
• Anderegg, W.R.L, Prall, J., Harold, J., Schneider, S.H. (2010). Expert credibility in climate change. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America, 107(27): 12107–12109.
• Bernecker, R. (2014). Concluding Remarks. W: S. von Schorlemer, S. Maus (red.), Climate Change as a Threat to Peace. Impacts on Cultural Heritage and Cultural Diversity (s. 205–210). Frankfurt nad Menem: Peter Lang AG.
• Bolin, I. (2009). The glaciers of the Andes are melting: indigenous and anthropological knowledge merge in restoring water. W: S.A. Crate, M. Nuttall (red.), Anthropology and Climate Change (s. 228–239). New York: Routledge.
• Burszta, J. (1987). Folklor. W: Z. Staszczak (red.), Słownik etnologiczny. Terminy ogólne (s. 124–128). Warszawa-Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Chwaliński, A. (2022). Zastosowanie krzewiastych form wierzby w ochronie i kształtowaniu środowiska. Szreniawa: Muzeum Narodowe Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego.
• Cocchiara, G. (1971). Dzieje folklorystyki w Europie. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Crate, S.A. (2011). Climate and Culture: Anthropology in the Era of Contemporary Climate Change. Annual Review of Anthropology, 40, 175–194.
• Crate, S.A., Nuttall, M. (red.) (2016). Anthropology and Climate Change. From Actions to Transformations. New York-London: Routledge.
• Crate, S. i in. (2017). Permafrost livelihoods: A transdisciplinary review and analysis ofthermokarst-based systems of indigenous land use. Anthropocene, 18, 89–104.
• Deutsche UNESCO-Kommission (2019). German Inventory of Intangible Cultural Heritage. Bonn.
• Dougherty, P.H. (2012). The geography of wine. Regions, terroir and techniques. Allentown: Springer.
• Drabik, W. (1990). Cztery pory roku (O współzależności obrzędów dorocznych i rodzinnych). Polska Sztuka Ludowa – Konteksty, 44(1), 15–30.
• Gulla, B., Tucholska, K., Ziernicka-Wojtaszek, A. (2020). Psychologia kryzysu klimatycznego. Kraków: Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, Biblioteka Jagiellońska.
• Falarz, M. (red) (2021). Climate Change in Poland. Past, Present, Future. Edinburgh: Springer Cham.
• Gomez-Heras, M., McCabe, S. (2015). Weathering of stone-built heritage: A lens through which to read the Anthropocene. Anthropocene, 11, 1–13.
• Gruber, S. (2011). The Impact of Climate Change on Cultural Heritage Sites: Environmental Law and Adaptation. Carbon & Climate Law Review, 5(2), 209–219.
• Higgins, N. (2022). Changing Climate; Changing Life – Climate Change and Indigenous Intangible Cultural Heritage. Laws, 11(3), 47, https://doi.org/10.3390/laws11030047
• IPCC (1990). First Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change. Canberra: Australian Government Publishing Service.
• IPCC (2014). Fifth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change. Geneva: IPCC.
• Jasikowska, K., Pałasz, M. (red.) (2022). Za pięć dwunasta koniec świata. Kryzys klimatyczno-ekologiczny głosem wielu nauk. Kraków: Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, Biblioteka Jagiellońska.
• Jigyasu, R. (2020). Managing Cultural Heritage In The Face Of Climate Change. Journal of International Affairs, 73(1), 87–100.
• Jones, G.V., Reid, R, Vilks, A (2012). Climate, grapes, and wine: structure and suitability in a variable and changing climate. W: Dougherty P.H. (red.), The geography of wine. Regions, Terroir and Techniques (s. 109–133). Springer, Allentown.
• Kim, H. (2011). Changing Climate, Changing Culture: Adding the Climate Change Dimension to the Protection of Intangible Cultural Heritage. International Journal of Cultural Property, 18, 259–290.
• Kolberg, O. (1871). Lud: jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce. Krakowskie cz. 1. Poznań-Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
• Kolberg, O. (1875). Lud: jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce. Wielkie Księstwo Poznańskie cz. I. Poznań-Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
• Kowalska, M. (2022). Antropologia więcej niż ludzka jako praktyka badawcza i propozycja etyczna. Etnografia Polska, 66(1–2), 93–110.
• Kowalski, P. (1990). Współczesny folklor i folklorystyka: o przedmiocie poznania w dzisiejszych badaniach folklorystycznych. Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
