Czesław Miłosz i Osip Mandelsztam, o słowie i kulturze. Spotkania i rozejścia

• Authors: Agata Stankowska

Title variants

EN

CZESŁAW MIŁOSZ AND OSIP MANDELSHTAM ON WORD AND CULTURE. MEETINGS AND DISPERSIONS

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Tematem szkicu jest próba wyjaśnienia przyczyn niejednoznacznego stosunku Czesława Miłosza do liryki Osipa Mandelsztama, znaczonego, z jednej strony, wielokrotnie wyrażanym podziwem dla rosyjskiego akmeisty, z drugiej, zastanawiającym milczeniem o najbardziej wstrząsającej części twórczości autora Słowa i kultury i w końcu obrazoburczym Komentarzem do „Ody dla Stalina”. Przedmiotem rozważań stają się tutaj możliwe poetologiczne, a nie „lustracyjne” źródła tej ambiwalencji. Mandelsztam pozostaje Miłoszowi bliski przede wszystkim jako akmeista, kładący nacisk na kulturowe funkcje słowa poetyckiego. Promotor postawy twórczej, która zakłada zachowanie harmonijnej równowagi miedzy uwagą dla rzeczy i dla słowa, postrzeganego jako miejsce spotkania tego, co sensualne, egzystencjalne i historyczne, z tym, co duchowe, uniwersalne i metafizyczne. Dalszy staje się natomiast jako autor Rozmowy o Dantem, w której rozbudowana zostaje teoria krystalograficznego rytmu, silnie akcentująca uwagę autonomii i autoteliczności formy poetyckiej. Nie mniej ważnym powodem rozejścia się Miłosza z Mandelsztamem staje się silnie obecny w późnej twórczości autora Zeszystów woroneskich motyw pogłębiana się procesu degradacji, utraty, nieobecności mowy, która zawłaszczona zostaje przez historię i zamiera na ustach ginącego podmiotu.

EN

The aim of the article is an attempt to explain the reasons of the ambivalent attitude of Czesław Miłosz towards the lyric poetry of Osip Mandelshtam, which, on the one hand, was manifested through admiration for the Russian Acmeist on multiple occasions and, on the other hand, was marked with puzzling silence in the case of the most shocking works of the author of “Word and culture”. Finally, there was the iconoclastic comment on “The Stalin Ode”. The main object of these deliberations are potentially poetological – and not revisionist – sources of the ambivalence. Mandelshtam remains close to Miłosz mostly as an Acmeist, emphasizing the cultural functions of a poetic word. The promoter of the creative attitude that includes a harmonious balance between the attention to things and a word, considered as the place where one can meet everything that is sensual, existential and historical, as well as spiritual, universal and metaphysical. He becomes more distant as the author of “Rozmowa o Dantem” [“Conversation about Dante”] in which the theory of crystallographic rhythm is expanded with a strong emphasis on the autonomy and autotelic properties of the poetic forms. Another equally important reason of the separation of Miłosz and Mandelshtam is a motive of progressive degradation, loss, lack of speech, which is taken over by history and remains unuttered by the lips of a dying person. This motive is very visible in the late works of the author of “Voronezh Notebooks”.

Keywords

PL

kulturowa funkcja słowa; krystalograficzna teoria rytmu; brak słowa; poetyka i kultura; Czesław Miłosz; Osip E. Mandelsztam

EN

cultural functions of a word; crystallographic rhythm theory; lack of word; poetics and culture; Czesław Miłosz; Osip E. Mandelshtam; cultural functions of a word; crystallographic rhythm theory; lack of word; poetics and culture; Czesław Miłosz; Osip E. Mandelshtam

• Publisher: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
• Journal: Porównania
• Year: 2012
• Volume: 10
• Pages: 57-70

Dates

published

2012-12-01

Contributors

author

Agata Stankowska

References

• Czesław Miłosz, Konstanty A. Jeleński. Korespondencja. Z faksymiliami listów i wierszy oraz fotografiami zamieszczonymi w książce i na stronie internetowej . „Zeszyty Literackie”, Warszawa 2011, s. 221.
• ---
• Brodski Josif, Rozmowa z Czesławem Miłoszem. „Zeszyty Literackie” 2001, nr 75, s. 65.
• ---
• Mandelsztam Osip, Słowo i Kultura, w: Słowo i kultura. Szkice literackie. Przeł. i komentarzem opatrzył R. Przybylski. Warszawa, Czytelnik 1972, s. 197.
• ---
• Leśmian Bolesław, Rytm jako światopogląd, w: Szkice literackie. Zebrał i oprac. J. Trznadel. Warszawa, PIW 2011, s. 40.
• ---
• Miłosz Czesław, Postscriptum. „Teksty Drugie” 1990, nr 5/6, s. 174.
• ---
• Herlth Jens, Особенности филологического самосознания в русской культуре ХХ века: Мандельштам, Розанов, Аверинцев. Учeные записки Казанского университета. Серия Гуманитарные науки 2011, Том 153, кн. 2.
• ---
• Miłosz Czesław, Dlaczego napisałem „Komentarz do ‘Ody dla Stalina’”. Poeta i państwo. „Rzeczpospolita” 1996, nr 49 (203), 7–8 grudnia.
• ---
• Cavanagh Clare, Afterword: Martyrs, Survivors, and Sucess Stories, Or The Postcommunist Prophet, w: Lyric Poetry and Modern Politisc. Russia, Poland, and the West. Yale University Press New Haven, London 2009.
• ---
• Mandelsztam Osip, [***Uchroń moja mowę na zawsze…] przeł. Stanisław Barańczak, w: Nikomu ani słowa… Wybór i posłowie T. Klimowicz. Przeł. S. Barańczak, A. Drawicz, G. Gieysztor, P. Hertz, M. Jastrun, K. A. Jaworski, M. Leśniewska, L. Lewin, A. Mandalian, A. Międzyrzecki, T. Nyczek, S. Pollak, J. Pomianowski, W. Słobodnik, J. Waczków, W. Woroszylski, B. Zadura. Kraków, Wydawnictwo Literackie 1998, s. 169.
• ---
• Mandelsztam Nadieżda, Mozart i Salieri oraz inne szkice i listy. Wyb., przeł. i komentarz R. Przybylski. Warszawa, Sic 2000, s. 38–39
• ---
• Miłosz Czesław, Moja wierna mowo, w: Wiersze. T. 2. Kraków – Wrocław 1985, s. 181.
• ---
• Przybylski Ryszard, Skrzydlata twierdza nominalizmu, w: Wdzięczny gość Boga. Esej o poezji Osipa Mandelsztama. Paryż, Libella 1980, s. 36.
• ---
• Eliot Thomas Stern, Kto to jest klasyk?, w: Kto to jest klasyk i inne eseje. Przeł. M. Heydel, M. Niemojowska, H. Pręczkowska, M. Żurowski. Kraków, Znak 1998, s. 77.
• ---
• Miłosz Czesław, Przepis, w: To. Kraków 2000, s. 36.
• ---
• Miłosz Czesław, Ziemia Ulro. Kraków, Znak 1994, s. 158.
• ---
• Pawelec Dariusz, Kod hymniczny w poezji Czesława Miłosza. „Pamiętnik Literacki” 2011, z. 2.
• ---
• Miłosz Czesław, Spory przyrodników. „Tygodnik Powszechny” 2004, nr 7.

Identifiers

DOI

10.14746/p.2012.10.11256