Rekcja a polisemia czasowników w gwarach polskich

• Authors: Izabela Ejsmunt-Wieczorek

Title variants

EN

Rection vs. polysemy of verbs in Polish dialects

Abstracts

EN

The article describes two important issues, semantics and verbal syntax in Polish dialects. The relationship between these levels of language has been emphasized in historical and contemporary studies. It is very difficult to decide which verbs are polysemic, and which are only semantic variants of the same lexeme. Therefore, attempts have been made to investigate the extent to which the syntactic criterion may prove useful in solving the problem of verbal polysemy in dialects. Here, we deal with folk vocabulary, often entangled in an individual sentence and situational context. The semantic and syntactic analyses were performed on ambiguous verbs taken from Mieczysław Szymczak’s dialect dictionary.

PL

Artykuł poświęcono dwóm ważnym zagadnieniom: semantyce i składni werbalnej w gwarach polskich. Na zależności między tymi płaszczyznami języka zwracano już uwagę w opracowaniach historycznych i współczesnych. Bardzo trudno rozstrzygnąć, które czasowniki mają charakter polisemiczny, a które są jedynie wariantami semantycznymi tego samego leksemu. Próbowano zatem zbadać, w jakim stopniu kryterium syntaktyczne może okazać się przydatne w rozwiązaniu problemu polisemii werbalnej w gwarach, w których mamy do czynienia ze słownictwem ludowym, często uwikłanym w indywidualny kontekst zdaniowy i sytuacyjny. Analizie semantycznej i składniowej poddano czasowniki wieloznaczne zaczerpnięte ze słownika gwarowego Mieczysława Szymczaka.

Keywords

EN

dialectology; dialect; verb; word building; polysemy; rection

PL

dialektologia; gwara; czasownik; słowotwórstwo; polisemia; rekcja

• Publisher: Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk
• Journal: Gwary Dziś
• Year: 2023
• Volume: 16
• Pages: 41-51

Dates

published

2023

Contributors

author

Izabela Ejsmunt-Wieczorek

• Uniwersytet Łódzki, Wydział Filologiczny, Zakład Dialektologii Polskiej i Logopedii

