Polska szkoła zmyślania – literacki reportaż podróżniczy. Podróże z Mordoru do Międzymorza Ziemowita Szczerka

• Authors: Arkadiusz Kalin

Title variants

EN

The Polish School of Fabrication: Literary Travel Reportage. Ziemowit Szczerek’s Journeys from Mordor to the Intermarium

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł przedstawia pisarstwo Ziemowita Szczerka w kontekście gatunkowych kwalifikacji jako reportaż podróżniczy. Twórczość tę można odczytać jako przykłady reportażu literackiego, w związku z czym zaprezentowano kwestie sporu o referencyjność i literackość gatunku, inspiracje dzieł Szczerka nurtem gonzo journalism oraz zabiegi twórcze problematyzujące kwestię fikcjonalności w reportażu poprzez odniesienie do problematyki geografii wyobrażonej (E.W. Said), kulturowych auto- i heterostereotypów oraz relacji intertekstualnych. Prowadzi to do stwierdzenia, że reportaże literackie Szczerka, podobnie jak pisarstwo podróżnicze Andrzeja Stasiuka, zanurzone są w fikcjotwórstwie, co tylko podnosi wartość literacką tej twórczości.

EN

This article discusses the writing of Ziemowit Szczerek in the context of its genre credentials as travel reportage. Because Szczerek’s work can be read as literary reportage, this article addresses the controversy over the genre’s referentiality and literary status. It also discusses gonzo journalism, which was a source of inspiration for Szczerek, as well as creative devices that problematize issues of fictionality in reportage in reference to themes of imagined geography (E. W. Said), cultural self-stereotypes and hetero-stereotypes, and intertextual relations. The argument leads to the claim that Szczerek’s literary reportage is deeply embedded in creative fiction, perhaps in the vein of Andrzej Stasiuk’s work, and that this only enhances the value of his work.

Keywords

PL

literackość; reportaż gonzo; współczesna literatura polska; reportaż podróżniczy; Ziemowit Szczerek

EN

literariness; gonzo reportage; Polish contemporary literature; travel reportage; Ziemowit Szczerek; literariness; gonzo reportage; Polish contemporary literature; travel reportage; Ziemowit Szczerek

• Publisher: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
• Journal: Forum Poetyki
• Year: 2018
• Issue: 11-12
• Pages: 64-85

