O filmowości literatury: korespondencje, powinowactwa, paralele (na przykładzie polskiego międzywojnia)

• Authors: Wojciech Otto

Title variants

EN

On the Cinematicity of Literature: Correspondences, Relationships, Parallels (On the Example of the Polish Interwar Period)

Abstracts

EN

The present paper stems from an awareness of clear correspondences, relations, and parallels between literature and film. The theoretical findings and exemplifications presented in it allow one to precisely identify the so-called points of contact between film and literature, as well as the character of these interactions. Relationships between literature and film are of a parallel character, and their mutual relations are varied and multi-faceted. The cinematicity of literature can include both indirect (community, homology) and direct (proper film-like character) references to film. A structural analysis of individual works of literature should also account for socio-cultural perspectives, limited here to the period between 1918 and 1939. Film inspirations in literature can be considered from the perspective of plot, narration, and genology.

PL

Podstawą przeprowadzonej refleksji jest świadomość istnienia wyraźnych korespondencji, powinowactw i paraleli pomiędzy literaturą a filmem. Dokonane ustalenia teoretyczne z wprowadzoną egzemplifikacją umożliwiają precyzyjną identyfikację tzw. punktów stycznych pomiędzy sztuką słowa a sztuką ekranu oraz rozpoznanie charakteru owych interakcji. Związki między filmem a literaturą mają dwutorowy, czyli paralelny charakter, a ich wzajemne relacje są różnorodne i wielopłaszczyznowe. Filmowość literatury może być rozpatrywana jako nawiązania pośrednie (wspólnota i homologia struktur) i bezpośrednie (filmowość właściwa) do filmu. Podczas analizy strukturalnej poszczególnych dzieł literackich należy uwzględnić również perspektywę socjokulturową, zawężoną do określonej formacji społeczno-kulturowej, w tym przypadku ograniczonej cezurami roku 1918 i 1939. Inspiracje literatury sztuką filmową można rozpatrywać na płaszczyźnie fabularnej, narracyjnej i genologicznej.

Keywords

EN

film; literature; cinematicity of literature; homology of structures; interwar period

PL

film; literatura; filmowość literatury; homologia struktur; dwudziestolecie międzywojenne

• Publisher: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
• Journal: Forum Poetyki
• Year: 2021
• Issue: 23
• Pages: 6-29