• Krauss, R. (2009). Localizing climate change: a multi-sited approach. W: M.A. Falzon (red.), Multi-Sited Ethnography. Theory, Praxis and Locality in Contemporary Research (s. 149–164). London: Routledge.
• Kundzewicz, Z.W., Kozyra, J. (2011). Ograniczanie wpływu zagrożeń klimatycznych w odniesieniu do rolnictwa i obszarów wiejskich. Polish Journal of Agronomy, 7, 68–81.
• Marcus, G.E. (1995). Ethnography in/of the World System: The Emergence of Multi-Sited Ethnography. Annual Review of Anthropology, 24, 95–117.
• Milton, K. (2008). Anthropological perspectives on climate change. Australian Journal of Anthropology, 19(l), 57–58.
• Morel, H. i in. (2022). Global Research and Action Agenda on Culture, Heritage and Climate Change. Charenton-le-Pont-Paris: ICOMOS &I CSM CHC.
• Nowicki, A. (1884). Uprawa wierzb koszykarskich. Sylwan 2(03), 112–119.
• Olędzki, J. (1994). Filodzoon. Ciesząca się życiem – albo – Ogławianie. Kultura wierzby. Polska Sztuka Ludowa - Konteksty, 48(3–4), 90–99.
• Orlove, B.S., Chiang, J.C.H., Cane, M.A. (2002). Ethnoclimatology in the Andes: A cross-disciplinary study uncovers a scientific basis for the scheme Andean potato farmers traditionally use to predict the coming rains. American Scientist, 90(5), 428–435.
• Orlove, B. i in. Intangible Cultural Heritage, Diverse Knowledge Systems and Climate Change. Charenton-le-Pont & Paris, France: ICOMOS & ICSM CHC.
• Simpson, N.P. i in. (2022). Impacts, vulnerability, and understanding risks of climate change for culture and heritage. Charenton-le-Pont-Paris: ICOMOS, IPCC, UNESCO.
• Pieńczak, A., Kłodnicki, Z. (2002). Wierzenie o przebywaniu złego ducha w wierzbie (Salix), Komentarze do Polskiego Atlasu Etnograficznego (mapy). Cyfrowa Etnografia. Pozyskano z: https://cyfrowaetnografia.pl/items/show/8198 (dostęp 4.11.2022) oraz Cyfrowe Archiwum Polskiego Atlasu Etnograficznego. Pozyskano z: https://www.pae.us.edu.pl/items/show/6423 (dostęp: 12.04.2023).
• Pijet-Migoń, E., Migoń, P. (2021). Linking Wine Culture and Geoheritage – Missing Opportunities at European UNESCO World Heritage Sites and in UNESCO Global Geoparks? A Survey of Web-Based Resources. Geoheritage, 13(71).
• Rantala, O., Valtonen, A., & Markuksela, V. (2011). Materializing tourist weather: ethnography on weather-wise wilderness guiding practices. Journal of Material Culture, 16(3), 285–300. https://doi.org/10.1177/1359183511413646
• Ringbeck, B. (2014). World Cultural Heritage Sites and Climate Change: Management Issues. W: S. von Schorlemer, S. Maus (red.), Climate Change as a Threat to Peace. Impacts on Cultural Heritage and Cultural Diversity (s. 199–205). Peter Land AG, Frankfurt nad Menem.
• Rojas Blanco, A. (2006). Local initiatives and adaptation to climate change. Disasters, 30(1), 140−147.
• Roncoli, C. (2006). Ethnographic and participatory approaches to research on farmers’ responses to climate predictions. Climate Research, 33, 81–99.
• Rosenthal, E. (2008). Desert is claiming southeast Spain. New York Times 02.06.2008. Pozyskano z:
• Schreiber, H. (red.) (2016). Patrymonializacja w stosunkach międzynarodowych. Wybrane tendencje w międzynarodowej ochronie dziedzictwa kulturowego (2006–2016). W: Tendencje i procesy rozwojowe współczesnych stosunków międzynarodowych. Księga jubileuszowa z okazji 40-lecia Instytutu Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Warszawskiego (s. 385–398). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Schreiber, H. (red.) (2017). Niematerialne dziedzictwo kulturowe. Doświadczenia w ochronie krajów Europy Środkowej i Wschodniej oraz Chin. Warszawa: Narodowy Instytut Dziedzictwa.
• Smyk, K. (red.) (2020). Procesja Bożego Ciała z tradycją kwietnych dywanów w Spycimierzu. Raport z badań i rekomendacje do planu ochrony. Uniejów: Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna w Uniejowie.
• Strauss, S. (2018). Ethnoclimatology. 1-2. DOI:10.1002/9781118924396.wbiea2305
• Sulima, R. (2000). Antropologia codzienności. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Sulima, R. (2010). Folklor to technika bycia w świecie, która jest zawsze pod ręką – z Rochem Sulimą rozmawiają Żaneta Nalewajk i Agnieszka Wnuk. Tekstualia, 21(2), 5–20.

Identifiers

DOI

10.12775/lud107.2023.04

Biblioteka Nauki

20221765