Dates

published

2018-06-11

Contributors

author

Arkadiusz Kalin

• Akademia imienia Jakuba Paradyża w Gorzowie Wielkopolskim

• https://orcid.org/0000-0002-1279-582X

References

• Adamczewska, I. „Gonzo journalism”. „Zagadnienia Rodzajów Literackich” 1 (2014).
• Adamczewska, I. „Wariacje na temat pewnego paktu. O dziennikarstwie «gonzo»”. „Czytanie Literatury. Łódzkie Studia Literaturoznawcze”, nr 3 (2014).
• Adamczewska, Izabella. „Granice kreatywności w reportażu”. Zagadnienia Rodzajów Literackich 60, nr 1 (2017): 77–93.
• Bachórz, Agata. Rosja w tekście i w doświadczeniu: analiza współczesnych polskich relacji z podróży. Kraków: Zakład Wydawniczy „Nomos”, 2013.
• Bauer, Zbigniew. „Dziennikarstwo «gonzo»: epizod czy trwały trend w dziennikarstwie?” W Dziennikarstwo a literatura w XX i XXI wieku, zredagowane przez Kazimierz Wolny-Zmorzyński, Wojciech Furman, i Jerzy Snopek. Warszawa: Wydawnictwo Poltext, 2011.
• Bauer, Zbigniew. „Gatunki dziennikarskie”. W Dziennikarstwo i świat mediów, przez Edward Chudziński i Zbigniew Bauer. Kraków: Universitas, 2004.
• Biernacka, Jadwiga. „Fikcja narracji, czyli O mniej konwencjonalnej formie fikcji we współczesnym polskim reportażu”. Tekstualia : palimpsesty literackie, artystyczne, naukowe., nr 4 (2016): 111–22.
• Bińczycki, J. „Sporysz zamiast pejotlu”. Ha!art 41, nr 1 (2013).
• Czapliński, Przemysław. Poruszona mapa: wyobraźnia geograficzno-kulturowa polskiej literatury przełomu XX i XXI wieku. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2016.
• Elżbieta Pleszkun-Olejniczakowa. „Reportaż: wokół pochodzenia, definicji i podziałów”. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica 7, nr 2 (2005): 3–27.
• Frączkiewicz, S. „Obnażanie kompleksów i mitów, rozmowa S. Frąckiewicza z Z. Szczerkiem”. Lubimyczytać (blog). Udostępniono 10 marzec 2018. <http://lubimyczytac.pl/aktualnosci/3060/obnazanie-kompleksow-i-mitow/>.
• Frukacz, Katarzyna. „Między literackością a podmiotowością: nowy wymiar «skażenia» polskiego reportażu : na przykładzie «Zapisków na baletach» Michała Olszewskiego”. Postscriptum Polonistyczne : pismo krajowych i zagranicznych polonistów poświęcone zagadnieniom związanym z nauczaniem kultury polskiej i języka polskiego jako obcego., nr 1 (2013): 153–66.
• Furkacz, K. „Amerykańskie Nowe Dziennikarstwo po polsku? Transfer poetyk, problemy adaptacyjne”. W Adaptacje II. Transfery kulturowe, zredagowane przez W. Hajduk-Gawron. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Wydawnictwo Gnome, 2015.
• Glensk, Urszula. „O estetyce literatury faktu”. W Po Kapuścińskim: szkice o reportażu, przez Urszula Glensk. Kraków: TAiWPN Universitas, 2012.
• Horolets, Anna. Konformizm, bunt, nostalgia: turystyka niszowa z Polski do krajów byłego ZSRR. Kraków: Universitas, 2013.
• Jeziorska-Haładyj, Joanna, Instytut Badań Literackich, Wydawnictwo, i Fundacja Akademia Humanistyczna. Tekstowe wykładniki fikcji: na przykładzie reportażu i powieści autobiograficznej. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN. Wydawnictwo : Fundacja Akademia Humanistyczna, 2013.
• Joanna Jeziorska-Haładyj. „«Literacenie?: o granicach reportażu na łamach „«Rocznika Literackiego»” (1932-1984)»”. Jednak Książki. Gdańskie Czasopismo Humanistyczne 5 (2016): 13–24.
• Jürgen Landwehr. „Fikcyjność i fikcjonalność”. Przetłumaczone przez Anna Nasiłowska. Pamiętnik Literacki : czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce literatury polskiej 74, nr 4 (1983): 279–326.
• Kąkolewski, K. „Reportaż”. W Teoria i praktyka dziennikarstwa: wybrane zagadnienia : praca zbiorowa, przez Bartłomiej Golka, Mieczysław Kafel, i Zbigniew Mitzner. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1964.
• Kozicka, Dorota. Wędrowcy światów prawdziwych: dwudziestowieczne relacje z podróży. Kraków: Universitas, 2003.
• Leszczyński, A. „Polska szkoła zmyślania”. Krytyka polityczna. Udostępniono 10 marzec 2018. http://krytykapolityczna. pl/kultura/czytaj-dalej/leszczynski-polska-szkola-zmyslania/.
• Markowski, Michał Paweł. „O reprezentacji”. W Kulturowa teoria literatury: główne poje̜cia i problemy, zredagowane przez Michał Paweł Markowski i Ryszard Nycz. Kraków: TAiWPN Universitas, 2006.
