Czy może istnieć świat rzeczy bez rzeczy? Problem badania inwentarzy dóbr w historii sztuki

• Authors: Konrad Morawski
• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

The paper addresses a problem which traditional art history has thus far ignored, i.e. the examination of items listed in inventories of property. Art historians usually approach concrete works of art to textualize them, while they are helpless confronting items “hidden” behind a text. In the context of the “materiality turn,” inventories reveal their paradoxical character since they include “personal” information about individual objects. If one assumes that the inventory is an instrument used to examine the objects listed in it, one must also realize a basic paradox of approaching them via their purely textual representation. A growing interest of art historians in publishing historical sources, in particular inventories, should result in more reflection on the role assigned to texts and things by historiography. To answer the question how items listed in inventories are available to their readers, the author has made references to cognitive linguistics and epistemology, critiques of historical narrativism, and poststructuralism. Such a comprehensive frame of reference made it possible to analyze some problems of the theory of historical source analysis and the editing and publishing of source texts. A comparison of art history and history of material culture resulted in defining the expectations and limitations related to the study of property inventories conducted by both disciplines. The experience of object analysis, which is a key prerequisite of interpretation, has been described in reference to three cognitive terms: concepts, exemplars, and invariants. The scholar trying to use all the available sources to reach the object itself must take advantage of all his/her experience. Analysis is possible only in a context, while the meaning of concepts, i.e. brief entries about individual items, can be discovered only in a complex system of semiotic reference. Apparently, such analysis can never be objective.

Keywords

PL

thing; inventory of property; text; inventory analysis; art history

• Publisher: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
• Journal: Artium Quaestiones
• Year: 2018
• Issue: 29
• Pages: 187-208