• https://orcid.org/0000000218020005

References

• KSM - Kucała M. (1957), Porównawczy słownik trzech wsi małopolskich, Wrocław.
• PSD - Pluta F. (1973), Słownictwo Dzierżysławic w powiecie prudnickim, Wrocław.
• SCD - Maciejewski J. (1969), Słownik chełmińsko-dobrzyński, Toruń.
• SGD - Szymczak M. (1962-1973), Słownik gwary Domaniewka w powiecie łęczyckim, t. 1-8, Wrocław-Warszawa-Kraków.
• SGL - Pelcowa H. (2012-2022), Słownik gwar Lubelszczyzny, t. 1-10, Lublin.
• SGM - Wronicz J. (red.) (2016-2017), Słownik gwar małopolskich, t. 1-2, Kraków.
• SGO - Kąś J. (2011), Słownik gwary orawskiej, t. 1-2, Kraków.
• SGPKar - Karłowicz J. (1974), Słownik gwar polskich, t. 1-6, Warszawa.
• SGP PAN - Grabka B., Kucharzyk R., Okoniowa J., Reichan J. (red.) (1977-2017), Słownik gwar polskich Polskiej Akademii Nauk, t. 1-9, Kraków.
• SGŚl - Wyderka B. (red.) (2000-2017), Słownik gwar śląskich, t. 1-17, Opole.
• SL - Dejna K. (1974-1985), Słownictwo ludowe z terenów województw kieleckiego i łódzkiego, „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego”, t. 20 (s. 189-277), t. 21 (s. 135-290), t. 22 (s. 135-268), t. 23 (s. 147-290), t. 24 (s. 149-274), t. 25 (s. 123-276), t. 26 (s. 117-257), t. 27 (s. 129-281), t. 28 (s. 119-261), t. 29 (s. 83-233), t. 30 (s. 91-213), t. 31 (s. 143-265), Łódź.
• Apresjan J. (1980), Semantyka leksykalna: synonimiczne środki języka, Wyd. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
• Buttler D. (1968), Problematyka badań nad homonimią, „Przegląd Humanistyczny” nr 3, s. 57-80.
• Bogusławski A. (1973), Właściwości pragmatyczne wyrażeń równoznacznych: projekt schematu, „Pamiętnik Literacki”, nr 64/3, s. 121-158.
• Bogusławski A. (1976), O zasadach rejestracji jednostek języka, „Poradnik Językowy” nr 8, s. 356-364.
• Bogusławski A. (1978), Jednostki języka a produkty językowe. Problem tzw. orzeczeń peryfrastycznych, [w:] Z zagadnień słownictwa współczesnego języka polskiego, red. M. Szymczak, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, s. 15-30.
• Cyran W. (1977), Tendencje słowotwórcze w gwarach polskich, Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Łódź.
• Ejsmunt-Wieczorek I. (2011), Derywaty czasownikowe w gwarach południowomazowieckich na tle odpowiedników innogwarowych, Primum Verbum, Łódź.
• Ejsmunt-Wieczorek I. (2017), Polisemia werbalna w gwarach, „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN”, t. 64, s. 43-57.
• Ejsmunt-Wieczorek I. (2020), O pograniczu słowotwórczo-leksykalnym werbalnych struktur wieloznacznych w gwarach polskich, „TEKA Komisji Polsko-Ukraińskich Związków Kulturowych”, Wyd. Katowickiego Uniwersytetu Lubelskiego, s. 137-150.
• Ejsmunt-Wieczorek I. (2022a), O problemach terminologicznych dotyczących werbalnych struktur polisemicznych w gwarach, [w:] Polszczyzna w różnych jej aspektach od czasów najdawniejszych po współczesność, red. A.S. Dyszak, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz, s. 67-77.
• Ejsmunt-Wieczorek I. (2022b), O metodologii badań polisemów i quasi-polisemów werbalnych w gwarach, [w:] Wokół słów i znaczeń. Słowotwórstwo w systemie i w tekście, red. E. Badyda, B. Jędrzejczak, t. IX, Wyd. Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk, s. 102-111.
• Encyklopedia języka polskiego (1999), red. S. Urbańczyk, M. Kucała, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław-Warszawa-Kraków.
• Gala S. (2014a), Chronia w słowotwórstwie gwarowym, [w:] Wybór pism dialektologicznych i onomastycznych, red. I. Jaros, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, s. 356-365.
• Gala S. (2014b), Glosa do zagadnienia homonimii/polisemii w słowotwórstwie gwarowym, [w:] Wybór pism dialektologicznych i onomastycznych, red. I. Jaros, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, s. 337-343.
• Gardzińska J. (2001), Z zagadnień składni dialektalnej, Pracownia Wydawnicza Instytutu Historii Akademii Podlaskiej, Siedlce.
• Grochowski M. (1983), Zarys leksykologii i leksykografii. Zagadnienia synchroniczne, Wyd. UMK, Toruń.
• Grzegorczykowa R. (2010), Wprowadzenie do semantyki językoznawczej, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa.
• Jadacka H. (2006), Kultura języka polskiego. Fleksja, słowotwórstwo, składnia, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa.
• Janowska A. (2007), Polisemia staropolskich czasowników. Źródła, swoistość, konsekwencje, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
• Krupska-Perek A. (1998), Wykolejenia składniowe w ustnych wypowiedziach ludowych: na tle innych konstrukcji dewiacyjnych, [w:] Teoretyczne, badawcze i dydaktyczne założenia dialektologii, red. S. Gala, Łódź, s. 305-314.
• Labocha J. (2018), Składnia gwarowa w badaniach językoznawczych, [w:] Historia języka, dialektologia i onomastyka w nowych kontekstach interpretacyjnych, red. R. Przybylska, M. Rak, A. Kwaśnicka-Janowicz, Kraków, s. 211-217.
• Pelcowa H. (2021), Hasło w słowniku gwarowym - problem metodologiczny współczesnej dialektologii, „Gwary Dziś” 14, s. 277-288.
• Sędziak H. (1998), Składnia łomżyńskich tekstów gwarowych, Wyd. Łomżyńskie Towarzystwo Naukowe im. Wagów, Łomża.
• Szymczak M., Słownik gwary Domaniewka w powiecie łęczyckim, t. 1-8, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1962-1973.
• Wierzbicka A. (2006), Semantyka: jednostki elementarne i uniwersalne, Wyd. Uniwersytetu M. Curie-Skłodowskiej, Lublin.
• Wierzbicka-Piotrowska E. (2020), Wpływ prefiksacji na walencję polskich czasowników, „Prace Filologiczne”, t. 75/1, s. 479-500.
• Wróbel H. (1998), Czasownik, [w:] Gramatyka współczesnego języka polskiego. Morfologia, red. R. Grzegorczykowej, R. Laskowskiego, H. Wróbla, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa.

Identifiers

DOI

10.14746/gd.2023.16.4

Biblioteka Nauki

26850473