„Pozycja prawie idealna”. Związek Polskich Artystów Plastyków wobec przemian politycznych, kryzysu gospodarczego i napięć środowiskowych w latach 1980–1981

• Authors: Jakub Banasiak

Abstracts

EN

This paper examines the participation of the Polish Artists' Union in the complex transformation of communist Poland in 1980–1981 . It is one of the most mythologized phenomena in Polish art history. The main approach to this period assumes that before the of “Solidarity” movement uprising, the Polish Artists' Union was totally dependent on the communist authorities. Then, after August 1980, the Union was to become idealistic, anti-communist organization. The following paper recognizes this kind of historiographical narrative as an example of the 'totalitarian model'. It is a model based on a simple, binary vision of the communist system as a field of permanent struggle between “innocent” society and “oppressive”, omnipotent authorities. The  analysis presented here uses the perspective of social history (Sheila Fitzpatrick et al.). From this perspective, communism is viewed as a complex tangle of active, causative social actors (groups and individuals), who could be politically engaged, but may not be. One of those actors was the Polish Artists' Union. Based on various kinds of sources, I show how the Union tried to take the optimal political position after August 1980. To examine this issue I use two types of political mentality, which dominated in those days in the Party, in “Solidarity”, and also in the Union. One is termed “fundamental”, and treats politics in terms of morality, dignity, and so on. The other is called “pragmatic”, and is focused on institutional games, while also allowing compromises or concessions. To track the dynamics of how the Union functioned from August 1980 until martial law was declared (in December 1981), I introduce a division into three phases of the Solidarity revolution: September-December 1980, January-July 1981, and September-December 1981. An analysis of the Union's documents, art magazines, and Party's documents (both official and internal), shows that after the first phase, the Polish Artists' Union was ready to join  the new configuration of power, based on Solidarity and the Polish United Workers' Party agreement. According to David Ost's theory, I define this project as a “neo-corporatist” model of the state socialism in the art system.    

Keywords

EN

“Solidarity” Trade Union; state socialism art; state art system; Polish United Workers’ Party; Polish Artists’ Union

• Publisher: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
• Journal: Artium Quaestiones
• Year: 2021
• Issue: 32
• Pages: 295-328