• Mateusz Zimnoch. „Poetyka reportażu intertekstualnego na przykładzie tekstów Mariusza Szczygła”. Jednak Książki. Gdańskie Czasopismo Humanistyczne 5 (2016): 25–38.
• Maziarski, Jacek. Anatomia reportażu. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1966.
• Maziarski, Jacek. „Reportaż”. W Słownik rodzajów i gatunków literackich, zredagowane przez Grzegorz Gazda. Kraków: Universitas, 2006.
• Nestorowicz, P. „Reportaż to kontrakt prawdy. Ufam ci, że tak było”. Gazeta Wyborcza, 13 czerwiec 2015. <http://wyborcza.pl/magazyn/1,124059,18101750,Reportaz_to_kontrakt_prawdy__Ufam_ci__ze_tak_bylo.html>.
• Ostałowska, L. „O polskiej szkole reportażu rozmawiajmy bez złości”. Duży Format, dodatek do Gazety Wyborczej nr 22, 12 czerwiec 2017. http://wyborcza.pl/duzyformat/7,127290,21927454,o-polskiej-szkole-reportazu-rozmawiajmy-bez-zlosci.html.
• Rybicka, Elżbieta. Geopoetyka: przestrzeń i miejsce we współczesnych teoriach i praktykach literackich. Uniwersitas, 2014.
• Ryszard Nycz. „«Tropy „«ja»”: koncepcje podmiotowości w literaturze polskiej ostatniego stulecia»”. Teksty Drugie : teoria literatury, krytyka, interpretacja 26, nr 2 (1994): 7–27.
• Sławiński, Janusz. „Reportaż”. W Słownik terminów literackich, zredagowane przez Michał Głowiński i Janusz Sławiński. Wrocław: Zakład Narowdowy im. Ossolińskich, 1989.
• Stasiuk, A. „A jeśliby nawet to wszystko zmyślił”. Gazeta Wyborcza, 2 marzec 2010. <http://wyborcza. pl/1,75410,7615303,Stasiuk__A_jesliby_nawet_to_wszystko_zmyslil.html.>.
• Stopel, B. „Gonzo bez lęku i odrazy”. Ha!art 41, nr 1 (2013).
• Szabłowski, W. „Jak pracować na zaufanie czytelników. Szabłowski odpowiada Leszczyńskiemu”. Krytyka polityczna. Udostępniono 10 marzec 2018. http://krytykapolityczna. pl/kultura/czytaj-dalej/jak-pracowac-na-zaufanie-czytelnikow-szablowski-odpowiada-leszczynskiemu/.
• Szczerek, Z. „Synowie buraczanych pól”. Polityka 4, nr 2 (2014). <http://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/kultura/paszporty/1569197,2,rozmowa-z-ziemowitem-szczerkiem.read>.
• Szcześniak, Karolina. Między reportażem a literaturą: twórczość Wojciecha Tochmana, 2016.
• Szczygieł, Mariusz. „Gonzo”. „Książki. Magazyn do Czytania”, nr 3 (2017).
• Szczygieł, Mariusz. „Reporter, czyli koleżanka z ZUS-u”. Duży Format, dodatek do Gazety Wyborczej nr 19, 22 maj 2017.
• Szydłowska, J. „O pożytkach z podglądania marginesu, czyli po co centrom peryferie. Egzotyzacja świata w prozie reportażowej Ziemowita Szczerka („Przyjdzie Mordor i nas zje, czyli tajna historia Słowian)”. W Centra - peryferie w literaturze polskiej XX i XXI wieku, zredagowane przez Wojciech Browarny, Elżbieta Rybicka, i Dobrawa Lisak-Gębala. Kraków: Universitas, 2015.
• Szymański, M. „Bloki przypiekane słońcem”. Dwutygodnik. Udostępniono 10 marzec 2018. <http://www.dwutygodnik.com/artykul/4427-bloki-przypiekane-sloncem. html?print=1?print=1>.
• Thompson, H. S. „Upadek i demoralizacja na Derby Kentucky”. Przetłumaczone przez Z. Szczerek. Ha!art 41, nr 1 (2013). https://issuu.com/korporacja_haart/docs/ha_41_calosc/1?ff=true&e=3640121/10661728.
• Wańkowicz, Melchior. „Poszerzenie konwencji reportażu”. W Karafka La Fontaine’a. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1984.
• Włodek, L. , i A. Domosławski. „Reporter w czasach ściemy. Polemika z Mariuszem Szczygłem”. Duży Format, dodatek do Gazety Wyborczej nr 21, 5 czerwiec 2017.
• Wolff, Larry. Inventing Eastern Europe: The Map of Civilization on the Mind of the Enlightenment. Stanford: Stanford University Press, 1994.
• Wolny-Zmorzyński, K, i A Kaliszewski. „Reportaż”. W Słownik terminologii medialnej, zredagowane przez Walery Pisarek i Roman Bartoszcze. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych UNIVERSITAS, 2006.
• Zajas, Paweł. Jak świat prawdziwy stał się bajką: o literaturze niefikcjonalnej. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2011.
• Zarycki, Tomasz. „Socjologia polskich podróży do krajów byłego ZSRR: dwa przykłady”. Kultura i Społeczeństwo. 60, nr 1 (2016): 119–31.
• Zia̜tek, Zygmunt. Wiek dokumentu: inspiracje dokumentarne w polskiej prozie współczesnej. Warszawa: Instytut Badań Literackich, 1999.
• Zimnoch, M. „Fikcja jako prawda. Referencyjność reportażu ponowoczesnego”. Naukowy Przegląd Dziennikarski, nr 1 (2012)

Identifiers

DOI

10.14746/fp.2018.11-12.26806