Ortografia i pisownia w ankietach Georga Wenkera do Niemieckiego atlasu językowego z obszaru środkowych Mazur

• Authors: Dorota Krystyna Rembiszewska

Title variants

EN

The orthography and spelling in Georg Wenker’s questionnaires for the German Language Atlas of Central Masuria.

Abstracts

EN

The article discusses the orthography and spelling in questionnaires for the German Language Atlas written in the 1880s in the central and eastern parts of contemporary Masuria, a region in the north-east of Poland. The questionnaires contain translations of 40 German sentences (compiled by Georg Wenker, a librarian from Marburg) into the local dialect. With regard to the spelling and orthography, the material analysed takes into account, among other things, the occurrence of é, e.g. lepiéj, Śniég, the use of j to denote g, e.g. inaczeg, jagka, nag więczey, also as a result of asynchronous pronunciation of soft labial consonants, e.g. c’ezegenc’, dschischag, dzegenc ‘dziewięć’. The text highlights the wide variety of renditions in writing of the y vowel, e.g. y᷆, ӳ, ỳ, ÿ, ў. Examples are provided of German-related spelling, e.g. with the use of z instead of c: zalezarno ‘całe czarno’, uzuł ‘najwięcej się uczył’; tz instead of c: motzno, umentzone. The questionnaires under discussion clearly show the persistence of old Polish spelling traditions, while on the other hand they indicate the influence of German orthography.

PL

W artykule omówiono zagadnienia ortograficzne i pisowniowe w ankietach do Niemieckiego atlasu językowego zapisanych w latach 80. XIX w. w części środkowej i wschodniej współczesnych Mazur – regionu położonego w północno-wschodniej części Polski. Ankiety zawierają tłumaczenia 40 zdań niemieckich (ułożonych przez bibliotekarza z Marburga Georga Wenkera) na miejscową gwarę. W odniesieniu do pisowni i ortografii w analizowanym materiale uwzględniono m.in. występowanie kreskowanego é, np. lepiéj, Śniég, używanie j na oznaczenie g, np. inaczeg, jagka, nag więczey, w tym jako rezultat asynchronicznej wymowy spółgłosek wargowych miękkich, np. c’ezegenc’, dschischag, dzegenc ‘dziewięć’. Zwrócono uwagę na znaczną różnorodność zapisów samogłoski y, np. y,᷆ ӳ, ỳ, ÿ, ў. Odnotowano przykłady zapisów na sposób niemiecki, np. zapisy z zamiast c: zale zarno ‘całe czarno’, uzuł ‘najwięcej się uczył’; tz zamiast c: motzno, umentzone. Omówione ankiety wyraźnie wskazują na utrzymanie się dawnych polskich tradycji pisowniowych, a z drugiej strony uwidacznia się wpływ ortografii niemieckiej.

Keywords

EN

linguistic geography; Masurian dialects; Polish dialects; 19th-century Polish orthography

PL

geografia lingwistyczna; gwary mazurskie; dialekty polskie; XIX-wieczna ortografia polska

• Publisher: Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk
• Journal: Gwary Dziś
• Year: 2022
• Volume: 15
• Pages: 93-100

Dates

published

2022

Contributors

author

Dorota Krystyna Rembiszewska

• Polska Akademia Nauk w Warszawie, Instytut Slawistyki

• https://orcid.org/0000000303390879

References

• Bajerowa I. (1986), Polski język ogólny XIX wieku. Stan i ewolucja, t. I: Ortografia. Fonologia z fonetyką. Morfonologia, Katowice.
• Cherek A. (2003, 2004), Zakresy użycia wielkich liter w drukach krakowskich pierwszej ćwierci XVII wieku, „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza”, cz. I, X (XXX) 2003, s. 89–107; cz. II, XI (XXXI), 2004, s. 33–53.
• Cybulski M. (2010), Na obrzeżach głównego nurtu. O grafii urzędowych rękopisów staropolskich, [w:] Dokument pisany w badaniach historyka języka polskiego. Z badań nad grafią i fonetyką historycznej polszczyzny, red. M, Kuźmicki, M. Osiewicz, Zielona Góra–Poznań, s. 167–188.
• Feleszko K., Siatkowski J. (1994), Polskie XIX-wieczne materiały gwarowe w Marburgu, „Rocznik Towarzystwa Naukowego Warszawskiego”, t. 45, s. 52–57.
• Grygier T. (1961), Z dziejów szkolnictwa wiejskiego na Mazurach i Warmii w pierwszej połowie XIX wieku (na podstawie materiałów Wojewódzkiego Archiwum Państwowego w Olsztynie), „Komunikaty Mazursko-Warmińskie”, nr 2, s. 220–253.
• Hammel R. (2020). Das Polnische und Kaschubische in der Fragebogenerhebung Georg Wenkers, [w:] Minderheitensprachen und Sprachminderheiten. Deutsch und seine Kontaktsprachen in der Dokumentation der Wenker-Materialien, Hrsg. J. Fleischer, A. Lameli, Ch. Schiller, L. Szucsich, Marburg, s. 413–474.
• Kępińska A. (2010), Wiedza historycznojęzykowa a edycje tekstów staropolskich (na przykładachz fryburskiego Rozmyślania przemyskiego), [w:] Dokument pisany w badaniach historyka języka polskiego. Z badań nad grafią i fonetyką historycznej polszczyzny, red. M. Kuźmicki, M. Osiewicz, Zielona Góra–Poznań, s. 31–70.
• Martuszewski E. (1979), Preparandy nauczycielskie na Mazurach w pierwszej połowie XIX wieku, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie”, nr 1, s. 11–40.
• Martuszewski E. (2001), „Die polnische Sprachfrage in Preussen” Gustawa Gizewiusza jako źródło do badań nad dziejami germanizacji szkolnictwa na Mazurach, Olsztyn.
• Paluszak-Bronka A. (2006), Uwagi o grafii i ortografii w tzw. kancjonale mazurskim, „Linguistica Bigdostiana”, s. 171–184.
• Popowska-Taborska H., Rzetelska-Feleszko E. (2009), Dialekty kaszubskie w świetle XIX-wiecznych materiałów archiwalnych: prezentacja i opracowanie kaszubskich materiałów językowych zebranych przez Georga Wenkera w latach 1879–1887, Warszawa.
• Rembiszewska D.K. (2020), Gwary Mazur wschodnich w XIX wieku (na podstawie ankiet Georga Wenkera do Niemieckiego atlasu językowego), Warszawa.
• Stone G. (1990), Polskie materiały dialektyczne w archiwum Niemieckiego atlasu językowego w Marburgu, „Język Polski”, z. 70 (3–4), s. 124–127.
• Sudetendeutsche Wörterbuch. Wörterbuch der deutschen Mundarten in Böhmen und Mähren-Schlesien, B. I–IV, München 1976–2010.

Identifiers

DOI

10.14746/gd.2022.15.10

Biblioteka Nauki

26850452