Dates

published

2021

Contributors

author

Jakub Banasiak

• Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie

• https://orcid.org/0000000209541079

References

• ŹRÓDŁA ARCHIWALNE
• Archiwum Akt Nowych, zespół „Polska Zjednoczona Partia Robotnicza. Komitet
• Centralny w Warszawie”, seria „LVI. Wydział Kultury (1960–1989)”
• ŹRÓDŁA WYWOŁANE
• Teresa Bogucka [wywiad]
• Zbigniew Makarewicz [korespondencja]
• Jan Stanisław Wojciechowski [wywiad]
• ŹRÓDŁA DRUKOWANE
• Bogucki J., Borowski W., Turowski A., Sztuka i krytyka, „Odra” 1981, 1, s. 37–44
• Dokumenty II tury Zjazdu [I Krajowego Zjazdu Delegatów NSZZ „Solidarność”],
• Dworaczek K., rozmowa ze Zbigniewem Makarewiczem, 15 grudnia 2009, mps
• Program rozwoju socjalistycznej demokracji, umacniania przewodniej roli PZPR w budownictwie socjalistycznym i stabilizacji społeczno-gospodarczej kraju.
• Uchwała IX Nadzwyczajnego Zjazdu Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, Warszawa 1981
• Tejchma J., W kręgu nadziei i rozczarowań. Notatki dzienne z lat 1978–1982, Warszawa 2003
• VI Plenum KC PZPR, 5–6 września, 4–6 października 1980 r. Podstawowe dokumenty i materiały, Warszawa 1980
• PRASA
• „Biuletyn Rady Artystycznej Związku Polskich Artystów Plastyków”, r. 1980, 1981
• „Sztuka”, r. 1980, 1981
• OPRACOWANIA
• Banasiak J., Prześniona dekada. Próby modernizacji państwowego systemu sztuki 1971–1980, w: Awangarda i państwo, red. D. Monkiewicz, Łódź 2018, s. 312–326
• Fitzpatrick S., Revisionism in Soviet History, „History and Theory” 2007, 46, 4, s. 77–91
• Friszke A., Rewolucja „Solidarności”. 1980–1981, Kraków 2014
• Gdula M., Odważ się być średnim! Genealogia i przyszłość polskiej klasy średniej, „Krytyka Polityczna” 2015, 42, s. 83–132
• Grala D., Reformy gospodarcze w PRL (1982–1989). Próba uratowania socjalizmu, Warszawa 2005
• Janowski W., Ustrój władz, zadania i struktura aparatu wykonawczego KC PZPR w latach 1948–1990 (zarys problematyki). Część I, „Teki Archiwalne” 1996,
• (23), s. 17–43
• Janowski W., Ustrój władz, zadania i struktura aparatu wykonawczego KC PZPR w latach 1948–1990 (zarys problematyki). Część II, „Teki Archiwalne” 1996, 2(24), s. 43–67
• Jaworska J., „Piękne widoki, panowie, stąd macie”. O kinie polskiego sockonsumpcjonizmu, Kraków 2019
• Kongres Kultury Polskiej. 11–13 grudnia 1981, red. W. Masiulanis, Warszawa 2000
• Koniec układu, początek katastrofy? Sztuka w Polsce lat siedemdziesiątych, głos Janusza Kaczmarskiego, „Res Publica” 1991, 1, s. 35
• Krajewski A., Między współpracą a oporem. Twórcy kultury wobec systemu politycznego PRL (1975–1980), Warszawa 2004
• Leszczyński A., Skok w nowoczesność. Polityka wzrostu w krajach peryferyjnych 1943–1980, Warszawa 2013
• Leyk A., Wawrzyniak J., Cięcia. Mówiona historia transformacji, Warszawa 2020
• Łazor J., Polityka rządu Edwarda Babiucha jako próba przywrócenia równowagi gospodarczej, „Kwartalnik Kolegium Ekonomiczno-Społecznego Studia i Prace” 2011, 3, s. 151–167
• Łuczak A., Dekada polskich przemian. Studium władzy i opozycji, Warszawa 2012
• Machcewicz A., Bunt. Strajki w Trójmieście. Sierpień 1980, Gdańsk 2015
• Nowy przekład w kolorze – Historia ZPAP 1911–2011, red. M. Moroz, A. Wojnar, Warszawa 2010
• Ost D., Solidarność a polityka antypolityki, tłum. S. Kowalski, Gdańsk 2014
• Ostatnie miesiące Związku Polskich Artystów Plastyków, Warszawa 1983
• Ośko P., Struktury poziome PZPR w warszawskim środowisku naukowym w latach 1980–1981, „Studia i Materiały” 2018, XVI, s. 245–280
• Paczkowski A., Wojna polsko-jaruzelska. Stan wojenny w Polsce 13 XII 1981 – 22 VII 1983, Warszawa 2007
• Pastuszewski S., Między oportunizmem a rewolucją. Przeobrażenia instytucji i środowisk artystycznych Bydgoszczy w latach 1980–1981 (studium historyczno--socjologiczne), „Studia Interkulturowe Europy Środkowo-Wschodniej” 2019, 12, s. 170–195
• Piotrowski P., Dekada. O syndromie lat siedemdziesiątych, kulturze artystycznej, krytyce, sztuce – wybiórczo i selektywnie, Poznań 1991
• Piotrowski P., Znaczenia modernizmu. W stronę sztuki polskiej po 1945 roku, Poznań 1999
• Pobłocki K., Kapitalizm. Historia krótkiego trwania, Warszawa 2017
• Sowa A.L., Historia polityczna Polski 1944–1991, Kraków 2011
• Staniszkis J., Samoograniczająca się rewolucja, red. J.T. Gross, tłum. M. Szopski, Gdańsk 2010
• Zaremba M., Zimno, ciepło, gorąco. Nastroje Polaków od „zimy stulecia” do lata ’80, w: „Solidarność” od wewnątrz 1980–1981, red. A. Friszke, K. Persak, P. Sowiński,
• Warszawa 2013, s. 17–37

Identifiers

DOI

10.14746/aq.2021.32.11

Biblioteka Nauki

2135564