Dates

published

2019-05-07

Contributors

author

Konrad Morawski

References

• An Antropology of Absence. Materializations of Transcendence and Loss, red. M. Bille, F. Hastrup, T.F. Sørensen, New York–Dortrecht–Heidelberg–London 2010
• Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Centralne Władze Wyznaniowe Królestwa Polskiego, nr 190, Akta majątku kościoła i klasztoru księży kapucynów w Warszawie, przy ul. Miodowej N. 494, sygn. 879
• Arystoteles, Kategorie, w: idem, Dzieła wszystkie, tłum. K. Leśniak, Warszawa 1990, t. 1, s. 32–63
• Barański J., Świat rzeczy. Zarys antropologiczny, Kraków 2007
• Brandom R.B., Jak filozofia analityczna zawiodła kognitywistykę, „Przegląd Filozoficzny. Nowa Seria” 2013, 2(22), s. 17–40
• Bremer J., A. Chuderski, Pojęcia jako przedmiot badań interdyscyplinarnych, w: Pojęcia, red. J. Bremer, A. Chuderski, Kraków 2011, s. 7–45
• Budzanowska M., Morbus hermeneuticus. Wyzwanie współczesnej humanistyki, „Collectanea Philologica” 2011, 14, s. 91–103
• Coltman V., Material Culture and the History of Art(efacts), w: Writing Material Culture History, red. A. Gerritsen, G. Riello, London 2015, s. 17–32
• Dant T., Material Culture in the Social World. Values, Activities, Lifestyles, Buckingham 1999
• Derra A., Podstawowe pojęcia fregowskiej semantyki. Frege jako ojciec współczesnej filozofii języka, „Studia Semiotyczne” 2007, 26, s. 263–277
• Domańska E., Ku historii nieantropocentrycznej, w: eadem, Historie niekonwencjonalne, Poznań 2006, s. 104–127
• Domańska E., The Return to Things, „Archeologia Polona” 2006, 44, s. 171–185
• Domańska E., Historia w kontekście posthumanistyki, „Historyka. Studia Metodologiczne” 2015, 45, s. 5–21
• Dygdała J., Z doświadczeń edytora osiemnastowiecznych lustracji i inwentarzy – czy instrukcja wydawnicza jest w ogóle potrzebna?, w: Teoria a praktyka edycji nowożytnych źródeł w Polsce (XVI–XVIII w.), red. A. Perłakowski, Kraków 2011, s. 143–158
• Dymmel P., Edytorstwo historyczne – stan i potrzeby, w: Pamiętnik XV Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich, t. 1, cz. 2., red. J. Staszewski. Gdańsk–Toruń 1995, s. 259–271
• Dyskusja na posiedzeniu plenarnym Wydziału I Nauk Społecznych Polskiej Akademii Nauk w dniu 2 lutego 1955 roku nad zagadnieniami teoretycznymi historii kultury materialnej, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” III, 1955, 3, s. 586–620
• Eco U., Szaleństwo katalogowania, tłum. T. Kwiecień, Poznań 2009
• Elsner J., Art History as Ekphrasis, „Art History” 2010, 1(33), s. 10–27
• Foucault M., Słowa i rzeczy. Archeologia nauk humanistycznych, tłum. T. Komendant, Gdańsk 2006
• Frege G., Funkcja i pojęcie, w: idem, Pisma semantyczne, Warszawa 2014, s. 18–44
• Gadamer H.G., Rozum, słowo, dzieje. Szkice wybrane, tłum. M. Łukasiewicz, K. Michalski, Warszawa 1979
• Gemel A., Językowy model poznania. Kognitywne komponenty w kontynentalnej filozofii języka, Łódź 2015
• Gerritsen A., G. Riello, Introduction. Writing Material Culture History, w: Writing Material Culture History, red. A. Gerritsen, G. Riello, London 2015, s. 1–16
• Gębarowicz M., Materiały źródłowe do dziejów kultury i sztuki XVI–XVIII w., Wrocław–Warszawa 1973
• Giedymin J., Problemy logiczne analizy historycznej, „Studia Źródłoznawcze” 1958, 2, s. 1–39
• Główka D., A. Klonder, Inwentarze w badaniach kultury Europy od średniowiecza po nowożytność, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” LI, 2003, 2, s. 157–175
• Harris J., Art History, w: idem, Art History. The Key Concepts, New York 2006, s. 23–25
• Holubowicz W., Uwagi o historii kultury materialnej jako nauce, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” III, 1955, 3, s. 563–585
• Jurkowlaniec G., Sprawczość rycin. Rzymska twórczość graficzna Tomasza Tretera i jej europejskie oddziaływanie, Kraków 2017
• Kowecka E., Bogaty dom warszawski z początków XIX w. Inwentarz ruchomości pozostałych po Elżbiecie Grabowskiej, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” XX, 1972, 1, s. 131–141
• Krajewski M., W stronę socjologii przedmiotów, w: W cywilizacji konsumpcyjnej, red. M. Golka, Poznań 2004, s. 43–64