Dates

published

2021

Contributors

author

Wojciech Otto

• Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

• https://orcid.org/0000000311720989

References

• Balcerzan, Edward. „Systemy i przemiany gatunkowe w liryce lat 1918–1939”. W Problemy Literatury Polskiej lat 1890–1939. Seria II. Zredagowane przez Hanna Kirchner i Zbigniew Żabicki. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wyd. PAN, 1974.
• Balcerzan, Edward. Wstęp. W Bruno Jasieński. Utwory poetyckie, manifesty, szkice, LXI–LXII. Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1972.
• Bazin, André. „O film nieczysty: obrona adaptacji”. W André Bazin. Film i rzeczywistość. Przetłumaczone przez Bolesław Michałek. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1963.
• Białostocki, Jan. „Słowo i obraz”. W Słowo i obraz: materiały Sympozjum Komitetu Nauk o Sztuce PAN. Zredagowane przez Agnieszka Morawińska. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1982.
• Brzękowski, Jan. „Film a nowa poezja”. Wiadomości Literackie nr 28 (1933).
• Brzękowski, Jan. „Poezje”. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1973.
• Brzozowski, Tadeusz. „Gra w psychoanalizę, czyli (de)konstrukcja podmiotu w «filmowo-fotograficznym» modelu poezji «Almanachu Nowej Sztuki»”. W Z problemów podmiotowości w literaturze polskiej XX wieku. Zredagowane przez Mirosław Lalak. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 1993.
• Eichenbaum, Borys. „Literatura i kino”. W Borys Eichenbaum. Szkice o prozie i poezji. Przetłumaczone przez Roman Zimand. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1973.
• Eisenstein, Siergiej. Wybór pism. Zredagowane przez Reginę Dreyer. Przekład zbiorowy. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1959.
• Gombrich, Ernst H. „W poszukiwaniu historii kultury”. Przetłumaczone przez Adam Dębnicki. W Pojęcia, problemy, metody współczesnej nauki o sztuce. Zredagowane przez Jan Białostocki. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1976.
• Has-Tokarz, Anita. „Między słowem a obrazem: afiliacje literatury i filmu (perspektywa komparatystyczna)”. Folia Bibliologica nr XLVIII/XLIX (2006–2007): 99–100.
• Hauser, Arnold. Społeczna historia sztuki i literatury, t. 1–2. Przetłumaczone przez Janina Ruszczycówna. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1974.
• Hopfinger, Maryla. Doświadczenia audiowizualne: o mediach w kulturze współczesnej. Warszawa: Sic!, 2003.
• Hopfinger, Maryla. Kultura audiowizualna u progu XXI wieku. Warszawa: Wydawnictwo IBL, 1997.
• Hopfinger, Maryla. Kultura współczesna – audiowizualność. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1985.
• Hopfinger, Maryla. „Literatura w kulturze audiowizualnej”. Pamiętnik Literacki z. 1 (1992).
• Hopfinger, Maryla. „Między reprodukcją a symulacją rzeczywistości. Problemy audiowizualności i percepcji”. W Od fotografii do rzeczywistości wirtualnej. Zredagowane przez Maryla Hopfinger. Warszawa: Wydawnictwo IBL, 1997.
• Hutnikiewicz, Artur. Od czystej formy do literatury faktu. Główne teorie i programy literackie XX stulecia. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Wiedza Powszechna, 1974.
• Intersemiotyczność. Literatura wobec innych sztuk (i odwrotnie). Zredagowane przez Stanisław Balbus, Andrzej Hejmej i Jakub Niedźwiedź. Kraków: Universitas, 2004.
• Irzykowski, Karol. Dziesiąta Muza. Zagadnienia estetyczne kina. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1977.
• Irzykowski, Karol. „Futuryzm a szachy”, Ponowa nr 1 (1921).
• Jazownik, Maria, Jazownik, Leszek. „Formy obecności filmu w literaturze fikcjonalnej”. W Ze srebrnego ekranu na papier… Ślady sztuki filmowej w literaturze. Zredagowane przez Dorota Kulczyckiej. Zielona Góra: Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, 2019.
• Kucharczyk, Janusz. „Pierwiastki filmowe w twórczości literackiej Tadeusza Peipera i Jalu Kurka”. Kwartalnik Filmowy nr 1 (1965).
• Kurczab, Henryk. Pogranicza sztuk i konteksty literatury pięknej. Rzeszów: Wyd. Wyższej Szkoły Pedagogicznej, 2001.
• Kuźnicka, Joanna. „Ut pictura poesis”. Prace Naukowe. Pedagogika nr 8–9–10 (1999–2000–2001).
• Madej, Alina. „Między filmem a literaturą. Szkice o powieści filmowej”. W Film polski wobec innych sztuk. Zredagowane przez Alicja Helman i Alina Madej. Katowice: Uniwersytet Śląski, 1979.
• Mruklik, Barbara. Hasło „Racontè”. W Zagadnienia Rodzajów Literackich, z. 2 1961/1962.
• Otto, Wojciech. Literatura i film w kulturze polskiej dwudziestolecia międzywojennego. Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, 2007.
• Pelc, Janusz. Słowo i obraz: na pograniczu literatury i sztuk plastycznych. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, 2002.
• Plisiecki, Janusz. „Przemiany w kulturze współczesnej”. W Janusz Plisiecki. Film i sztuki tradycyjne. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 1999.
• Pogranicza i korespondencje sztuk. Zredagowane przez Teresa Cieślikowska i Janusz Sławiński. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1980.
• Pytaszowie, Ewa i Marek. „Poetycka podróż w świat kinematografu, czyli kino w poezji polskiej lat 1914–1925”. W Szkice z teorii filmu. Zredagowane przez Alicji Helman i Tadeusza Miczki. Katowice: Uniwersytet Śląski w Katowicach, 1978.
• Stachowicz, Jerzy. Komputery, powieści i kino nieme. Procesy remediacji w perspektywie historycznej. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2018.
• Stern, Anatol. „U źródeł nowej estetyki”. W Anatol Stern. Poezja zbuntowana. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1964.
• Szymczyk-Kluszczyńska, Grażyna. „Opowiadam? Opisuję? (Poeci-surrealiści wobec kina)”. W Małe formy narracyjne. Zredagowane przez Eugenia Łoch. Lublin: Wyd. Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 1991.
• Ślósarz, Anna. „Dwa bieguny filmowych afordancji w literaturze XXI wieku”. W Ze srebrnego ekranu na papier… Ślady sztuki filmowej w literaturze. Zredagowane przez Dorota Kulczycka. Zielona Góra: Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, 2019.
• Walzel, Oskar. „O wzajemnym oświetlaniu się sztuk”. Przetłumaczone przez Elżbieta Feliksiak. Przegląd Humanistyczny nr 4 (1966).
• Wellek, René. „Literatura wobec innych sztuk”. W René Wellek, Austin Warren. Teoria literatury. Przetłumaczone przez Maciej Żurowski. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970.
• Wysłouch, Seweryna. Literatura a sztuki wizualne. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1991.
• Wysłouch, Seweryna. „O «wzajemnym oświetlaniu się sztuk» – raz jeszcze”, Polonistyka nr 8 (2002).
• Zahorska, Stefania. „Co powieść zawdzięcza filmowi?”. Kurier Literacko-Naukowy nr 29 (1934).
• Zeic-Piskorska, Maria. Próba typologii przejawów tzw. filmowości w utworach literackich. „Acta Universitatis Nicolai Copernici”, Filologia Polska XIX, z. 119, Toruń 1981.
• Ziomek, Jerzy. Powinowactwa literatury. Studia i szkice. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1980.
• Żółkiewski, Stefan. Kultura. Socjologia. Semiotyka literacka. Studia. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1979

Identifiers

DOI

10.14746/fp.2021.23.28894

Biblioteka Nauki

1395593