Kto dziś wierzy w wodniki? Ekologiczne inspiracje w ponowoczesnej literaturze czeskiej (przypadek Miloša Urbana)

• Authors: Anna Gawarecka

Title variants

EN

Who believes in vodyanoys today? Ecological inspiration in post-modern Czech literature (the case of Miloš Urban)

Abstracts

EN

Miloš Urban, a Czech writer, is mostly associated with postmodernist playing with the convention of the metaphysical thriller. In 2001 he published Hastrman, a novel representing so-called green literature, for which he received the prestigious Magnesia Litera award. His concerns about progressive degradation of the natural environment of northern Czechia inspired him to develop a creative method which allows him to highlight threats related to the ecological crisis without excessively lecturing the reader. By reaching for genological models of the nineteenth-century ethnographic novel, combining them with elements of horror and contemporary political fiction and – first and foremost – adding the vodyanoy (i.e., a figure that is not only deeply rooted in Czech cultural memory, but also characterized by an animalistic-or demonic-human ontological duality), Urban achieved a particular ethical undecidability of the protagonist’s actions. The titular hastrman acts for “a good – ecological – cause”, but in order to fulfill his mission, he uses criminal, strictly terrorist methods. As a result, the novel asks questions instead of offering definitive answers, forcing the reader to rethink their own attitude and propose tools for salvation of the gradually, but inevitably disappearing traditional order based on the harmonious cooperation between man and surrounding nature.

PL

Miloš Urban, czeski prozaik, kojarzony przede wszystkim z postmodernistycznymi grami z konwencjami thrillera metafizycznego, opublikował w 2001 r. nagrodzoną prestiżową nagrodą Magnesia Litera powieść Hastrman, włączając się tym samym w nurt tak zwanej literatury zielonej. Niepokój wywołany coraz bardziej nasilającą się degradacją środowiska naturalnego północnych Czech skierował uwagę pisarza w stronę wypracowania metody twórczej, zdolnej – bez zbyt jednoznacznego pouczania czytelnika – do wskazania zagrożeń związanych z kryzysem ekologicznym. Sięgając po wzorce genologiczne dziewiętnastowiecznej powieści etnograficznej, łącząc je z elementami horroru oraz współczesnej political fiction oraz – w największej mierze – umieszczając w centrum świata przedstawionego tekstu (w funkcji narratora i protagonisty) wodnika, a zatem figurę nie tylko głęboko zakorzenioną w czeskiej pamięci kulturowej, lecz także obdarzoną dualną zwierzęco- bądź demono-ludzką charakterystyką ontologiczną, Urban uzyskał efekt swoistej etycznej nierozstrzygalności poczynań bohatera. Tytułowy hastrman działa „w słusznej – ekologicznej – sprawie”, ale by zadanie swe zrealizować, korzysta ze zbrodniczych, stricte terrorystycznych, metod. Dzięki temu powieść, zamiast formułować stanowcze odpowiedzi, stawia raczej pytania, zmuszając odbiorcę do przemyślenia własnej postawy i do zaproponowania narzędzi ocalenia stopniowo, ale nieuchronnie zanikającego tradycyjnego porządku, bazującego na harmonijnej współpracy człowieka z otaczającą go przyrodą.

Keywords

EN

“green literature”; Slavonic demonology; ecological crisis; environmental ethics; postpastoral utopia

PL

„zielona literatura”; słowiańska demonologia; kryzys ekologiczny; etyka środowiskowa; utopia postpastoralna

• Publisher: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
• Journal: Forum Poetyki
• Year: 2021
• Issue: 24
• Pages: 140-161