• Kubler G., Kształt czasu. Uwagi o historii rzeczy, tłum. J. Hołówka, Warszawa 1970
• Kucia-Szymor N., Ukrzyżowany na palmowym drzewie. Konserwacja rzeźby drewnianej polichromowanej „Chrystus Ukrzyżowany na drzewie palmowym” z kościoła oo. Dominikanów w Lublinie na tle ikonografii przedstawienia, Kraków 2016
• Kulczycki J., Założenia teoretyczne dla historii kultury materialnej, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” III, 1955, 3, s. 519–562
• Kürbisówna B., Osiągnięcia i postulaty w zakresie metodologii wydawania źródeł historycznych, „Studia Źródłoznawcze” 1957, 1, s. 53–87
• Latour B., Nadzieja Pandory. Eseje o rzeczywistości w studiach nad nauką, tłum. K. Abriszewski et al., Toruń 2013
• Lelewel J., Nauki dające poznawać źródła historyczne, Poznań 1863
• Majewski K., Dalsze uwagi o badaniu historii rzeczy, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” XXVI, 1976, 1, s. 109–115
• Majewski K., Historia kultury materialnej, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” I, 1953, 1–2, s. 3–27
• Mazur E., Wykorzystanie inwentarzy w badaniach nad kulturą XIX wieku na ziemiach polskich, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” LI, 2003, 2, s. 177–182
• Medin D., M. Schaffer, Context Theory of Classification Learning, „Psychological Review” 1978, 85, s. 207–238
• Michalczuk S., Ukrzyżowanie na palmie jako nowy nieznany typ krucyfiksu barokowego, „Biuletyn Historii Sztuki” XXV, 1963, 1, s. 22–33
• Olsen B., W obronie rzeczy. Archeologia i ontologia przedmiotów, tłum. B. Shallcross, Warszawa 2013
• Panofsky E., Imago Pietatis. Przyczynek do historii typów przedstawieniowych Mąż Boleści i Maria Pośredniczka, w: idem, Studia z historii sztuki, oprac. J. Białostocki, Warszawa 1971, s. 95–121
• Pałac w Wiśniowcu w świetle inwentarzy staropolskich, oprac. A. Betlej, A. Dworzak, A. Markiewicz, Kraków 2016
• Piłat R., Realizm pojęć, w: Pojęcia, red. J. Bremer, A. Chuderski, Kraków 2011, s. 47–74
• [Hasło:] Pojęcie, w: Słownik języka polskiego, red. W. Doroszewski, Warszawa 1964, t. 6, s. 818
• Pośpiech A., Pułapka oczywistości. Pośmiertne spisy ruchomości szlachty wielkopolskiej z XVII w., Warszawa 1992
• Przewodnik po kognitywistyce, red. J. Bremer, Kraków 2016
• Richardson C., Written Texts and the Performance of Materiality, w: Writing Material Culture History, red. A. Gerritsen, G. Riello, London 2015, s. 43–58
• Rutkowski J., Historia kultury i próba systematyzacji jej zagadnień, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” VII, 1959, 1, s. 3–61
• Rzeczy i ludzie. Humanistyka wobec materialności, red. J. Kowalewski, W. Piasek, M. Śliwa, Olsztyn 2008
• Skubiszewski P., O dwóch podstawowych sposobach uprawiania historii sztuki, „Teksty: teoria literatury, krytyka, interpretacja” 1974, 5(17), s. 57–85
• Tandecki J., K. Kopiński, Edytorstwo źródeł historycznych, Warszawa 2014
• Teoria a praktyka edycji nowożytnych źródeł w Polsce (XVI–XVIII w.), red. A. Perłakowski, Kraków 2011
• Topolski J., Teoria wiedzy historycznej, Poznań 1983
• White H., Foucault Decoded. Notes from Underground, „History and Theory” 1973, 1(12), s. 23–54
• White H., The End of Narrative Historiography, w: Świat historii. Prace z metodologii historii i historii historiografii dedykowane Jerzemu Topolskiemu z okazji siedemdziesięciolecia urodzin, red. W. Wrzosek, Poznań 1998, s. 393–409
• White H., Poetyka pisarstwa historycznego, tłum. E. Domańska, M. Loba, A. Marciniak et al., Kraków 2010
• Wielowiejski J., Próba systematyki kultury materialnej społeczeństw europejskich w starożytności i średniowieczu, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” XIX, 1971, 1, s. 189–191
• Witek M., Koncepcja pojęć ad hoc jako wytworów interpretacji aktów komunikacyjnych. Analiza krytyczna, w: Pojęcia, red. J. Bremer, A. Chuderski, Kraków 2011, s. 139–172
• Wyczański A., Szlacheckie inwentarze pośmiertne z XVI w. jako źródło do dziejów kultury materialnej w Polsce, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” II, 1954, 4, s. 691–699
• Ziemba A., Sztuka Burgundii i Niderlandów 1380–1500, t. 3, Wspólnota rzeczy. Sztuka niderlandzka i północnoeuropejska 1380–1520, Warszawa 2015

Identifiers

DOI

10.14746/aq.2018.29.7