Dates

published

2021

Contributors

author

Anna Gawarecka

• Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

• https://orcid.org/0000000209300064

References

• Balaštík, Miroslav. „Literatura a politika. Poznámky k tematu”. Dokořán, č. 22 (2002): 25–27.
• Barcz, Anna. Realizm ekologiczny. Od ekokrytyki do zookrytyki w literaturze polskiej. Katowice: Śląsk, 2016.
• Böhme, Gernot. Filozofia i estetyka przyrody w dobie kryzysu środowiska naturalnego. Przetłumaczone przez Jarosław Merecki. Warszawa: Oficyna Naukowa, 2002.
• Braidotti, Rosi. „Poprzez nomadyzm”. Przetłumaczone przez Aleksandra Derra. Teksty Drugie, nr 6 (2007): 107–127.
• Domańska, Ewa. „Humanistyka ekologiczna”. Teksty Drugie, nr 1–2 (2013): 13–32.
• Domańska, Ewa. „Wiedza o przeszłości – pespektywy na przyszłość”. Kwartalnik Historyczny, nr 2 (2013): 221–274.
• Dosoudilová, Anna. Kánon zelené literatury. Co a jak čtou „pestří a zelení”? Diplomová práce, FFUK, Praha 2013. https://is.cuni.cz/webapps/zzp/detail/134158?lang=en (dostęp: 23.02.2021).
• Fiedorczuk, Julia. Cyborg w ogrodzie. Wprowadzenie do ekokrytyki. Gdańsk: Katedra. Wydawnictwo Naukowe, 2015.
• Frydryczak, Beata. „Estetyka przyrody: nowe pojmowanie natury”. Estetyka i Krytyka, nr 15/16 (2008–2009): 41–55.
• Horáčková, Alice. „Urban: Jen počkejte, ztrestám vás svým románem!” https://www.idnes.cz/kultura/vytvarne-umeni/urban-jen-pockejte-ztrestam-vas-svym-romanem.A010515_175240_vytvarneum_cfa (dostęp: 22.03.2021).
• Janoušek, Pavel. Hravé a dravé. Kritikova abeceda. Praha: Academia, 2009.
• Kopecký, Petr. Robinson Jeffers a John Steinbeck.Vzdálení i blízcí. Brno: Host, 2012.
• Krajewski, Marek. „Dyskretna niezgoda. Opór i kultura materialna”. Kultura Współczesna, nr 2 (2010): 35–50.
• Kronenberg, Anna. Geopoetyka. Związki literatury i środowiska. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2015.
• Marx, Leo. „Pastoralizm w Ameryce”. Przetłumaczone przez Marek Paryż. W Kultura, tekst, ideologia. Dyskursy współczesnej amerykanistyki. Zregagowane przez Agata Preis-Smith, 95–132. Kraków: Universitas, 2004.
• Nagy, Ladislav. „Po černém gotickém románu – román zelený
• Miloš Urban: Hastrman”, 2003, http://www.iliteratura.cz/Clanek/10849/urban-milos-hastrman (dostęp: 21.02.2021).
• Nycz, Ryszard. Poetyka doświadczenia. Teoria – nowoczesność – literatura. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN, 2012.
• Pasamonik, Barbara. „Fundamentalizm kulturowy jako współczesna kontrkultura. Na przykładzie konwersji na islam”. W Kultury kontestacji. Dziedzictwo kontrkultury i nowe ruchy społecznego sprzeciwu. Zredagowane przez Tomasz Maślanka i Rafał Wiśniewski, 57–72. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2015.
• Rak, Jiří. Bývali Čechové. České historické mýty a stereotypy. Jinočany: Nakladatelství H&H, 1994.
• Reifová, Irena. „Jsem na straně krásné lži. Rozhovor s Milošem Urbanem”. Přítomnost, Zima (2002): 51.
• Salwa, Mateusz. „Znaczenie estetyki przyrody dla etyki środowiskowej”. Etyka, nr 56 (2018): 29–50.
• Sowa, Jan. „Co jest wywrotowe?”. Kultura Współczesna, nr 2 (2010): 11–23.
• Stibral Karel. Estetika přírody. K historii estetického ocenění krajin. Červený Kostelec: Pavel Mervart, 2019.
• Sulima, Roch. Głosy tradycji. Warszawa: DiG, 2001.
• Šidák, Pavel. „Člověk mezi zvířetem a démonem, lidským a ne-lidským. Jedna interpretace tématu vodníka v české literatuře”. W Polidštěné zvíře. Kapitoly ke středoevropskému myšlení o literaturę. Zredagowane przez Jiří Hrabal, 47–58. Olomouc: Vydavatelství Filozofické fakulty Univerzity Palackého v Olomouci, 2017.
• Šidák, Pavel. Mokře chodí v suše. Vodník v české literatuře. Praha: Academia, 2018.
• Urban, Miloš. Hastrman. Zelený román. Praha: Argo, 2001.
• Urban, Miloš. „Jak jsem dal spálit parlament”. Host, č. 7 (2008): 2.
• Změlík, Richard. „Reálná a fukční krajina v díle Miloše Urbana (Hastrman)”. W Česká literatura v intermediální perspektivě. Zredagowane przez Stanislava Fedrová, 323–332. Praha: Akropolis, 2010

Identifiers

DOI

10.14746/fp.2021.24.30236

Biblioteka Nauki

1954129